بخشی از مقاله
فرایند تدوین استانداردهای ملی حسابداری و مقایسه استاندارد ایران با استاندارد بین المللی در زمینه فعالیتهای کشاورزی
چكيده
محصولات کشاورزی و فرآورده های وابسته نقش بسزایی در تحولات اقتصادی جهان بر عهده دارند ،به همین خاطر امروزه لزوم بازنگری و تجدید نظر کلی در زمینه ایجاد و تدوین استاندارد های حسابداری برای محصولات کشاورزی بر هیچ صاحبنظری پوشیده نیست ،در این خصوص لازم است کلیه بازنگری ها بر مبنای وضعیت این استانداردها در شرایط فعلی هر کشور و لزوم دستیابی و مرتفع ساختن نقاط بحرانی در جریان تدوین استانداردهای مذکو
جهت نیل به شرایط ایده ال صورت گیرد . این مقاله ضمن ارائه توضیح مختصری درباره فرآیند تدوین استانداردها در سازمان حسابرسی و هئیت استانداردهای بین المللی به مقایسه استانداردهای ایران و استانداردهای بین المللی در زمینه کشاورزی می پردازد در مقایسه ای که بین استاندارد شماره 26 ایران و استاندارد شماره 41 بین المللی به عمل آمده براس
اس بند 43 استاندارد حسابداری شماره 26جزء در موارد کمکهای بلاعوض دولت ، شناخت و اندازه گیری داراییهای کشاورزی در بقیه موارد هیچ گونه اختلافی بین استانداردهای حسابداری ایران و استاندارد حسابداری بین المللی وجود ندارد.
واژهای کلیدی: تدوین استانداردها، اندازه گیری دارائیها ی کشاورزی ، اندازه گیری درآمدها و هزینه ها به ارزش منصفانه
مقدمه
حسابداری فعالیتی خدماتی است. که وظیفه اصلی آن،تهیه و ارائه اطلاعاتی است که در تصمیم گیریهای اقتصادی سودمند واقع شود.
فلسفه وجودی دانش حسابداری،ارائه خدمات اطلاع رسانی به افراد و گروههایی است که از اطلاعات کمی و کیفی گوناگون برای دستیابی به اهداف خود استفاده به عمل می آورند.درا ین راستا،نظام حسابداری وظیفه ارائه اطلاعاتی را برعهده دارد که به طور معمول از ماهیت مالی برخوردار است.ایفا ی این وظیفه و پاسخگوی به نیازهای اطلاعاتی استفاده کنند گان مستلزم تهیه و ارائه اطلاعاتی است که در راستای گزینش اقدام معقول
و مطلوب از میان راهکارهای مختلف موجود برای تخصیص منابع کمیاب اقتصادی در فرآیند عملیات تجاری و اقتصادی مفید باشد.
وجود اصول و ضوابط هماهنگ در حوزه حسابداری و گزارشگری مالی موجب خواهد شد تا مقایسه پذیری اطلاعات مالی واحدهای اقتصادی فعال در کشورهای مختلف تسهیل شود. برقراری این شرایط برداشتهای نادرست مربوط به قابل اعتماد بودن صورتهای مالی در جهان را تا حد زیادی کاهش می دهد و بدین ترتیب، یکی از موانع عمده در مسیر جریان بین المللی سرمایه و منابع مالی از میان برداشته می شود.بعلاوه، همگونی مبانی حسابداری،موجب صرفه جویی مالی و زمانی بسیاری می گردد.
