بخشی از مقاله
تعیین مقدار فلوراید موجود در خميردندان های ساخت داخل و مقایسه آنها با میزان فلوراید چند فرآورده خارجی و استانداردهای بین المللی
خلاصه
سابقه و هدف: مطالعات نشان داده است که خمیر دندان های حاوی فلوراید در کاهش پوسیدگی دندانی نقش موثری ایفا می کنند. بر طبق استانداردهای بین المللی میزان بون فلوراید در خمیر دندان برابر ppm ۱۰۰۰ می باشد. هر چند که در تعدادی از کشورها غلظت نهایی مجاز بون فلوراید در خمیر دندان برابر ppm ۱۵۰۰ تعیین شده است. بر اساس اطلاعات منتشر شده در دسترس مطالعات دقیق و نسبتا وسیعی در سال های اخیر در رابطه با میزان بون فلوراید موجود در خمیر دندان مای ساخت داخل صورت نگرفته است. لذا این تحقیق با هدف تعیین مقدار یون فلوراید موجود در خمیر دندان های داخلی و مقایسه آن با چند خمیر دندان معتبر خارجی و محدوده استاندارد بین المللی انجام پذیرفت.
مواد و روشها: تحقيق به روش تجربی و با استفاده از تکنیک مشاهده صورت گرفت. در این تحقیق ۱۵ عدد از خمیر دندان های داخلی حاوی فلوراید با چهار نوع خمیر دندان خارجی حاوی فلوراید مورد مقایسه قرار گرفتند. برای تعیین مقدار يسود فلوراید از روشن پتانسیومتری همراه با الکترود انتخابگر بون فلوراید استفاده گردید. یافته ها: نتایج حاصل مشخص نمودند که اولا توزیع یون فلوراید تنها در هفت نوع از پانزده نوع خمیر دندان ایرانی مورد آزمایش و در دو نوع از چهار نوع خمیر دندان خارجی مورد آزمایش يکنواخت صورت گرفته بود. ثانية ميزان يون فلوراید موجسود تنها در بک نوع خمیر دندان بچه از پانزده نوع خمیر دندان ایرانی مورد آزمایش و در دو نوع خمیر دندان از چهار نوع خمیر دندان خارجی مورد آزمایش در محدوده استانداردهای بین المللی قرار داشت. نتیجه گیری. با توجه به پایین تر بودن میزان يون فلوراید موجود در اکثر انواع خمیر دندان های آزمایش شده ایرانی نسبت به محدوده استانداردهای بین المللی و همچنین یکنواخت نبودن توزیع بون فلوراید در تعدادی از آنها پیشنهاد می شود که این مسأله که بطور مستقیم با سلامت جامعه در ارتباط مورد توجه هر چه بیشتر سازندگان خمیر دندان ها و مسئولین ذیربط قرار گیرد.
واژه های کلیدی: خمیر دندان، فلوراید، پتانسیومتری، فلورید سدیم ، فلورید قلع، منوفلوروفسفات سدیم
مقدمه
پوسیدگی دندانی از شایعترین بیماریهای انسانی است و از ابتدای تاریخ این مشکل همراه انسان بوده است، و علیرغم پیشرفتهایی که در زمینه کاهش این بیماری انجام شده هنوز هم پوسیدگی دندانی به عنوان یکی بیماری شایع دوران کودکی که تاحد زیادی قابل پیشگیری می باشد، باقی مانده است. در دهه گذشته شیوع پوسیدگی در امریکا و سایر کشورهای پیشرفته کاهش قابل توجهی یافته در حالیکه این بیماری در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران بصورت یک مشکل هنوز هم به شدت خود باقی است. پوسیدگی دندانی بیماری بافتهای کلسیفیه شده دندان است که با دکلسیفیه شدن قسمت معدنی دندان و تجزیه شدن قسمت آلی دندان مشخص می شود(۳) تئوری