بخشی از مقاله
چکیده
این آزمایش به منظور بررسی اثر شرایط مختلف انبارداري بذر بر شاخصهاي جوانهزنی باقلا رقم شامی در آزمایشگاه تکنولوژي بذر دانشکده کشاورزي دانشگاه یاسوج در سالهاي 1393 و 1394 به صورت سه عاملی در قالب طرح کاملا تصادفی در 5 تکرار 20 بذري انجام شد. عاملهاي آزمایش شامل 4 دماي انبارداري 15 - ، 25، 35 و 45 درجه سانتیگراد - ، 5 سطح محتواي رطوبت بذر 6 - ، 10، 14، 18 و 22 درصد - و 10زمان انبارداري - صفر، 30، 60، 90، 120، 150، 180، 210، 240 و 270 روز - بودند. نتایج نشان داد که در طی دوره انبارداري جوانهزنی و شاخصهاي گیاهچهاي به طور معنی داري تحت تأثیر دما و محتواي رطوبت بذر قرار گرفتند. در میان دماهاي انبارداري مورد بررسی طول دوره ماندگاري بذر در 45 درجه سانتیگراد کمتر از دماهاي دیگر بود. مشاهده شد که پس از 270 روز انبارداري بذور انبار شده در دماي 15 درجه سانتیگراد و محتواي رطوبت بذر 6 درصد وزن خشک ریشهچه، وزن خشک ساقهچه و شاخص بنیه بالاتري نسبت به سایر شرایط انبارداري داشتند. در همه دماهاي مورد مطالعه جوانهزنی و سایر شاخصهاي مرتبط به میزان معنی داري با افزایش محتواي رطوبت بذر کاهش یافتند. نتایج کلی این پژوهش نشان داد که با افزایش دماي انبارداري، محتواي رطوبت بذر و طول دوره انبارداري، کیفیت بذر باقلا بهمیزان زیادي کاهش مییابد.
کلمات کلیدي: باقلا، دماي انبارداري، زوال بذر، محتواي رطوبت بذر
مقدمه
باقلا گیاهی است یکساله از تیره بقولات - Fabaceae - با نام علمی Vicia faba L. میباشد. موفقیت در مسیر تولید و برداشت به فرآیندهاي پس از برداشت شامل خشککردن، انبارداري بذر و در نهاًیتا بازگشت دوباره بذر به مزرعه بستگی دارد . - 5 - از زمانی که بشر به اهلی کردن گیاهان پرداخت، نگهداري بذر از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. همچنین در بانک ژن لازم است که قابلیت حیات بذر براي دورههاي نامشخص 10 - تا 100 سال یا بیشتر - حفظ شود . - 3 - از آنجایی که گیاه باقلا یک گیاه رشد نامحدود میباشد و بذرها با رطوبتها و شرایط فیزیولوژیکی مختلف برداشت میشوند کیفیت آن طی انبارداري تحت تأثیر قرار میگیرد، لذا بحث انبارداري در این بذر در این گیاه بسیار مهم است. در همین راستا هدف کلی از انجام این پژوهش، بررسی اثر دما، محتواي رطوبت بذر بر برخی شاخصهاي جوانهزنی بذر باقلا رقم شامی طی دورههاي مختلف انبارداري بود.
مواد و روش ها
این آزمایش به منظور بررسی اثر شرایط مختلف انبارداري بذر بر شاخصهاي جوانهزنی باقلا رقم شامی در آزمایشگاه تکنولوژي بذر گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزي دانشگاه یاسوج در سالهاي 1393 و 1394 به صورت فاکتوریل سه عاملی در قالب طرح کاملاً تصادفی و در 5 تکرار 20 بذري انجام شد. عاملهاي آزمایش شامل دماي انبارداري در 4 سطح 15 - ، 25، 35 و 45 درجه سانتیگراد - ، محتواي رطوبت بذر در 5 سطح 6 - ، 10، 14، 18 و 22 درصد - و زمان انبارداري در 10 سطح - صفر، 30، 60، 90، 120، 150، 180، 210، 240 و 270 روز - بود. در طول دوره انبارداري به فاصله هر 30 روز یکبار، نمونهبرداري در 5 تکرار 20 بذري انجام و سپس آزمون جوانهزنی اجرا شد. آزمون جوانهزنی بر روي کاغذ آکاردئونی در دماي 25 درجه سانتیگراد به مدت 10 روز انجام شد. شمارش گیاهچهها روزانه انجام و در پایان آزمایش درصد جوانهزنی کل، وزن خشک ریشهچه، وزن خشک ساقهچه و شاخص بنیه گیاهچه محاسبه شدند. محاسبات آماري دادههاي حاصل از آزمایش با استفاده از نرمافزار SAS انجام شد. براي رسم نمودارها از نرمافزار Excel استفاده شد. با توجه به معنیدار شدن ب میانگینها با استفاده از آزمون LSD در سطح احتمال 5 درصد مقایسه شدند.
