بخشی از مقاله
مقدمه
در خاکهای آهکی، کمبود فسفر قابل استفاده گیاه به دلیل تبدیل فسفر م حلول به ترکیبات کم محلول مانند فسفاتهای کلسیم یکی از مشکلات تغذیه می باشد . آگاهی از شکلهای فسفر می تواند جهت پیش بینی مقدار فسفر قابل جذب برای گیاهان، مصرف بهینه کود و همچنین پتانسیل آزاد شدن این عنصر به محلول خاک و آبهای سطحی مورد استفاده قرار گیرد. روشهای متعددی برای تفکیک شکل های مختلف فسفر در خاک ابداع شده است.
با توجه به اینکه در خاکهای آهکی کربنات کلسیم اصلی ترین عامل جذب سطحی و رسوب فسفر در خاک به شمار می آید، جیانگ و گو - 1989 - روش جدیدی را برای عصاره گیری دنباله ای فسفر از خاکهای آهکی پیشنهاد مودند. بر اساس این روش فسفر معدنی در خاک به 6 گروه اصلی دیکلسیم فسفات - Ca2-P - ، اکتاکلسیم فسفات - Ca8-P - ، آپاتایت - Ca10-P - ، آلومینیوم فسفات - Al-P - ، فسفات آهن - Fe-P - و فسفر محبوس - OC-P - تقسیم می شود. این روش توسط محققین دیگری نیز در خاک های آهکی مورد استفاده قرار گرفته است.
دهقان و همکاران - - 1382 روش جیانگ و گو را برای تعین اشکال معدنی فسفر در خاکهای اصفهان و شهرکرد به کار بردند و دریافتند که آپاتایت، فسفاتهای آلومینیوم، اکتا کلسیم فسفات، فسفاتهای آهن، فسفر محبوس و دی کلسیم فسفات به ترتیب بیشترین بخش فسفر معدنی خاکی مذکور را تشکیل میدهند آنها همچنین دریافتند که آپاتایت با میانگین 38 درصد عمده ترین سهم فسفر معدنی خاکهای مناطق مورد مطالعه میباشد.
در مطالعهای که توسط عطاردی و همکاران - - 1384 بر روی 8 نمونه از خاکهای شهرستان بیرجند انجام شد نیز آپاتایت 57 تا 68 درصد فسفر معدنی خاکها را تشکیل می داد و میزان آن از سایر اجزای فسفر معدنی خاکها بالاتر بود؛ در حالیکه دی کلسیم فسفات 0/46 تا 7/3 درصد فسفر معدنی خاک را تشکیل داده و از همه اجزای فسفاتهای کلسیمی خاک کمتر بود.Samadiو - 1998 - Gilkesروش جیانگ وگو را برای خاکهای آهکی و دارایpH بالاتر از 8 مورد استفاده قرار دادند و دریافتند که فراوانی شکلهای فسفر معدنی در خاکهای غیرزراعی بصورت زیر می باشد.
اکتاکلسیم فسفات < فسفات آهن < آپاتایت < دی کلسیم فسفات <اکتاکلسیم فسفات < فسفاتهای آلومینیوم تحقیق حاضر با هدف شناخت اشکال مختلف فسفر معدنی وتعیین میزان درصد هر کدام از کل فسفر معدنی بر روی تعدادی از خاکهای مازندران صورت گرفت.
مواد و روشها
به منظور بررسی وضعیت فسفر و تعیین شکلهای مختلف فسفر معدنی در برخی خاکهای آهکی مازندران تعداد 30 نمونه خاک آهکی از منطقه بابل انتخاب و نمونه برداری از عمق 30-0 سانتیمتری خاک انجام گرفت . نمونههای برداشت شده در هوای آزاد خشک و از الک 2 میلیمتری عبور داده شدند. از روش جیانگو گو - - 1989 جهت جداسازی اجزای مختلف شیمیایی فسفر معدنی استفاده شد . بدین منظور عصاره گیری متوالی نمونه ها به ترتیب با: 0/25 - 1 مولار بیکربنات سدیم در پ هاش 7/5 برای استخراج دی کلسیم فسفات - Ca2-P - ، - 2 0/5 مولار استات آمونیوم برای استخراج اکتا کلسیم فسفات - Ca8-P - ، 0/5 - 3 مولار آمونیوم فلوراید برای استخراج فسفاتهای آلومینیوم - Al-P - ، 0/1 - 4 مولار سود و کربنات سدیم برای عصار ه گیری فسفاتهای آهن - - Fe-P ، - 5 سیترات دیتیونایت بی کربنات - CDB - برای استخراج فسفر محبوس شده در اکسیدهای آهن - OC-P - و 0/5 - 6 مولار اسید سولفوریک برای استخراج فسفر به شکل آپاتایت - Ca10-P - انجام گرفت.
میزان فسفر کل معدنی و فسفر کل آلی نمونه های مورد مطالعه، مطابق روش والکر و آدامز - 1958 - تعیین
گردید. غلظت فسفر عصارهها از روش رنگسنجی آبی مولیبدات اندازهگیری شد.
نتایج و بحث
مقادیر فسفر کل ، معدنی و آلی خاکها
فسفر کل در خاکهای مورد آزمایش بین 433 تا 995 و با میانگین 739 میلی گرم در کیلوگرم خاک قرار داشت. میزان فسفر معدنی خاک ها بین 319 تا 872 با میانگین 605 میلی گرم در کیلوگرم خاک متغیر است. حدود 67 تا 91 درصد فسفر کل خاک های مورد مطالعه را فسفر معدنی تشکیل می دهد. میزان فسفر آلی خاک های مورد مطالعه بین 76 تا 239 و با میانگین 134 میلیگرم در کیلوگرم خاک قرار دارد . فسفر آلی حدود 9 تا 33 درصد فسفرکل در خاک ها را شامل می شود. به عبارت دیگر درمناطق مورد مطالعه حداکثر یک سوم فسفر کل خاک ها را فسفر آلی تشکیل میدهد وبیش از دوسوم فسفر در این خاکها به شکل فسفر معدنی وجود دارد.
اجزای فسفر معدنی
فسفر معدنی خاکها به 6 جزء مختلف تقسیم گردید که مقادیر هر یک در جدول 1 ارائه شده است.
از میان اجزای مختلف فسفر معدنی آپاتایت - Ca10-P - با متوسط 35/6 درصد بیشترین بخش فسفر معدنی را تشکیل می داد و بعد از آن به ترتیب: فسفاتهای آلومینیوم - Al-P - با 21/4 درصد، اکتا کلسیم فسفات - Ca8-P - با 18/4 درصد، فسفاتهای آهن - Fe-P - با 14/2 درصد، فسفاتهای محبوس در اکسیدهای آهن - O-P - با 0/7 درصد، و دی کلسیم فسفات - Ca2-P - با 0/2درصد قرار داشتند . این مقادیر نشان می دهد که قسمت اعظم فسفری که به خاکها اضافه می شود به صورت اشکال نامحلول در خاک رسوب می کند و فقط بخش ناچیزی از آن برای گیاه قابل استفاده باقی می ماند . به علت آهکی بودن خاکهای مورد مطالعه یون کلسیم اصلی ترین عامل محدود کننده حلالیت فسفر محسوب شده و بخش عمده ای از فسفر خاک به صورت فسفاتهای کلسیمی در خاک تثبیت شده است.
جدول-1 غلظت شکل های معدنی فسفر در خاکهای مورد مطالعه - - mg/kg