های مطرح شده در این مورد متفاوت می باشند ولی به هر صورت یکی از مهمترین اهداف برنامه های پیشگیری از پوسیدگی دندانی و کنترل آن، افزایش مقاومت مینای سطح دندان در مقابل فرآورده های اسیدی می باشد. از مهمترین و موثرترین راههای رسیدن به این هدف استفاده از فلوراید است. ثابت شده که کاربرد مکرر فلوراید تاثیر قابل توجهی در کنترل و پیشگیری از پوسیدگی دندان در کودکان و بزرگسالان دارد. راههای مختلفی برای استفاده از فلوراید وجود دارد، از جمله می توان استفاده از فلوریداسیون آب آشامیدنی، فلوراید های موضعی، قرصهای حاوی فلوراید، خمیر دندان ها و دهانشويه های حاوی فلوراید را نام برده) اعتقاد بر این است که فلوریداسیون منبع آب آشامیدنی جامعه موثرترین راه کاهش مشکل پوسیدگی دندان در یک جامعه است. باتوجه به عدم دسترسی به فلوریداسیون آب آشامیدنی در جامعه ما لزوم تامین فلوراید از سایر منابع و از جمله خمیر دندان های حاوی فلوراید ضروری بنظر می رسد. براساس نظریه های ارائه شده کاربرد مداوم فلوراید از طریق خمیر دندان باعث ایجاد حالت پروفیلاکسی علیه پوسیدگی می شود. بر طبق استانداردهای بین المللی میزان فلوراید در خمیردندان برابر ppm ۱۰۰۰ (معادل ۰/۰۲ ٪ فلوريد سدیم ،با ۰/۴ ٪ فلورید قلع و یا ۰/۷۶ ٪ منو فلوروفسفات سدیم) می باشد. البته در کشورهای با اقتصاد ثابت (EEG) غلظت نهایی مجاز فلوراید در خمیر دندان برابر ppm ۱۵۰۰ تعیین شده است با توجه به این مسأله که در سالهای اخیر انواع مختلفی از خمیر دندان های حاوی فلوراید وارد بازار دارویی کشور شده است و با در نظر گرفتن این مطلب که بر اساس اطلاعات منتشر شده در دسترس، تاکنون مطالعات دقیق و نسبتا وسیعی در مورد میزان فلوراید آنها گزارش نشده است. در این تحقیق نسبت به تعیین میزان فلوراید تعدادی از خمیردندان های ساخت داخل و چند خمیر دندان معتبر خارجی و مقایسه آنها با یکدیگر، همچنین با استانداردهای بین المللی اقدام شد. بدیهی است که نتایج بدست آمده لزوم دقت و توجه احتمالی بیشتر در فرمولاسیون خمیر دندان ها را آشکار خواهد ساخت. این تحقیق با هدف تعیین مقدار یون فلوراید موجود در خمیر دندانهای داخلی و مقایسه آن با چند خمیر دندان معتبر خارجی و محدوده استاندارد بین المللی انجام پذیرفت. امید است نتایج این تحقیق بتواند ضمن ارزیابی دقیق میزان فلوراید خمیردندان های حاوی فلوراید ساخت داخل، أغازی برای ارزیابی و ساخت خمیر دندان های حاوی فلوراید مناسبتری در داخل کشور باشد تا با رعایت استانداردهای بین المللی بتوان شاهد کاهش روزافزون پوسیدگی دندانی در جمعیت کشور بود.
مواد و روشها تحقیق به روش تجربی و با استفاده از تکنیک مشاهده صورت گرفت. در این تحقيق مواد و وسایل زیر مورد استفاده قرار گرفتند:
- خمیر دندان های حاوی فلوراید ساخت کارخانه های داخل (۱۵ نوع مختلف) که اسامی آنها در جدول ۱ ذکر گردیده است.
- خمیر دندان های حاوی فلوراید ساخت کارخانه های خارج از کشور (۴ نوع مختلف ) که اسامی آنها در جدول ۲ ذکر شده است.