در حال حاضر تلفیق اطلاعات مالی تهیه شده برپایه قواعد و روشهای متفاوت ملی و محلی درسطح جهان،موجب تحمل بار مالی بسیاری از سوی واحدهای اقتصادی می شود.درنهایت شاید بتوان ادعا کرد که هماهنگ سازی مبانی حسابداری،اسباب ارتقای کیفیت استانداردهای حسابداری درسطح جهان فراهم می کند. به طور کلی از اواسط قرن بیستم میلادی حرکت نوینی برای تدوین اصول و ضوابط حسابداری جهان آغاز شد و در سال 1973 میلا
دی به اوج خود رسید.سالی که در آن کمیته استانداردهای بین المللی حسابداری پا به عرصه وجود گذاشت.از آن زمان تاکنون،بسیاری از کشورهای جهان و از آن جمله ایران،استانداردهای این مرجع را به عنوان اصول و ضوابط لازم الاجرا حسابداری پذیرفته اند . یا آنکه با استفاده از آن مبادرت به تدوین استانداردهای ملی حسابداری کرده اند اهداف اصلی تدوین استانداردها بین المللی دستیابی به مجموعه واحدی از استانداردهای هماهنگ با ثبا
ت و برخوردار از کیفیت مناسب در سطح جهان است. تحقق این هدف مستلزم اجماع کشورهای جهان پیرامون اساسنامه هیئت استانداردهای بین المللی حسابداری و پذیرش مبانی نظری این هیئت برای تدوین استانداردهای حسابداری و گزارشگری مالی است.
فرآیند تدوین استانداردهای حسابداری
فرآیند تدوین استانداردهای حسابداری فرآیندی مستمر و پویا ست که در واکنش به تغییر شرایط و تحولات محیط داخلی و بین المللی وبا هدف ارتقای شفافیت گزارشگری مالی ایجاد و تدوین می گردد.در فرآیند تدوین استانداردهای حسابداری یکی از سیاستهای اصلی سازمان حسابرسی استفاده از استانداردهای حسابداری مراجع حرفه ای معتبر بویژه استانداردهای بین المللی با در نظر گرفتن شرایط داخلی کشور است.
درحال حاضر فرایند تدوین استانداردهای حسابداری در سازمان حسابرسی به طور مختصر بشرح زیر است:
• تشخیص موضوع جهت انجام تحقیقات : کمیته تدوین استانداردهای حسابداری بر مبنای مسائل و موضوعات مطرح شده از سوی مدیریت تدوین استانداردها ،اعضای کمیته و کمیته فنی ، استانداردهای مورد نیاز جهت تدوین یا تجدید نظررا مشخص و به مدیریت تدوین استانداردهای حسابداری اعلام می نماید.
• بررسیهای مقدماتی : پس از تشخیص موضوع ، کارهای مطالعاتی و تحقیقاتی لازم از طریق کارشناسان مدیریت تدوین استانداردها صورت می گیرد . در این مرحله ، استانداردهای سایر کشورها نظیر آمریکا ، انگلستان ، استرالیا ، کانادا و استاندارده
ای بین المللی ، تحقیقات انجام شده در رابطه با موضوع ، روشهای متداول در ایران و مسائل قانون مرتبط با موضوع شناسائی ، جمع آوری و بررسی می‌شود . نتیجه این مرحله ارائه گزارشهای مطالعاتی می‌باشد.
• تصمیم گیری در مورد لزوم تدوین استاندارد : پس از مشخص شدن موضوع با توجه به ارزیابی مقدماتی ، کمیته تدوین استانداردها در خصوص لزوم تدوین استاندارد در رابطه با موضوع مطرح شده تصمیم گیری می نماید .
• تهیه پیش نویس مقدماتی : چنانچه تدوین استاندارد توسط
کمیته تدوین استانداردهای حسابداری لازم تشخیص داده شود ، گروههای کارشناسی با توجه به گزارشهای مطالعاتی تهیه شده و مطالعات میدانی و تشکیل جلسات با صاحب نظران مرتبط با موضوع ، اقدام به تهیه پیش نویس مقدماتی می نماید . یکی ازسیاستهای اصلی تدوین استاندارد هماهنگی با استانداردهای بین المللی حسابداری است . بنا براین دررابطه با موضوعاتی که استاندارد بین المللی وجود دارد ، این استانداردها به عنوان پایه اصلی تدوین استاندارد مورد استفاده قرار می گیرد . نتیجه کار این مرحله پیش نویس مقدماتی استاندارد خواهد بود .
• تدوین پیش نویس استاندارد : در این مرحله کمیته تدوین استانداردهای حسابداری با توجه به "پیش نویس مقدماتی استاندارد " ارائه شده توسط گروههای کارشناسی بررسیهای گسترده و عمیق خود را انجام می دهد و پس از انجام اصلاحات "پیش نویس استاندارد " را نهائی می کند . برایند این مرحله پیش نویس استاندارد می‌باشد .
