بخشی از مقاله
چکیده
تحقیق حاضر در گلخانهای با مساحت 1000 مترمربع واقع در شهرستان اصفهان طی دو سال اجرا شد. ابتدا از خاک 80 گلخانه تحت کشت خاکی خیار گلخانهای واقع در شهرستانهای اصفهان، فلاورجان، شهرضا و دهاقان نمونهبرداری خاک انجام شد. 14 خاک با غلظت مختلف بور قابلجذب از محدوده کم تا زیاد انتخاب شد. دو تیمار شاهد و کود دهی با بور در هر خاک اعمال گردید. بر اساس واسنجی مقادیر بور قابلجذب خاک در مقابل پاسخ گیاه خیار گلخانهای به روش تصویری کیت و نلسون و همبستگی مثبت نقاط مذکور، حد بحرانی عنصر بور 2 میلیگرم بر کیلوگرم برآورد گردید. واسنجی نتایج تجزیه خاک به روش چشمی نشان داد که پاسخ عملکرد نسبی گیاه خیار گلخانهای برای دستیابی به80 درصد حداکثر عملکرد نسبت به افزایش بور قابلجذب خاک در محدوده غلظتهای2/6 تا 4/3 میلیگرم بر کیلوگرم مثبت هست لذا با توجه به نزدیکی حد بحرانی برآورد شده در دو روش، میتوان حد بحرانی مذکور را برای خیار گلخانهای استفاده نمود.
مقدمه
بور در خاک بر روی کانیها، سطوح رسها و اکسیدهای آهن/ آلومینم، ترکیب با مواد آلی و در محلول خاک وجود دارد. تشخیص سیکل بور در خاک، در فاز جامد و محلول بسیار مهم است چراکه حد بین کمبود و سمیت در خاک در مورد عنصر بور بسیار نزدیک به هم هستند. خیار جز گیاهانی است که نسبت به کمبود بور دارای حساسیت کمی هست. - Havlin et al . - 2005 علی رقم اینکه اطلاعات در خصوص میزان نیاز بور در گیاهان گوجهفرنگی، خیار و فلفل گلخانهای بسیار اندک است عرضه کود حاوی بور در این سه گیاه باعث افزایش محصول گردیده است، که بیانگر کمبود بور در این گیاهان بوده است در این تحقیق میزان 2/5 کیلوگرم بور در هکتار را حد مناسبی جهت عرضه به خاک بهمنظور داشتن حداکثر عملکرد دانسته است.
. - Dursun et al 2010 - بر اساس بررسیهای انجامشده، پژوهشهایی مرتبط با تعیین حدود بحرانی عناصر غذایی در خاک محصولات گلخانهای در داخل و خارج از کشور انجامنشده است بلکه پژوهشهایی محدود درزمینه وضعیت تغذیهای عناصر غذایی - پرمصرف و کممصرف - در خاک و برگ محصولات گلخانهای ازجمله خیار انجامشده است که خلاصهای از پژوهشهای فوق به شرح زیر هست بهمنظور تعیین حد بحرانی عناصر غذایی ازت، فسفر، پتاسیم و منیزیم در برگ خیار گلخانهای منطقه جیرفت، چهار آزمایش مستقل با چهار سطح عناصر غذایی ازت، فسفر، پتاسیم و منیزیم در سه تکرار اجرا شد.
مقایسه نتایج تجزیه برگی و عملکرد محصول نشان داد که حد بحرانی غلظت ازت، فسفر، پتاسیم و منیزیم در برگ خیار به ترتیب 3/18، 0/38، 2/82 و 1/38 درصد هست - غفاری و ممنوعی، . - 1388 وضعیت عناصر پرمصرف - کلسیم، منیزیم، فسفر و پتاسیم - و ریزمغذی - آهن، منگنز، مس و روی - در خاک و میوه خیار و فلفل دلمهای 25 واحد گلخانهای در استان اصفهان بررسی و نتیجه شد که میانگین غلظت فسفر و پتاسیم خاک بسیار بیشتر از حد بحرانی تعیینشده برای آنها بود همچنین میانگین مقدار آهن، روی، مس و منگنز عصاره گیری شده با دیتیپیای در نمونههای خاک به ترتیب برابر 12، 4/9، 1/9 و4/5 میلیگرم بر کیلوگرم بود و میزان منیزیم، فسفر و پتاسیم در میوه خیار و فلفل دلمهای بیشتر از حد کفایت بودند نهاتاًی بر اساس نتایج این پژوهش، غلظت زیاد برخی عناصر پرمصرف نظیر فسفر و پتاسیم و کمبود گسترده کلسیم و عناصر کممصرف در محصولات گلخانهای به علت مدیریت تغذیهای نامطلوب، مصرف نامتعادل کود و ناپایداری شرایط محیطی گلخانه هست - عقیلی و همکاران، . - 1389 بروکلی، گلکلم، کرفس و کلم از محصولاتی هستند که شدیداً نسبت به بور واکنش نشان میدهند.