- دستگاه پتانسیومتری و pH متری مدل 691pH meter Metrolim ساخت کارخانه Metrohm
- ترازوی دقیق مدل 200-Readability = 0.07 mg) L} ساخت کارخانه Shimadzu
- الکترود انتخابگر یون فلوراید Metrohm AG و الکترود رفرانس نقره
- کلرید نقره Metrohm AG ساخت کارخانه Metrohm
د ظروف پلی اتیلن، سانتریفوژ، لوله سانتریفوژ پلاستیکی و سایر لوازم مختلف شیشه ای و پلاستیکی لازم - کلیه مواد شیمیائی مورداستفاده مانند سدیم فلوریده مواد تشکیل دهنده بافر TISAB از جمله سیکلوهگزیل دي أمين تترا استیک اسید (CDTA)، کلسیم کربنات، سیلیکا، دی کلسیم فسفات، ساخت کارخانه مرک آلمان بودند. برای تعیین مقدار یون فلوراید می توان از روش های مختلفی استفاده نمود. از جمله می توان به روش های تیتریمتری، اسپکتروفتومتری، گاز کروماتوگرافی و پتانسیومتری اشاره نمود. در بین روش های اشاره شده روش پتانسیومتری روشی ساده، کم هزینه و نسبت اختصاصی است. این روش قادر به اندازه گیری یون فلوراید در محدوده وسیعی از غلظت فلوراید می باشد و موارد استفاده فراوانی دارد. برای اندازه گیری یون فلوراید به روش پتانسیومتری از الکترود انتخایگر بون فلوراید استفاده می گردد. این روش از دقت و صحت بالائی برخوردار است و در آن از الکترود نقره- کلرید نقره بعنوان الکترود رفرانس استفاده می شود(۲۰۱۰). در این روش پتانسیومتری بدین ترتیب عمل شد که در یک ظرف پلاستیکی به محلول حاوی یون فلوراید مقدار ۱۰cc بافر TISAB افزوده و پس از مخلوط کردن کامل میزان پتانسیل آن توسط دستگاه پتانسیومتر مجهز به الکترود انتخابی یون فلوراید و الکترود رفرانس تعیین گردید. سپس با استفاده از منحنی استاندارد، غلظت نمونه ها تعیین شد. طی آنالیز نمونه های مختلف خمیر دندان، کالیبراسیون الکترود هر ۲ ساعت با استفاده از محلول کالیبراسیون استاندارد مورد تائید قرار گرفت. پس از آنالیز نمونه ها و محاسبه میزان یون فلوراید در هر نمونه مقایسه آماری میان آنها با استفاده از تست
ANOVA انجام شد.
برای اطمینان از دقت روش مورد استفاده برای اندازه گیری یون فلوراید، میزان تغییرات درون روزی (intraday variation) و تغییرات برون روزی (interlag Variation) روش اندازه گیری مورد ارزیابی قرار گرفت. این بررسی ها بر روی محلول های استاندارد یون فلوراید انجام گردید. برای بررسی صحت روش علاوه بر محاسبه میزان بازیابی در منحنی های استاندارد تهیه شده، چند خمیر دندان با مقادیر یون فلوراید معین در آزمایشگاه تهیه و میزان فلوراید آنها با این روش اندازه گیری شد و بدین ترتیب میزان صحت روش نیز مورد ارزیابی قرار گرفت. محلولهای استاندارد یون فلوراید با استفاده از نمک سدیم فلوراید در ظروف پلاستیکی و با آب مقطر فاقد يون فلوراید در غلظت های ۱، ۱۰، ۲۰، ۶۰.۴۰، ۸۰ ۱۰۰ ppm تهیه گردیدند. چون برای حذف یونهای مداخله گر موجود در نمونه های خمیر دندانی هنگام اندازه گیری میزان یون فلوراید آنها بایستی از بافر TISAB استفاده گردد لذا برای یکنواختی در روش اندازه گیری به نمونه های استاندارد تهیه شده نیز این بافر اضافه گردید. | بدین ترتیب که در یک ظرف پلاستیکی به ۱۰cc از هر یکی از نمونه های استاندارد تهیه شده، ۱۰cc بافر TISAB اضافه شد و پس از مخلوط نمودن کامل، میزان پتانسیل آن با استفاده از دستگاه پتانسیومتر مجهز به الکترود انتخابگر، یون فلوراید و الکترود رفرانس، نقره- کلرید نقره تعیین گردید. نتایج این آزمایشات بصورت منحنی استاندارد براساس لگاریتم غلظت و اختلاف پتانسیل رسم گردید و برای محاسبه میزان یون فلوراید در خمیر دندان های حاوی فلوراید مورد استفاده قرار گرفت. برای تعیین میزان فلوراید در هرنوع خمیر دندان و بررسی یکنواختی توزیع یون فلوراید در آنها از هر نوع خمیر دندان چهار سری تولیدی مختلف بطور تصادفی انتخاب گردید. انتخاب تصادفی خمیر دندان های ساخت داخل بدین صورت بود که ابتدا لیست خمیر دندان های حاوی فلوراید موجود در بازار تهیه گردید. از میان این خمیر دندان ها از هر شرکت داروئی سازنده خمیر دندان حداقل یک نوع خمیر دندان حاوی فلوراید و در مواردی بدلیل تنوع تعداد خمیر دندان حاوی فلوراید ساخته شده توسط یک شرکت بیش از یک نوع خمیر دندان از یک شرکت داروئی انتخاب گردید بطوری که در مجموع پانزده نمونه خمیر دندان حاوی فلوراید جهت ارزیابی مورد استفاده قرار گرفت. مشخصات کلی این خمیر دندان ها همراه با نوع فلوراید موجود در آنها در جدول ۱ ذکر شده است. مشخصات خمیر دندان های خارجی در دسترس که برای مقایسه بکار برده شده اند نیز در جدول ۲ آورده شده است.