• نظر خواهی عمومی : برای نظر خواهی عمومی ، پیش نویس هر استاندارد از طریق کانالهای مختلف نظیر چاپ در مجلات تخصصی ، اینترنت ( سایت سازمان ) ، و نظایر آن در دسترس عموم قرار می گیرد . همچنین با توجه به ماهیت موضوع پیش نویس استاندا
رد برای بعضی از اشخاص صاحب نظر به صورت مجزا فرستاده می‌شود.نظرات دریافتی در خصوص پیش نویس استاندارد توسط مدیریت تدوین استانداردها جمع بندی و به کمیته تدوین استانداردهای حسابداری ارائه می‌شود . این کمیته در صورت لزوم پیش نویس استاندارد را اصلاح می کند و پیش نویس تجدید نظر شده پس از تصویب کمیته فنی به هیئت عامل سازمان ارائه می‌گردد .
• تصویب نهائی : بیانیه نهائی زمانی منتشر می‌شود که متن نهائی استاندارد به تصویب هیئت عامل و مجمع عمومی سازمان رسیده باشد . پس
از دریافت متن استاندارد هیئت عامل استانداردهای حسابداری را بررسی و پس از انجام اصلاحات احتمالی آنها را تصویب و به مجمع عمومی سازمان جهت تصویب نهائی ارسال می نماید . پ
س از تصویب مجمع عمومی سازمان ، متن نهائی استاندارد حسابداری منتشر و لازم الاجرا می‌گردد.
نمودار تدوین استانداردهای حسابداری در ایران و بین المللی بشرح زیر می باشد.
یکی از نارسایهایی که هم اکنون درمقایسه فرایند تدوین
استانداردهای ایران با بین المللی مشاهده می شود.مشارکت محدود صاحب نظران در نظر خواهی است که البته با گذشت زمان و روشن شدن آثار اقتصادی استانداردهای حسابداری ما شاهد بهبود آن هستیم بنا براین فرایند تدوین استانداردهای حسابداری فرآیند زنده و پویا ست و امید است روز به روز بهبود یابد.
کمیته تدوین استانداردهای حسابداری در تاریخ 7/5/1380 ،کارهای تحقیقاتی لازم برای تدوین استانداردهای حسابداری فعالیتهای کشاورزی توسط کارشناسان و گروه کارشناسی مدیریت تدوین استانداردها شروع نمود . سپس دامنه کاربرد استانداردهای حسابداری فعالیتهای کشاورزی را تعیین نمود که کاربرد این استاندارد ،شامل داراییها ی زیستی و تولیدات کشاورزی در زمان برداشت می باشد .
داراییهای زیستی و تولیدات کشاورزی شامل محصولاتی از قبیل نخ ، سوسیس، محصولات غذايي ، سركه ، كمپوت ، پارچه ، شكر ، چاي خشک،الوار می باشد.
دلایل تدوین استانداردهای حسابداری فعالیتهای کشاورزی
الف)استفاده از روشهای حسابداری متفاوت توسط شرکتها برای معاملات و رویدادهای مشابه
ب)مستثنی شدن فعالیتهای کشاورزی از دامنه کاربرد بعضی از استانداردهای حسابداری موجود همانند استاندارد حسابداری شماره 8 با عنوان حسابداری موجودی مواد و کالا و استاندارد حسابداری شماره 3 با عنوان درآمد عملیاتی
ج)ماهیت خاص فعالیتهای کشاورزی
د)هماهنگی بیشتر با استانداردهای بین المللی حسابداری و توجه به تدوین استانداردهای بین المللی حسابداری شماره 41 با عنوان فعالیتهای کشاورزی
برای اندازه گیری داراییها مربوط به فعالیتهای کشاورزی دو رویکرد اصلی به نامهای ارزش منصفانه و بهای تمام شده وجود دارد که هر کدام از این رویکرد ها مبتنی بر استدلالات خاصی است.
کاربرد ارزش منصفانه برای اندازه گیری داراییها مربوط به فعالیتهای کشاورزی بر اساس استدلال های زیرمی باشد:
الف) ارزش منصفانه،آثار تغییرات ناشی از دگردیسی زیستی داراییها مربوط به فعالیتهای کشاورزی را بهتر منعکس می کند.
