بخشی از مقاله
چکیده
صنایع غذایی نقش قابل توجهی در تامین امنیت غذایی جامعه دارد. تغذیه صحیح در سلامت مردم جامعه نقش بسیار مهمی را ایفا میکند. در این بین، روغن نباتی با توجه به ارزش غذایی و میزان کالری از جمله اقلام غذایی به شمار میآید که توسط تمام افراد جامعه مصرف میشود و در واقع جزء جدایی ناپذیر رژیم غذایی افراد جامعه است و از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. با توجه به محدودیت سرمایه، تصمیم گیری جهت استفاده بهینه از سرمایه های موجود، نیازمند بررسی دقیق است.
بر این اساس مطالعه حاضر به برآورد نرخ بازده سرمایه گذاری در صنعت "تولید روغن و چربی حیوانی و نباتی خوراکی" استان تهران می پردازد. برای این منظور از روش تحلیل هزینه-فایده استفاده شده و نرخ بازدهی سرمایه گذاری محاسبه شده است. نتایج نشان داد که نرخ بازده سرمایه گذاری برای صنعت تولید روغن و چربی حیوانی و نباتی خوراکی استان تهران 66 درصد است. همچنین در نرخ تنزیل 25 درصد، خالص ارزش حال - NPV - برای صنعت مذکور، 117،953،5 میلیون ریال می باشد که بیانگر سود آوری مناسب این صنعت می باشد.
نتایج تحلیل حساسیت نشان داد هزینه مواد اولیه در این صنعت یک پارامتر حساس برای این صنعت می باشد و تغییر این هزینه می تواند سبب تغییر قابل ملاحظه ای در نتایج شاخص های برآورد شده و توجیه پذیری مالی این صنعت شود. یافته های بدست آمده در مطالعه حاضر، اطلاعاتی را فراهم می کند که می تواند جهت سرمایه گذاری مورد استفاده سرمایه گذاران و موسسات تامین مالی قرار گیرد.
مقدمه
نقش صنایع غذایی به عنوان یکی از مهمترین بخش های صنعت، در پاسخگویی به نیازهای جامعه با وجود نرخ رشد بالای جمعیت، مهاجرت، رشد شهر نشینی و افزایش روز افزون تقاضا برای مواد غذایی، در کمک به تامین امنیت غذایی، صادرات، افزایش درآمد کشاورزان و اشتغال زایی بسیار اساسی و تعیین کننده بوده و اهمیت به این صنعت را در سیاست گذاری های اقتصادی بیش از پیش نمایان می سازد
ایران ازجمله کشورهایی است که بهرغم داشتن اقلیمهای متنوع و بکر، بخش اعظمی از دانههای روغنی مورد نیاز خود را برای تولید روغن، از دیگر کشورها وارد میکند. عمده روغن خامی که از کشورهای برزیل و آرژانتین به کشور وارد میشود، کیفیت مناسبی ندارد. همچنین سرانه مصرف 19 کیلوگرمی روغن در کشور و واردات 90 درصدی روغن خام، ازجمله مسائلی است که سلامت جامعه و خودکفایی در تولید دانههای روغنی را به خطر میاندازد.
دستیابی به رشد اقتصادی یکی از اهداف اصلی تصمیم گیرندگان اقتصادی هر کشور محسوب می شود، افزایش توان تولیدی برای دستیابی به رشد اقتصادی نیازمند توجه ویژه به بخش های مختلف اقتصادی از جمله بخش صنعت و افزایش سرمایه گذاری در این بخش می باشد. این امر با شناخت امکانات و محدوددیت ها، ارزیابی درست توانایی ها و راهکارهای مناسب و در نهایت برنامه ریزی و تخصیص منابع قابل حصول می باشد.
نظر به اینکه در ایران منابع تامین سرمایه محدود است، رتبه بندی سرمایه گذاری اهمیت زیادی دارد. یکی از معیارهایی که می تواند برتصمیم گیری جهت سرمایه گذاری در بخش های مختلف اقتصادی به کار رود نرخ بازدهی سرمایه است. به طور کلی افزایش نرخ بازدهی سرمایه در هر یک از بخشهای اقتصاد، سوددهی سرمایه در فرآیند تولید و هزینه فرصت سرمایه را در بازار سرمایه افزایش می دهد و لذا می تواند در تعیین قدرت هر بخش در جذب سرمایه های ملی موثر باشد
تعیین نرخ بازدهی سرمایه گذاری، به منظور توسعه فعالیت های اقتصادی و تمرکز سرمایه گذاری ها در صنایع با اولویت و نرخ بازده بالاتر، برنامه ریزان را قادر می سازد تا تولیدات این بخش ها را تشویق نموده و منابع و امکانات را از دیگر فعالیت ها با نرخ بازده پایین تر به سوی فعالیت ها با نرخ بازده بالاتر سوق دهند. این نرخ می تواند معیاری برای بانکها و موسسات مالی جهت اعطای وام و تسهیلات به این صنایع باشد، همچنین اطلاعات مناسبی را برای سرمایه گذاران خصوصی جهت سرمایه گذاری های آتی فراهم می آورد.
