بخشی از مقاله
مقدمه
محققان براي ارزیابی فسفر قابلجذب گیاه در خاك از عصارهگیرهاي مختلفی استفاده کردهاند ولی تاکنون یک عصارهگیر واحد جهانی، براي اندازهگیري فسفر قابلجذب یافت نشده است زیرا رابطه بین فسفر قابلجذب و فسفر قابلاستخراج صورتبه شیمیایی عمدتاً به شکل غالب فسفر خاك - فسفاتهاي کلسیم یا فسفاتهاي آهن آلومینیوم - ، نوع گیاه و شرایط آزمایش بستگی دارد. به رغم آهکی بودن اکثر خاكهاي کشور و به رغم شباهتهاي اقلیمی و عصارهگیر یکسان باز هم سطح بحرانی فسفر از - سیلسپور و ممیزي تا 26 میلی گرم فسفر بر کیلوگرم خاك نوسان میکند.
با توجه به تفاوت اقلیم، مواد مادري دیگر عوامل مؤثر در تشکیل و تکامل خاكها و در نتیجه ویژگیهاي متنوع خاكهاي کشور، انتخاب عصاره-گیر یا عصارهگیرهاي مناسب فسفر براي گیاهان مختلف به ویژه محصولات استراتژیک در هر منطقه ضروري به نظر میرسد. لذا هدف این پژوهش تعیین عصارهگیر یا عصارهگیرهاي مناسب در خاكهاي مورد مطالعه براي گیاه ذرت بود که تاکنون گزارش چاپ شده اي از موضوع در استان آذربایجان شرقی وجود ندارد.
نمونه مرکب از خاكهاي استان آذربایجان شرقی از مناطق مختلف استان از عمق 0 –30 سانتیمتري براي این مطالعه انتخاب شدند که ویژگیهاي فیزیکی شیمیایی وسیعی برخوردار بودند. سپس آزمایشی در 25 نوع خاك با سه تکرار بهصورت فاکتوریل در شرایط گلخانهاي انجام شد. در گلدانهایی که حاوي 3 کیلوگرم خاك بودند، پنج بذر گیاه ذرت رقم سینگل کراس 704 کاشته شد و پس از دو هفته به سه بوته تنک شد. به غیر از فسفر بقیه عناصر بر طبق آزمون خاك و توصیههاي رایج کودي مصرف شد.
پس از دو ماه، بخش هوایی و ریشه برداشت، خشکانیده و پودر شدند. اندازه گیري غلظت فسفر در عصارههاي گیاهی با روش زرد انجام شد. اندازهگیري غلظت فسفر در عصارهها به روش رنگسنجی مولیبدات آبی که توسط مورفی و ریلی ارائه و توسط واتانابه و اولسن اصلاح شده است و با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر انجام شد. عصارهگیرهاي مورد مطالعه در جدول 1 ارائه شدهاند. رسم نمودار با نرمافزار اکسل و ضرایب همبستگی با نرمافزار SPSS انجام شد.
نتایج و بحث
در 25 خاك مورد مطالعه بیشترین همبستگی خطی بین روش پاو و مقدار فسفر ریشه ذرت مشاهده شد . همچنین روش کاغذ صافی واتمن 451 آغشته به اکسید آهن با فسفر جذب شده در بخش هوایی و ریشه رابطهاي منفی و معنیدار داشت در این تحقیق کمترین همبستگی خطی بین روش پاو و وزن خشک بخش هوایی ذرت مشاهده شد . در نگاه اول بنظر میرسید که هیچ کدام از عصارهگیرهاي مورد مطالعه در این تحقیق، قادر به پیشبینی شاخصهاي گیاه ذرت نبودند اما با حذف داده هاي دو خاك 2 و 5 با فرض پرت بودن آنها این همبستگیها بهطور قابل ملاحظهاي افزایش یافت. نتایج بعد از این تغییر است.
با توجه به این جدول مشاهده میشود که بیشترین همبستگی بهترتیب بین روشهاي کالول، اولسن و کلونا با وزن خشک بخش هوایی بود r - بهترتیب برابر در روش Pi بیشترین همبستگی در روشی بود که در آن از کاغذ صافی سچلیچر و سچول5893 استفاده شده بود ولی به علت گرانی این نوع کاغذ شاید بهتر باشد از کاغذ صافیهاي واتمن 40 و 42 استفاده کرد چون فسفر استخراج شده توسط آنها نیز همبستگی خوبی با وزن خشک هوایی داشتند r - در هر دو در شرایط این تحقیق، روشهاي عصارهگیري بر پایه بیکربنات سدیم رابطه بهتري با شاخصهاي رشد گیاه ذرت در خاكهاي مورد مطالعه داشتند.
هر چند روش کالول همبستگی بالاتري نسسبت به روش اولسن با وزن خشک هوایی داشت ولی این تفاوت زیاد نبود و چون هزینهها و زمان لازم براي تکان دادن و عصارهگیري 16 - ساعت - در روش کالول طولانیتر است لذا روش اولسن عصارهگیر برتر در این تحقیق معرفی میشود. روش غیرتخریبی نوارهاي کاغذي هم توانستند همبستگی خوبی با شاخصهاي رشد ذرت داشته باشد اما در این مطالعه برتري خاصی نسبت به روش اولسن مشاهده نشد.
سطح بحرانی فسفر در خاكهاي مورد مطالعه و براي 90 درصد رشد نسبی گیاه ذرت توسط روش اولسن 12 میلیگرم فسفر بر کیلوگرم خاك بدست آمد که 21 عدد از خاكهاي مورد مطالعه کمتر از این مقدار فسفر داشتنداخیراً. شهبازي و داودي هم در یک مطالعه گلخانهاي سطح بحرانی فسفر را براي گیاه گندم با استفاده از عصارهگیر اولسن در برخی خاكهاي منتخب ایران 13میلیگرم فسفر بر کیلوگرم خاك گزارش کردند.
سطح بحرانی فسفر در خاكهاي مورد مطالعه و براي گیاه ذرت توسط روش اولسن با روش آماري کیت نلسون و میچرلیخ-بري به ترتیب میلیگرم فسفر بر کیلوگرم خاك بدست آمد. میانگین ضرایب C1 و C معادله میچرلیخ بري به ترتیب کیلوگرم خاك بر میلیگرم فسفر بدست آمد. صادقی مطلق این ضرایب را براي خاكهایی از استان کرمانشاه و گیاه چغندر قند بهترتیب گزارش کردند. ایشان همچنین سطح بحرانی فسفر را با استفاده از معادله میچرلیخ بري برابر 8/2 میلیگرم بر کیلوگرم خاك گزارش کرد.
