بخشی از مقاله
چکیده
شناخت سازندهاي زمین شناسی و واکنشهاي هیدروشیمی و محیط ی به حفاظت منابع طبیعی، بهره برداري بهینه و توسعه پایدار بیشتر منابع آب کمک خواهد کرد. هدف این مقاله بررسی نقش سازندهاي زمین شنا سی داراي رخنمو ن و بررسی اثرات آنها برکیفیت منابع آبی در مح دوده دشت قور ي میدان می باشد. سازندآهکی تیرگان و سرچشمه بیشترین رخنمو ن را در منطقه دارند.
چشمه دشتک، واقع در غرب شهر آشخانه – استان خراسان شمالی، مهمترین چشمه منطقه با آب دهی حدود270 لیتر بر ثانیه میباشد. مظهر اصلی چشمه در سازند آهکی تیرگان قراردارد، اما در طول مسیر جریان آب از مظهر به طرف رودخانه اترك، چشمه هایی فرعی خروجی از سازند مارنی،شیلی سرچشمه وارد آن می شود.
باتوجه ب ه مارنی و شیلی بودن سازند سرچشمه و وجود تبخیریها در آن، کیفیت آب خروج ی از این سازند خوبن بوده - 940 میکرو زیمنس بر سانتیمتر - و بر آ ب با کیفیت مناسب چشمه دشتک 688 - میکرو زیمنس بر سانتیم تر - تاثیر می گذارد بطوري که مقادیر هدایت الکتریکی و کل مواد جامد محلول در عبو ر از سازند تیرگا ن و سرچشمه افزایش می یابد. نمودارگیبس نشان دهنده ي این است که واکنشهاي آب_سنگ عامل اصلی کنترل کننده ي تغییرات و شیمی آب چشمه دشتک م ی باشد.
مقدمه
شیمی آب بطور گسترده اي توسط سنگ کره کنترل می شود . - Clark, 2015 - آب زیرزمینی داراي مواد محلول فراوانی است که بر اثر واکنش هاي شیمیایی با مواد زمین شناسی وارد آب می شوند . - Sen, 2015 - با توجه به رخنمون گسترده سنگ هاي رسوبی در نقاط مختلف سطح زمین، این سازندها نقش مهمی در تغییرات کیفی منابع آبی دارند. در بحث تاثیر سازندهاي زمی ن شناسی بر کیفیت منابع آب ی در ایران و ج هان تحقیقات زیادي صورت گرفته است
هدف اصلی این مقاله بررسی تاثیر سازندهاي سرچشمه و تیرگان بر کیفیت آب چشمه اصلی دشتک، که از سازند تیرگان خارج می شود، و چشمه هاي فرعی خروجی از سازند سرچشمه که در مسر جریان به آن متصل می شود، می باشد.بدینمنظور پارامترهاي صحرایی شامل: درجه حرارت - T - ، هدایت الکتریک ی آب - EC - ، کل مواد جامد محلول در آب - T DS - ،pH و پتانسیل اکسیداسیو ن و احیاء - Eh - اندازه گیري شد.علاوه بر آن، براي بررسی غلظت و تغییرات آنیون و کاتیون هاي اصلی نیز در مظهر و انتهاي مسیر آب چ شمه آنالیز و مورد بررسی قرار گرفته است.چشمه دشتک، واقع در غرب شه ر آشخانه - استان خراسان شمالی - شکل - 1،در زون رسوبی کپه داغ غربی واقع شده است.
شکل1 نقشه دسترسی و موقعیت منطقه مورد مطالعه
بحث
جهت بررسی تاثیر سازندهاي زمین شناسی بر کیفیت آب چ شمه دشتک، تغییرات ویژگی هاي کیفی آبچشمه در طول مسیر تقریبا دوکیلومتري از مظهر چشمه تا ات صال به رود اترك مورد بررسی قرار گرفت. سازند تیرگان با لیتولوژي سنگ آهک هاي اربیتولین دار و میا ن لایه هاي شی ل و مارن بر رو ي سازند شوریجه با لیتولوژي ماسه سنگ قرار دارد، سازند سرچشمه با لیتولوژي مارن و شیل بر روي سازند تیرگان و زیر سازند سنگانه قرار دارد موقعیت محل هاي اندازه گیري پارامترهاي صحرایی و نمونه برداري یونی در شک ل 2 نشان داده شده است.
با توجه به نمودار تغییرات هدای ت الکتریکی در طول چشمه دشتک وگروه بندي کیفی چشمه دشتک با کیفیت خوب شروع شده و در نهایت قبل از ریختن به رودخانه اترك در محدوده کیفی مجاز قرار می گیرد. آب خروجی از مظهر اصلی در طول مسیر چشمه، از سازندهاي تیرگان و سرچشمه عبور می کند. آب خروجی از مظهر اصلی و مظاهري که از سازند تیرگان خارج می شوند، داراي هدایت الکتریکی کمتر و در محدوده کیفی خوب قرار دارند، ولی هرچه در مسیر چشمه به سمت رودخانه اترك پیش می رویم، بدلیل تماس با س ازند سرچشمه، هدایت الکتریک ی آب افزایش می یابد - شکل. - 3
بطوري که از نظر کیفی وا رد محدوده مجاز می شویم. آب خروجی از مظاهري که از سازند سرچشمه خارج می شوند داراي بیشترین مقدار هدایت ال کتریکی می باشند و این بعلت وجود رگه هاي ک لسیت ثانویه فراوان - شکل - 4 در سازند سرچشمه است که در فضاهاي خالی شکستگی و خرد شدگی ها متبلور شده اند.از طرفی در مارن هاي سازند س رچشمه اثراتی از پولک هاي ژیپس مشاهده شده است - اخلاقی، - 1383 که تایید کننده حضور تبخیري ها در سازند سرچشم ه می باشد.
شکل -2 موقعیت چشمه دشتک و محل هاي اندازه گیري پارامترهاي صحرایی
تبخیري ها بعل ت خاصیت انحلال پذیري بالایی که دارند براحت ی در آب حل شده و منجر به افزایش مقدار کل مواد جامد محلول و هدایت الکتریکی می ش وند.مقدار کل مواد جامد محلول نیز در آب خروجی از مظهر چشمه دشتک در طول مسیر به سمت رودخانه اترك افزایش می یابد.
بطوري که آب خروجی از مظهر چشمه که در سازند تیرگان است مقادیر اندازه گیري شده بر روي سازند تیرگان داراي کل مواد جامد محلول کمتري نسبت به نمونه هاي روي سازند سرچشمه می باشند. معمولا ک ل مواد جامد محلول آب هاي خروحی از سنگ هاي آهکی و دولومیت ها حدود 500‐800 میلی گرم بر لیتر بوده و داري کیفیت بالایی است. سازند سرچش مه از شیل، مارن و سنگ آهک تشکیل شده اس ت. شیل ها و رس ها داراي رگه ها و نودول هایی از ژیپس، پیریت و سنگ نمک هستند که می توانند نمک هایی را وارد آب کرده و باعث افزایش کل مواد جامد م حلول شوند به همین دلیل آب زیرزمینی که در تماس با رس و شیل باشد شور می شود و کیفیت پائینی د ارد