با توجه به محدودیت منابع و اهمیت جلوگیری از اتلاف منابع به ویژه در کشورهای در حال توسعه، ارزیابی طرح های سرمایه گذاری از سه دیدگاه فنی، مالی و اقتصادی امری ضروری است. سوالی که هر پروژه یا طرح با آن روبرو است این است که آیا منافع طرح، هزینه های آن را پوشش می دهد یا خیر؟ به عبارت دیگر، کدام یک از پروژه ها بیشترین منافع را در پی دارند؟ از آنجا که تامین سرمایه برای بخش صنعتی به منظور تحقق رشد پایدار مستلزم بررسی نرخ بازگشت سرمایه و نرخ بازده سرمایه است در این پژوهش به ارزیابی مالی و برآورد نرخ بازده سرمایه گذاری به عنوان یکی از مهمترین معیارهای انتخاب پروژه های سرمایه گذاری در صنایع تولید روغن و چربی حیوانی و نباتی خوراکی استان تهران پرداخته می شود.
صنعت روغن نباتی و حیوانی
صنعت روغن کشی از دانه های روغنی به موازات کارخانجات تصفیه و بسته بندی روغن از سال 1317 در ایران آغاز به کار نموده است. با وجود این اکثر کارخانجات در دهه 1330 تاسیس گردیده اند. به طور کلی واحد های این صنعت بر اساس نزدیکی به محل تولید مواد اولیه به خصوص تخم پنبه استقرار یافته اند، این مناطق بیشتر شامل استان های خراسان، مازندران و گلستان می یاشند و تعدادی نیز در مجاورت بازارهای مصرف استقرار یافته اند
روغن نباتی یکی از کالاهای اساسی است که سالهای پیش از انقلاب و همینطور بعد از انقلاب همواره از یارانه مصرفی و همچنین قیمت تضمینی برای دانه های روغنی برخوردار بوده است ، به نحوی که مصرف سرانه روغن نباتی از 4/2 کیلوگرم در سال 1345 به 9 کیلوگرم در سال 1356 و سپس به 15/57 کیلوگرم در سال 1380 رسیده و در سال 1383 به میزان 16/2 بوده است
علیرضا مهاجرمشاور وزیر جهادکشاورزی، بیان نمود مصرف سرانه این محصول در ایران در حال حاضر بین 18 تا 19 کیلوگرم است در حالیکه مصرف سرانه روغن در دنیا 12 کیلوگرم می باشد.
چربی ها در جیره غذایی انسان ها از اهمیت بالایی برخوردارند، علاوه بر اینکه منبع بسیار مهمی از انرژی به شمار میروند بصورت حامل ویتامین های محلول در چربی عمل میکنند. بخش اعظمی از چربی مورد نیاز بدن ما را روغنهای نباتی تامین میکنند که در ایرانا ز 4 گیاه عمده سویا، کلزا، آفتابگردان و گلرنگ استحصال می شود. مصرف سرانه بالای ایران در مقایسه با مصرف سرانه جهانی ما را وادارنموده است که بخش اعظمی از نیاز داخلی را از طریق واردات تامین نماییم
تعداد کارگاههای صنعتی صنایع تولید روغن و چربی حیوانی و نباتی خوراکی در سال 1392 در کشور، 71 کارگاه می باشد که 9792 نفر در این کارگاهها به فعالیت مشغولند از این تعداد 7 کارگاه صنعتی و 1944 نفراز شاغلین مربوط به استان تهران می باشند. این صنعت در سال 92، ارزش تولیدی معادل با 27355258 میلیون ریال داشته است
در حال حاضر، سطح زیر کشت دانههای روغنی کشور، 150 هزار هکتار است و مقرر شده، این میزان سطح زیر کشت تا سه برابر افزایش پیدا کند. به گفته معاون وزیر جهاد کشاورزی و مجری طرح دانههای روغنی، با توجه به واردات بسیار بالای دانههای روغنی، کنجالهها و روغن خام به کشور، برای کاهش وابستگی باید افزایش چندبرابری سطح زیرکشت دانههای روغنی در برنامه صورت پذیرد. همچنین با توجه به اینکه صنعت روغن نباتی به واردات 90 درصدی وابسته است باید به شکلی در واردات این مواد برنامهریزی صورت گیرد که خللی در تولید صورت نگیرد.