ب) اطلاعات مبتنی بر ارزش منصفانه مربوط تراز اطلاعات مبتنی بر بهای تمام شده تاریخی است.
ج)برای بسیاری از داراییها ی زیستی بازار فعال وجود دارد ودرنتیجه ارزش بازار قابل اتکاءی برای آنها وجود دارد.
د)به دلیل مشکلات تخصیص هزینه ها در رویکرد بهای تمام شده،در برخی از مواقع ارزش منصفانه از بهای تمام شده قابل اتکاء است.
کاربرد بهای تمام شده برای اندازه گیری داراییها زیستی مربوط به فعالیتهای کشاورزی بر اساس استدلالات زیر است:
الف)در بیشتر موارد بهای تمام شده تاریخی از ارزش منصفانه قابل اتکا تر است،زیرا بهای تمام شده حاصل معاملات واقعی و دارای شواهد کافی است.
ب)ارزشهای منصفانه محصولات دارای نوسانات زیاد است و مبنای مناسبی برای اندازه گیری نیست.
ج)استفاده از ارزشهای منصفانه در هر دوره مالی هزینه تهیه اطلاعات را افزایش می دهد.
د)رویکرد بهای تمام شده رایج تراز رویکرد ارزشهای منصفانه است .
ه)در مورد برخی داراییها زیستی بویژه داراییها ی زیستی مولد بازار فعال وجود ندارد،مانند درختهای میوه و مرغها ی تخم گذار.
فعالیتهای کشاورزی اغلب در معرض مخاطرات جوی و بیماری ها و سایر مخاطرات طبیعی است.اگر رویدادی واقع شود که به لحاظ اندازه،ماهیت یا وقوع،آگاهی از آن برای تحلیل عملکرد واحد تجاری مفید باشد.ماهیت و مبلغ درآمد و هزینه مربوط طبق استاندارد حسابداری شماره 6 با عنوان گزارش عملکرد مالی افشاء می شود. وقوع بیماری ویروسی مهلک،سیل،خشکسالی ، سرمای شدید و هجوم حشرات نمونه های بارزی از این موضوع هستند.
شناخت و اندازه گیری دارائیها یا تولیدات کشاورزی
واحد تجاری باید دارایی زیستی یا تولید کشاورزی را فقط زمانی شناسایی کند که دارایی دارای جریان منافع اقتصادی آتی باشد . و ارزش منصفانه یا بهای تمام شده دارای به گونه اتکاپذیر قابل اندازه گیری باشد و همچنین کنترل دارایی در نتیجه رویدادهای گذشته بدست آورده باشد .
دارایی زیستی مولد باید بر مبنای بهای تمام شده پس از کسر استهلاک انباشته و کاهش ارزش انباشته یا مبلغ تجدید ارزیابی،منطبق با الزامات استاندارد حسابداری شماره 11 با عنوان حسابداری داراییها ی ثابت مشهود شناسایی و گزارش شود.
تولید کشاورزی باید در زمان برداشت به ارزش منصفانه پس از کسر مخارج برآوردی زمان فروش اندازه گیری شود.و این استاندارد منعکس کننده این دیدگاه است که ارزش منصفانه تولید کشاورزی در زمان برداشت همواره می تواند به گونه ای اتکاء پذیراندازه گیری شود. و ارزش تعیین شده به عنوان بهای تمام شده آن محصول محسوب می شود .
واحدهای تجاری باید دارایی زیستی غیر مولد را از زمان شناخت اولیه تا حذف یا واگذاری در تاریخ ترازنامه به ارزش منصفانه پس از کسر مخارج برآوردی زمان فوش اندازه گیری کنند دارایی که نمی توان ارزش منصفانه آنها را به گونه ای اتکاء پذیر اندازه گیری نمود. باید دارایی ها به بهای تمام شده پس از کسر هر گونه کاهش ارزش اندازه گیری کرد.و در هر زمانی که بتوان ارزش منصفانه چنین دارایی های را به گونه ای اتکاء پذیر اندازه گیری کرد.واحد تجاری باید آنرا به ارزش
منصفانه پس از کسر مخارج برآوردی زمان فروش اندازه گیری
کند.