در خمیر دندان ها، یون فلوراید معمولا بصورت یون فلوراید آزاد، یعنی بصورت نمک فلورید سدیم ('NaF) و یا نمک فلورید قلع (SnF2) و یا بصورت یون کمپلکس شده، یعنی بصورت نمک سدیم منوفلوئور و فسفات ( یا NaMFP)، افزوده می شود. برای اندازه گیری میزان یون فلوراید در خمیر دندان های مختلف، بسته به اینکه یون فلوراید به صورت چه ملحی در آنها وجود داشت از روش اختصاصی مربوطه استفاده گردید. الف: اندازه گیری یون فلوراید، بصورت Nak و یا ,Sak ، در خمیر دندان برای اندازه گیری میزان یون فلوراید در این خمیر دندانها مقدار ۵ گرم از خمیر دندان حاوی سدیم فلوریدويا فلورید قلع، در یک بشر پلاستیکی در ۲۰cc آب کاملا حل گردید و پس از ۳۰ دقیقه برای ایجاد حالت تعادل) به حجم cc ۵۰ رسانده شد. محلول فوق به یک لوله سانتریفوژ پلاستیکی منتقل و بمدت یک دقیقه ورتکس گردید. سپس برای مدت ۳۰ دقیقه با دور ۴۰۰۰ دور در ثانیه سانتریفوژ شد. به ۱۰ میلی لیتر از مایع شفاف ایجاد شده در بالای لوله سانتریفوژ ۱۰ میلی لیتر بافر TISAB اضافه شد و پس از مخلوط کردن کامل، میزان پتانسیل محلول با استفاده از الکترود انتخابی یون فلوراید، توسط دستگاه پتانسیومتر تعیین گردید. ب: اندازه گیری یون فلوراید، بصورت منوفلورفسفات، (NaMF)، در خمیر دندان در این روش نیز مقدار ۵ گرم از خمیر دندان حاوی منوفلوروفسفات (NaMFP) برداشته شد و در آب حل گردید و کلیه مراحل همانند قسمت الف انجام شد تا محلول شفافی در قسمت بالائی لوله سانتریفوژ پلاستیکی بدست آید. به ۵ میلی لیتر از محلول شفاف بدست آمده مقدار ۱/۲۵ میلی لیتر اسید کلریدریک غلیظ (۱۱/۶ مولار) افزوده و مخلوط به مدت ده دقیقه در بن ماری C° ۵۰ حرارت داده شد. در این مرحله تمام يون فلوراید موجود در خمیر دندان در اثر هیدرولیز توسط اسید آزاد می شود. محلول هیدرولیز شده در دمای اطاق سرد و با ۱/۲۵ میلی لیتر محلول سود غليظ (۱۲ مولار) خنثی گردید و حجم نهایی آن با آب مقطر به ۱۰cc رسانده شد. به این محلول خنثی بدست آمده که يون فلوراید آن در اثر هیدرولیز آزاد گردیده است مقدار ۱۰ میلی لیتر بافر TISAB اضافه گردید و پس از مخلوط نمودن کامل، میزان پتانسیل آن با استفاده از الکترود انتخابی یون فلوراید، توسط دستگاه پتانسیومتر تعیین شد.