روند افزایش مصرف و تولید روغن نباتی در ایران نشان می دهدکه اگر چه رشد تولید روغن نباتی افزایش یافته اما متاسفانه هیچ گونه انطباقی با رشد جمعیت و نیاز مصرف نداشته و با افزایش مصرف، میزان تولید داخلی روغن نباتی در کشور نسبت به تقاضا داخلی همواره سیر نزولی داشته است
ذکر این نکته ضروری به نظر میرسد که با توجه به وجود زیرساختهای لازم در کشور برای نیل به خودکفایی روغن، باید اقدامات لازم در جهت تولید و افزایش بهرهوری هر چه بیشتر دانههای روغنی صورت گیرد؛ علاوه بر این، طبق قانون تمرکز، مدیریت لازم در جهت جلوگیری از واردات بیرویه محصولات اساسی و پرمصرف به عمل آید.
مطالعات انجام شده
در زمینه صنایع روغن نباتی و حیوانی مطالعات مختلفی انجام شده است که در ادامه به برخی از این مطالعات اشاره می کنیم.
برادران نصیری، امامی و میر باقری - 1389 - در مطالعه ای به "بررسی تولید و تجارت دانه های روغنی" پرداخته اند. این مقاله به ارزیابی روند تولید و تجارت دانه های روغنی با استفاده از اطلاعات رسمی وزارت جهاد کشاورزی و گمرک جمهوری اسلامی ایران می پردازد و تغییرات تولید این محصولات استراتژیک را مورد ارزیابی و تحلیل قرار می دهد. بر اساس مطالعات چرخه صنعت روغن نباتی بر وجود و عدم دا نه های روغنی استوار است. بعد از سال 1383 که ایران در تولید گندم به خوکفایی رسید مسئولان بخش کشاورزی عنوان نمودند که امکان خوکفایی در برخی دیگر ازمحصولات استراتژیک امکان پذیر است. دانه های روغنی به عنوان یکی از مهمترین محصولات در اولویت اول قرار گرفت و طرح هاو راهکار های متفاوتی در دستور کار قرار گرفت.
پور ایمانی و شفیعی - 1393 - در مقاله ای تحت عنوان "بررسی تاثیر عوامل موثر بر افزایش بهای تمام شده روغن زیتون در 10 سال گذشته " به بررسی تاثیر عوامل موثر بر افزایش بهای تمام شده در کارخانه روغن نباتی گنجه رودبار می پردازند. با توجه به اهمیت موضوع و اهداف پژوهش، تحقیق مذکور از حیث هدف کاربردی است و از نوع بررسی های پس رویدادی که بر اساس داده های مالی گذشته و در بازه زمانی 1380 تا 1390 که اطلاعات به صورت فصلی یعنی سه ماه و برای 10 سال 4 دوره ای یعنی 40 دوره می باشد در نظر گرفته شد.
بدین منظور چهار فرضیه اصلی تدوین شده است. پس از تایید نرمال بودن داده ها از روش آزمون جارک-برا با استفاده از روش رگرسیون - حداقل مربعات - به وسیله نرم افزار E-Views7 فرضیات پژوهش مورد آزمون قرار گرفتند نتایج حاصل از آزمون فرضیه ها نشان داد افزایش هزینه مواد مستقیم ، هزینه دستمزد مستقیم، هزینه سربار تولید، هزینه مواد مستقیم و هزینه استهلاک بر افزایش بهای تمام شده روغن زیتون در 10 سال گذشته تاثیر دارد.
زندی اصفهانی و شاهی - 1394 - در مطالعه خود با عنوان" استفاده و تولید گیاهان شورپسند کشور در تولید روغن خوراکی فرصتی برای مقابله با تحریم اقتصادی" با توجه به تحریم های اقتصادی که علیه کشورمان اعمال شده و همچنین تحریم خرید نفت از ایران و با این نگاه که روغنهای گیاهی یک محصول استراتژیک برای ایران محسوب می شوند به این مطالعه پرداخته اند.