شناخت و اندازه گیری درآمدها و هزینه ها به ارزش منصفانه
درآمدهای ناشی از شناخت اولیه دارایی به ارزش منصفانه پس از کسر مخارج برآوردی زمان فروش ونیز درآمد یا هزینه ناشی از تغییر در ارزش منصفانه پس از کسر مخارج برآوردی زمان فروش دارایی،باید در سود و زیان دوره وقوع منظور شود
مخارج زمان فروش شامل هزینه محل و حق الزحمه پرداختی به واسطه مالیات و عوارض مربوط می باشد مخارج زمان فروش به این دلیل کسر می شود که مبلغ دفتری دارایی باید نشان دهنده منافع اقتصادی مورد انتظار دارایی باشد. ارزش منصفانه پس از کسر مخارج بر آوردی زمان فروش نشان دهنده منافع اقتصادی است که انتظار می رود در تاریخ ترازنامه از دارایی به دست آید.کسر نکردن مخارج برآوردی زمان فروش موجب انتقال زیان به دوره های آتی می شود. همچنین باید درآمد یا هزینه ناشی از شناخت تولید کشاورزی به ارزش منصفانه پس از کسر مخارج برآوردی زمان فروش ، باید در سود و زیان دوره وقوع منظور شود .
تفاوت استاندارد شماره 26 ایران با استانداری
شماره 41 بین المللی
الف ) کمکهای بلاعوض دولت
طبق استاندارد حسابداری شماره 26 فعالیتهای کشاورزی نحوۀ عمل حسابداری کمکهای بلاعوض دولت مربوط به داراییها ی زیستی تابع الزامات استاندارد حسابداری شماره 10 با عنوان حسابداری کمکهای بلاعوض دولت است.درمواردی که دارای زیستی توسط دولت به عنوان کمک بلاعوض دراختیار واحد تجاری قرار می گیرد.کمک بلاعوض دولت معادل ارزش منصفانه دارایی زیستی پس ازکسرمخارج برآوردی زمان فروش شنا
سایی واندازه گیری می شود.نحوۀ عمل
در مورد تغییرات ارزش منصفانه داراییها ی زیستی غیر مولد پس از شناخت اولیه بر اساس بند 23 استانداردهای حسابداری شماره 26 باید در سود و زیان دوره وقوع منظور شود.
طبق استاندارد بین المللی حسابداری شماره 41 با عنوان کشاورزی کمک بلا عوض دولتی مربوط به داراییها ی زیستی مولد که به ارزش منصفانه پس از کسر مخارج برآوردی زمان فروش شناسایی می شود.در صورتی که آن کمک مشروط نباشد در زمان قابلیت وصول و در صورتی که مشروط باشد در زمان احراز شرایط مقرر به عنوان درآمد شناسای
ی می شود.
با این حال در موارد ی که کمک بلا عوض دریافتی در قالب یارانه جهت جبران بخشی از بهای تمام شده محصول و یا جبران عدم النفع ناشی از فروش محصول به قیمتهای معین پرداخت گردد،این کمکها به ترتیب به صورت کسر از بهای تمام شده کالای تولید شده و افزایش مبلغ فروش در صورت سود و زیان یا در یادداشتهای توضیحی منعکس می شود .
ب ) تفاوت در شناخت و اندازه گیری داراییها ی کشاورزی
بر اساس استاندارد شماره 26 فعالیتهای کشاورزی ،د
اراییها ی زیستی مولد با توجه به شرایط محیطی کشور و نبود بازار فعال برای داراییها ، این داراییها باید به بهای تمام شده طبق استاندارد داراییها ی ثابت مشهود اندازه گیری شود .
اما بر اساس استاندارد بین المللی حسابد
اری شماره 41 با عنوان کشاورزی کلیه داراییها ی زیستی باید به ارزش منصفانه پس از کسر مخارج بر آوردی زمان فروش اندازه گیری شود مگر اینکه تعیین ارزش به گونه ای اتکاء پذیر میسر نباشد که در این صورت باید به بهای تمام شده افشاء گردد .