ازآنجاییکه بور در خاک سریع حرکت میکند و بهآسانی شسته میشود، مصرف سالانه بور ضروری است. کمبود بور در خاکهای شنی و آلی اتفاق میافتد. در خاکهای ریزبافت، بور بهراحتی شسته نمیشود بنابراین مقادیر کمتری به بور نیاز است. زمانی که pH خاک بالا میرود قابلیت جذب بور در خاک کاهش مییابد. بنابراین در خاکهایی با pH بالا، توصیه بور بیشتر است. پژوهشگران برای تفسیر و گروهبندی مقادیر آزمون خاک از روشهای مختلفی ازجمله روشهای تصویری کیت و نلسون - Cate and Nelson 1965 - ، تجزیه واریانس کیت و نلسون 1971 - ، معادله میچرلیخ بری - Bray 1958 - ، روش ترتیب ستونی پاسخ گیاه، مربع کای اثرات متقابل ;Havlin and Soltanpour 1982 - - Keisling and Mullinix 1979 و سایر روشهای آماری استفاده مینمایند. طبق آنچه در تمامی تحقیقات مربوط به تعیین حدود بحرانی عناصر غذایی به روش تصویری کیت و نلسون آمده است - مرجوی و صلحی،1384، فیضی اصل، - 1387، در این پژوهش نیز از آن استفاده شده است.
مواد و روشها
این تحقیق باهدف تعیین حد بحرانی بور قابلجذب خاک درکشت خاکی خیار گلخانهای طی سالهای 92 و 93 اجرا شد. ابتدا جهت دستیابی به محدوده متفاوت بور قابلجذب خاک، از خاک حدود 80 گلخانه تحت کشت خاکی خیار گلخانهای واقع در شهرستانهای اصفهان، فلاورجان، شهرضا و دهاقان نمونهبرداری خاک انجام شد، بهطوریکه پس از آنالیز بور قابلجذب در خاکهای فوق به روش کالری متری آزومتین - - Jackson 1967، 14 غلظت مختلف بور قابلجذب خاک از میزان 0/74 الی 5/86 میلیگرم در کیلوگرم خاک به دست آمد.
سرانجام برای هر غلظت تعداد 6 گلدان تیمار با کود دهی کامل عنصر بور - از منبع اسید بوریک - و 6 گلدان شاهد بدون کود دهی عنصر بور و درمجموع 84 گلدان برای شاهد و 84 گلدان برای تیمار آماده شدند. وزن خاک گلدانها حدود 10 کیلوگرم و نهاتاًی تعداد 2 نشاء رقم گوهر در اواسط بهمنماه در هر گلدان کشت شد. بوتهها بهصورت تک شاخه نگهداری شدند. طول دوره رشد حدود 4 ماه و اختلاف درجه حرارت شب و روز کمتر از 10 درجه سانتیگراد بود . حجم آب موردنیاز گلدانهای شاهد و تیمار بر اساس نیاز آبی هر بوته در روز و کود دهی گلدانهای تیمار و مطابق غلظت کامل فرمول پیشنهادی پاپادوپولوس برای کشت خاکی خیار گلخانهای و گلدانهای شاهد بر اساس فرمول پاپادوپولوس بدون عنصر بور برآورد و کودآبیاری شدند. بعد از چیدن محصول در زمانهای متعدد و تعیین میانگین عملکرد نسبت به تعیین حد بحرانی به روش تصویری کیت و نلسون اقدام شد.
نتایج و بحث
محاسبه مقادیر میانگین، میانه و مد نتایج بور قابلجذب خاک در نمونههای خاک جمعآوریشده از گلخانهها به ترتیب 2/8، 2/8و 1/3 میلیگرم بر کیلوگرم را نشان داد که بر اساس پارامتر شاخص مرکزی میانه، 50 درصد نتایج بور قابلجذب خاک گلخانهها کمتر از 2/8و 50 درصد بیشتر از این مقدار هست . همچنین مطابق نتایج شاخص مرکزی میانگین، مقدار بور قابلجذب خاک گلخانهها بهطور متوسط 2/8 میلیگرم بر کیلوگرم است ولی بیشترین فراوانی آن در محدوده 1/3 میلیگرم بر کیلوگرم هست. بر اساس واسنجی مقادیر بور قابلجذب خاک در مقابل پاسخ گیاه خیار گلخانهای به روش تصویری کیت و نلسون در شکل 1 و همبستگی مثبت نقاط مذکور - - r =0/86، حد بحرانی عنصر بور 2 میلیگرم بر کیلوگرم برآورد گردید مقایسه حد بحرانی فوق با شاخص مرکزی میانگین بیانگر این است که میانگین بور قابلجذب خاک گلخانهها بیشتر از حد بحرانی پیشنهادی است.
نتایج واسنجی پاسخ عملکرد نسبی گیاه خیار گلخانهای نسبت به افزایش بور قابلجذب خاک با استفاده از روش چشمی - برون و همکاران، - 1962 در شکل 2 نشان داد که پاسخ عملکرد نسبی گیاه خیار گلخانهای برای دستیابی به80 درصد حداکثر عملکرد نسبت به افزایش بور قابلجذب خاک در محدوده غلظتهای 2/6 تا 4/3 میلیگرم بر کیلوگرم مثبت هست و این محدوده حد بحرانی بور قابلجذب خاک گلخانهها به روش کیت و نلسون معادل 2 میلیگرم بر کیلوگرم را تائید میکند. مقایسه حد بحرانی بور قابلجذب خاک درکشت خیار مزرعهای - ملکوتی و غیبی، - 1379 و گلخانهای در شکل 3 نشان میدهد که درکشت گلخانهای حد بحرانی مذکور حدود 2 برابر بیشتر هست این نتایج با عملکرد بیشتر کشتهای گلخانهای نسبت به فضای باز و به دنبال آن احتیاجات غذایی بالاتر هریک از انواع محصولات فوق مطابقت دارد - ملکوتی و همکاران،