نتایج و بحث
نتایج مقایسه میانگین صفت درصد جوانهزنی نشان داد که تغییرات درصد جوانهزنی بذر طی انبارداري نسبت به به دما بیشتر از محتواي رطوبت بذر بود - شکل. - 1 به طوري که در دماي 45 درجه سانتیگراد طول دوره ماندگاري بذر در انبار بسیار کمتر از دماي 15 درجه سانتیگراد بود. در دماي 15 درجه سانتی گراد و محتواي رطوبت بذر 6 درصد، جوانهزنی پس از 270 روز انبارداري از 94 درصد به 81 درصد کاهش یافت. این در حالی است که در همین بازه زمانی و شرایط رطوبتی مشابه با افزایش دما از 15 به 45 درجه سانتیگراد پس از 270 روز انبارداري جوانهزنی به 35 درصد کاهش یافت. همچنین با افزایش رطوبت در دماهاي مختلف جوانهزنی شیب نزولی داشت، در دماي 15 درجه سانتیگراد و محتواي رطوبت بذر 6 درصد، جوانهزنی پس از 270 روز انبارداري به 81 درصد کاهش یافت ولی با افزایش محتواي رطوبت بذر از 6 به 22 درصد، این شاخص به زیر 10 درصد رسید. دلایل کاهش درصد جوانهزنی در طی دوره انبارداري را به تغییرات بیوشیمیایی رخ داده در بذرهاي زوال یافته نسبت دادهاند . - 1 -
شکل -1 مقایسه میانگین روند تغییرات صفت درصد جوانهزنی بذور باقلا در محتواي رطوبت بذر 6 درصد: ♦ ، 10 درصد: ■ ، 14 درصد ▲:،
نتایج مقایسه میانگین اثر محتواي رطوبت بذر و طول دوره انبارداري نشان داد که با افزایش محتواي رطوبت بذر و طول دوره انبارداري وزن خشک ریشهچه نیز کاهش یافت. وزن خشک ریشهچه در بذرهاي انبارشده در دماي 15 درجه سانتیگراد با محتواي رطوبت بذر 6 درصد، پس از 270 روز انبارداري از 0/48 به 0/31 گرم کاهش یافت. در بذور انبارشده با افزایش محتواي رطوبت بذر از 6 به 22 درصد، شیب کاهش این شاخص بیشتر بود. وزن خشک ریشهچه با افزایش دما از 15 به 45 درجه سانتیگراد به شدت کاهش یافت - شکل . - 2 در پژوهشی بر بذور ذرت بیان کردند که انبارداري به مدت یکسال در شرایط طبیعی باعث کاهش شاخصهاي جوانهزنی شد که دلیل آنها قارچهاي بیماريزا در شرایط طبیعی انبار بود . - 2 -
شکل -2 مقایسه میانگین روند تغییرات وزن خشک ریشهچه بذور باقلا در محتواي رطوبت بذر 6 درصد: ♦ ، 10 درصد: ■ ، 14 درصد ▲:،
تغییرات روند وزن خشک ساقهچه نیز طی دوره انبارداري و محتواي رطوبت بذر در هر دما مانند وزن خشک ریشهچه شیب کاهشی داشت. به طوري که در دماي 15 درجه سانتیگراد این کاهش کمتر از دماي 45 درجه سانتیگراد بود. در دماي 45 درجه سانتیگراد شیب کاهش وزن خشک ساقهچه با افزایش محتواي رطوبت بذر نسبت به دماهاي قبلی شدیدتر بود درحالی که در محتواي رطوبت بذر 14، 18 و 22 درصد، پس از 30 روز انبارداري نسبت به مقدار اولیه به صفر رسید - شکل . - 3
بذرها براساس اینکه نحوه تولید و نگهداري آنها چگونه بوده باشد، داراي کیفیت و بنیه بذر متفاوتی هستند و این شرایط میتواند بطور مستقیم بر وزن ریشهچه و ساقهچه مؤثر باشد. احتمالا کاهش وزن خشک ساقهچه در اثر زوال میتواند به علت کاهش انتقال مواد ذخیرهاي از لپه به محور زیر لپه باشد.
شکل -3 مقایسه میانگین روند تغییرات وزن خشک ساقهچه بذور باقلا در محتواي رطوبت بذر 6 درصد: ♦ ، 10 درصد: ■ ، 14 درصد ▲:، 18
نتایج دماهاي 25 و 35 درجه سانتیگراد نشان داده نشده است.
نتایج مقایسه میانگین اثر محتواي رطوبت بذر و طول دوره انبارداري نشان داد که با افزایش محتواي رطوبت بذر و طول دوره انبارداري در هر دما شاخص بنیه گیاهچه وزنی کاهش یافت. این کاهش در دماها و رطوبتهاي مختلف متفاوت بود. این شاخص در دماي 15 درجه سانتیگراد با محتواي رطوبت بذر 6 درصد، پس از 270 روز انبارداري نصف شد و از 0/84 به 0/45 رسید. این در حالی است که در همین بازه زمانی و دمایی با افزایش محتواي رطوبت بذر از 6 به 22 درصد، بنیه گیاهچه به شدت کاهش پیدا یافت و به 0/02 رسید. بذور انبارشده دو دماي 25 و 35 درجه سانتیگراد نیز این کاهش را به خوبی نشان داد. در دماي 45 درجه سانتیگراد در محتواي رطوبت بذر 6 درصد، پس از 270 روز انبارداري، بنیه وزنی به زیر 0/15 رسید، به طوري که در محتواي رطوبت بذر 10 درصد، پس از 90 روز بنیه وزنی به صفر رسید - شکل. - 4 در پژوهشی بر روي بذر کرچک بیان کرد با افزایش دماي انبارداري و محتواي رطوبت بذر، بذرها دچار زوال شده و در پی آن شاخص بنیه