نتیجه گیری
در این مقاله به اختصار درباره تدوین استانداردهای حسابداری ایران و بین المللی بحث شد مطالب ارائه شده در مورد فرآیند تدوین استانداردهای حسابداری نشان می دهد فرآیند تدوین استانداردهای حسابداری به گونه ای است که نباید نگران عدم تجدید نظر در این استانداردها باشید و همانگونه که اشاره شد با مشارکت استفاده کنندگان و تهیه کنندگان اطلاعات و سایر افراد علاقمند می تواند این استانداردها را بهبود بخشد .علاوه برآن استانداردهای بین المللی ،یکی از مبانی اصلی تدوین استانداردهای ملی حسابداری است.و سعی بر این است که با در نظر گرفتن شرایط داخلی کشور از نقاط قوت این استانداردها به نحو شایسته استفاده شود و نارسایی های آن وارد استاندارد ملی نشود.
در مقایسه ای که بین استاندارد شماره 26 ایران و استاندارد شماره 41 بین المللی به عمل آمده براساس بند 43 استاندارد حسابداری شماره 26 (نشریه 172 سازمان حسابرسی) جزء در موارد کمکهای بلاعوض دولت ، شناخت و اندازه گیری داراییهای کشاورزی در بقیه موارد هیچ گونه اختلافی بین استانداردهای حسابداری ایران و استاندارد حسابداری بین المللی وجود ندارد . طبق استاندارد شماره 26 ایران داراییهای کشاورزی باید به بهای تمام شده اندازه گیری شوند ، اما طبق استاندارد شماره 41 بین المللی داراییها به ارزش منصفانه پس از کسر مخارج برآوردی زمان فروش و در صورت عدم تعیین ارزش منصفانه به بهای تمام شده اندازه گیری می شود. و در موارد کمکهای بلاعوض دولت طبق استاندارد شماره 26 ایران بر اساس ارزش منصفانه پس از کسر مخارج برآوردی زمان فروش باید در سود و زیان دوره وقوع منظور شود و طبق استاندارد 41 بین المللی به عنوان درآمد شناسایی می گردد .
منابع
1- شباهنگ ،رضا / راهنمای بکار گیری اصول پذیرفته شده حسابداری / مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی سازمان حسابرسی / چاپ دوم 1377
2- کمیته تدوین استانداردهای حسابداری / استاندارد حسابداری شماره 26 فعالیتهای کشاورز ی / سازمان حسابرسی /چاپ اول 1383
3- ثقفی علی ، پوریا نسب امیر،قربانی محمد/ رویکرد مبتنی بر اصول به استاندارد گذاری ایالات متحده آمریکا / نشریه حسابدار 161/ سال هجدهم
4- کمیته استانداردهای بین المللی حسابداری/ استانداردهای بین المللی حسابداری / سازمان حسابرسی/تهران آبان 1371
5- حسابرس/آشنایی با ساختار نوین هیئت استانداردهای بین المللی حسابداری/ مجله حسابرس شماره 10 بهار 1380
6- بزرگ اصل ، موسی/حسابداری میانه صورتهای مالی / سازمان حسابرسی / چاپ اول 1384
7- کمیته فنی سازمان حسابرسی/استانداردهای حسابداری/سازمان حسابرسی،کمیته فنی/چاپ اول و دوم 1382
8- مراد زاده ، مهدی/صورت جریان وجه نقد،استاندارد ایران در مقایسه با استاندارد بین المللی/ نشریه حسابدار،شماره147
9- کدخدایی،حسین و گودرزی،مجتبی/تحقیقات آکادمیک حسابداری و فرآیند تدوین استاندارد/ نشریه بورس
10- حاذق جعفری ، کورش/استاندارد واهمیت آن در کیفیت محصولات کشاورزی و فرآوردهای وابسته / نشریه دام و کشت وصنعت شماره 30
11- امانی،علی/استاندارد گذار در حسابداری و حسابرسی چرا و توسط کدام مرجع ؟ / نشریه حسابدار،شماره 149
12- بزرگ اصل،موسی/ فرآیند تدوین استانداردهای ملی حسابداری و تفاوت استاندارد ملی با بین المللی:تاکیدی بر استاندارد صورت جریان وجه نقد/ نشریه حسابدار، شماره 148
