بخشی از مقاله
چکیده
ساختگاه سد کارون 3 در 28 کیلومتري شرق شهرستان ایذه در استان خوزستان بر روي رودخانه کارون واقع شده است. بعد از آبگیري این سد دبی چشمه دائمی ابوالقاسم واقع در پایین دست سد به مراتب افزایش یافته و همچنین چشمه فصلی مجاور این چشمه به چشمهاي دائمی تبدیل شده است. با توجه به مطالعات انجام شده سه امکان تغذیه براي این چشمهها وجود دارد؛ تغذیه از آبگیر طبیعی ایجاد شده در ارتفاعات - تاقدیس کوه سفید - ، تغذیه از رودخانه کارون در ارتفاعات بالاتر و تغذیه از دریاچه سد. تعیین منشاء این چشمهها از این نظر ضروري است که در صورت تغذیه آنها از مخزن به دلیل توسعه سریع کارست، میزان فرار آب از مخزن افزایش مییابد. بنابراین در این مطالعه جهت تعیین منشاء تغذیه این چشمهها از اطلاعات هیدروشیمی منابع آب سطحی و زیرزمینی استفاده شد. نتایج نشان میدهد که بیشترین میزان تغذیه چشمه- هاي مذکور از مخزن سد میباشد.
مقدمه
رودخانه کارون با طول 950 کیلومتر و وسعت حوضه آبریز 60000 کیلومتر مربع پرآب ترین و طویلترین رود ایران است. ساختگاه سد و نیروگاه کارون 3 در 28 کیلومتري شرق شهرستان ایذه و در حدود 120 کیلومتري بالادست سد شهید عباسپور - کارون - 1 بر روي این رودخانه قرار دارد شکل - . - 1 اقلیم حوزه آبریز کارون، داراي تابستانهاي گرم خشک و زمستانهاي معتدل است. رژیم هیدرولوژیکی این رودخانه از نوع برفی-بارانی است. متوسط بارندگی سالانه در پل شالو - حدود 5 کیلومتري بالادست ساختگاه سد - ، 620 میلیمتر میباشد و بخش اعظم ریزشهاي جوي در فصل زمستان صورت میگیرد.
هدف از احداث سد و نیروگاه کارون3، تأمین بخشی از برق مورد نیاز کشور و نیز کنترل سیلابهاي مخرب است. شکل - 1 موقعیت مخزن و سد کارون 3 در استان خوزستان و موقعیت چشمهها نسبت به آن پس از آبگیري سد کارون 3 در 18 آبان ماه سال 1383، دبی چشمه دائمی ابوالقاسم واقع در پایین دست جناح راست سد به مراتب افزایش یافته است. همچنین چشمه فصلی مجاور این چشمه - فاصله 70 متري پایین دست آن - که قبل از آبگیري سد فقط در اواسط فصل بهار تا پایان فصل تابستان فعال بوده است، بعد از آبگیري مخزن سد به چشمهاي دائمی تبدیل شده است.
بر اساس نظر کارشناسان مهندسین مشاور مهاب قدس - مشاور سد - سه امکان تغذیه براي این چشمهها وجود دارد؛ تغذیه از آبگیر طبیعی ایجاد شده در ارتفاعات کوه سفید، تغذیه از رودخانه کارون در ارتفاعات بالاتر و تغذیه از دریاچه سد - رخنمونهاي آهکی حدفاصل پل شالو تا یک کیلومتري بالادست سد - . تعیین منشاء این چشمهها از این نظر ضروري است که با توجه به رخنمون سازند آهکی آسماري حدفاصل مخزن تا چشمههاي مورد بحث، در صورت تغذیه آنها از مخزن به دلیل توسعه سریع کارست و احتمال گسترش کانالهاي کارستی میزان فرار آب از مخزن افزایش مییابد. بنابراین در این مطالعه جهت تعیین منشاء تغذیه این چشمهها از اطلاعات هیدروشیمی منابع آب سطحی و زیرزمینی استفاده شد.
زمین شناسی و زمین شناسی ساختمانی
سازندهاي رخنموندار در محدوده مورد مطالعه به ترتیب از قدیم به جدید عبارتند از: گورپی، پابده، آسماري و گچساران. سازندهاي گورپی و پابده از تناوب مارن، شیل و سنگ آهک مارنی - همراه با شیل ارغوانی در قاعده سازند پابده - و سازند آسماري از سنگ آهک متوسط تا ضخیم لایه، همراه با میان لایههاي مارنی تشکیل شده اند. سازند گچساران متشکل از تناوب لایه هاي مارن، ژیپس و انیدریت و میان لایههاي آهک مارنی است. در شکل - - 2 محدودهي مورد مطالعه، موقعیت سد کارون3، موقعیت چشمهها و نشتیهاي جناح راست مخزن و گسترش رخنمونی سازندهاي مختلف در نقشه ي زمین شناسی 1/100000 منطقه - برگه دهدز - نشان داده شده است.
از نظر زمینشناسی ساختمانی، سد کارون3 در ناحیه زاگرس چین خورده واقع شده است و ساختارهاي چین خورده با روند شمال شرق- جنوب غرب در نتیجه عملکرد سیستمهاي فشارشی حاکم بر منطقه و ایجاد روراندگیهاي ناشی از آن، حالت نامتقارن دارند. سد کارون 3 بر روي تاقدیس نامتقارن کیف ملک، حدفاصل دو تاقدیس بزرگ منگشت - در غرب - و تاقدیس لپه - در شرق - ، ساخته شده است. این تاقدیس با طول حدود 20 تا30 و عرض متوسط 1 کیلومتر، از جنس سنگ آهک - سازند آسماري - با هستهاي از سنگهاي شیلی و مارنی - سازند پابده - میباشد. یال شمال شرقی این تاقدیس پرشیب تر از یال جنوب غربی آن است.
عدم تقارن این تاقدیس در نتیجه تأثیر گسل روراندهاي است که در فاصله حدود 150 متري شرق تاقدیس اتفاق افتاده است. طول تقریباً 7 کیلومتري قابل رویت این گسل از حدود شرق پل ارتباطی جاده شهرکرد- ایذه تا پایین دست موقعیت چشمه ابوالقاسم، ادامه دارد. این گسل رورانده سبب برگشتگی یال جنوب غربی تاقدیس لپه و ایجاد یک ناودیس برگشته بین این تاقدیس و تاقدیس کیف ملک شده است. همچنین در نتیجه عملکرد این گسل، رخنمونهاي آهکی سازند آسماري در یال جنوب غربی تاقدیس لپه متحمل شکستگی هایی شده است.
هیدروژئولوژي
چشمه ابوالقاسم، در فاصله تقریبی 2/5 کیلومتري پایین دست سد در جناح راست رودخانه کارون، قبل از آبگیري سد موجود بوده است. این چشمه در تراز حدود 10 متري بالاتر از رودخانه کارون از درون رخنمونهاي آهکی سازند آسماري ظاهر می- شود.
