بخشی از مقاله
مقدمه
اصولا" به خاکهایی که دارای میزان گچ بالایی بوده و بنابراین میتواند برای رشد گیاه محدودیت ایجاد کنند، خاک گچی گفته میشود.هر گاه ذرات گچ در لایه خاک وجود داشته باشند، نوع بلورها، میزان و درجه تبلور آنها و بالاخره عمق لایه گچی و میزان سخت و سیمانی شدن آن میتواند روی ویژگیهای فیزیکی و شیمیائی خاک به عنوان محیطی برای رشد گیاه تاثیر بگذارد - خادمی، . - 1997 ذرات گچ میتوانند خلل و فرج خاک را مسدود کرده و منجر به کاهش هدایت هیدرولیکی گردند - کرن و همکاران، . - 1980 نتایج مطالعات وسیع در منطقه مدیترانه در رابطه با بافت خاکهای گچی نشان داده که توزیع گچ در گروههای مختلف ذرات تابع کل گچ بوده و نتایج زیر بیان شده است: - 1 هنگامی که محتوی گچ در حدود %10 است، اجزاء کمتر از 20 میکرون بیشترین مقدار و تا هنگامی که گچ به بالای 25 درصد می رسد این اجزاء کاهش می یابد.
وقتی گچ به 25 تا 45 درصد می رسد میزانذرات کوچکتر از 20 میکرون ثابت می ماند و زمانی که گچ به بیش از %45 رسید اندازه ذرات افزایش می یابد. - 2 در محدوده گچ %10-25 با افزایش گچ، ذرات درشت تر از 20 میکرون - ذرات شن - افزایش پیدا می کند و - 3 گچ در تمامی ابعاد وجود دارد، اما ترتیب فراوانی آن در بخش شن درشت و ریز - 0/05 - 2 mm - و بعد در سیلت است - فائو، . - 1990محمودی - 1979 - طیف بافت خاکهای گچی منطقه کرج را که به طریق الک نمودن ذرات شنی گچی و اضافه نمودن آن به ذرات شنی اندازه گیری شده با روش هیدرومتر بدست آوردند بسیار گسترده گزارش نموده ولی با افزایش مقدار گچ بافت خاک درشت تر گردیده است.
مواد و روشها
جهت انجام پژوهش چند دشت در استان فارس به خاطر دارا بودن سازندها و خاکهای گچی برای نمونهبرداری در نظر گرفته شدند. ابتدا27 پدون برای مطالعات انتخاب شدند. پس از حفر پروفیل از افقهای مشخصه در نیمرخ خاک، نمونه خاک جمعآوری شد و به آزمایشگاه منتقل شد. پس از خشک نمودن، نمونهها از الک 2 میلیمتری عبور داده و سپس جهت انجام آزمایشات فیزیکی و شیمیایی آماده شدند. خاکها پس از انجام آزمایشات نامبرده بر اساس کلید تاکسنومی - 2010 - تا سطح فامیلی طبقهبندی شدند.
نمونهها را پس از هوا خشک نمودن از الک 2 میلیمتری عبور داده و تمامی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مورد نیاز اندازه گیری شد. توزیع اندازه ذرات به روش هیدرومتر - بیوکوس، - 1951 اندازهگیری شد. به دلیل اینکه تمامی نمونهها حاوی گچ بوده، لذا نمیتوان از روش پیپت استفاده کرد، حذف گچ در روش پیپت موجب تغییر بافت خاک نسبت به آنچه در صحرا مشاهده میشود، میگردد.
به همین دلیل روش هیدرومتر مناسبتر شناخته شد. اندازهگیری گچ با کمک روش استون - ریچاردز، - 1954 صورت گرفت. به دلیل زیاد بودن محتوی گچ در بیشتر نمونههای خاک از روش اصلاح شده - تومانیان، - 2001 نیز استفاده شد، به این صورت که میزان رقت از 1:5 به 1:500 و زمان تعادل دادن از 2 ساعت به 24 ساعت تغییر یافت، سعی شد قبل از اندازهگیری نمونه خاک تا حد ممکن پودر و نرم شود تا میزان انحلال را افزایش دهد.
نتایج و بحث
نتایج تشریح پروفیل نشان می دهد که خاکها در چهار راسته انتی سولز، اینسپتی سولز، ورتی سولز و اریدی سولز قرار دارند. گسترش این خاکها در 5 رژیم رطوبتی زریک، یوستیک، اریدیک در مرز یوستیک، زریک در مرز اریدیک و اریدیک مشاهده شد.این خاکها عمدتا" در مناطق خشک و نیمه خشک گسترش بیشتری دارند و معمولا" بر روی سازندهای زمینشناسی حاوی مقادیر کم تا بسیار زیاد گچ میباشند.
این سازندها عمدتا" شامل گچساران و آغاجاری هستند.توزیع اندازه ذرات در افقهای سطحی و افقهای حاوی رس اسمکتیت در ورتی-سولزها بافت سنگین را نشان میدهد، که عمدتا" دارای بافت رسی، لومی رسی و سیلت رسی بودهاند. در نیمرخ 3 و 18 در افقهایB بیش از 50 درصد رس مشاهده شده است. این تغییرات در راسته های دیگر و هم چنین در افقهای جیپسیک و پتروجیپسیک بیشتر به سمت شن و سیلت می رود.
البته باید یادآور شد که تنها تغییر میزان گچ در این تغییر اندازه ذرات خاک موثر نیست و این تغییرات بافت خاک تحت تاثیر ژنز خاک نیز می باشد - برزانجی، . - 1975 در دیگر افقهای حاوی گچ عمدتا" بافت خاک، سیلت لوم، لومی شنی و لوم میباشد - جدول . - 1 نتایج تجزیه بافتی نیز نشان داد که عمده خاکها در کلاسهای بافتی لوم سیلت، لومی شنی و لوم به ترتیب فراوانی یافت میشوند. تنها کلاس بافت افقهای A به سمت کلاس بافت سنگین رفته است. گچ ثانویه در خاکها به شکل-های رشتهای - میسیلیوم - ، پودریپاکت، بلوری و پندانت - افق پتروجیپسیک نیمرخ - 24 حضور دارد.
حداکثر میزان گچ در افق Bym نیمرخ 26 بیش از 90/7 درصد است - جدول . - 1 همانگونه که در جدول 1 مشاهده می گردد، در بیشتر نیم رخها هر چه به عمقهای پائین تر می رویم و میزان گچ افزایش می یابد، میزان شن و سیلت درصد بالاتری را بخود اختصاص می دهند. این تغییرات بخصوص در نیم رخهای 5، 7، 11، 12، 26 و 27 بیشتر بارز است. در نیم رخ 26 در افق جیپسیک با72/4 درصد گچ میزان شن تا 79 درصد و در افق پتروجیپسیک با 90/7 درصد گچ، میزان شن تا 75 درصد می رسد. همانگونه که در شکل 1 مشاهده می کنید تغییر اندازه ذرات خاک به طور میانگین در تمامی نیم رخ ها، در سه افق سطحی A، افقهای جیپسیک و پتروجیپسیک بررسی شده است.
در افقهای سطحی با درصد کم گچ حدود 65 درصد اجزاء خاک مربوط به رس بوده و با افزایش درصد گچ چه در افق جیپسیک و چه در افق پتروجیپسیک فراوانی این اجزاء کاهش یافته و بر میزان فراوانی اجزاء شن و سیلت افزوده شده است. مشاهده می شود که در دو افق By و Bym میزان فراوانی سیلت از شن نیز بیشتر است.فلورا و آل-جوما - 1998 - در بررسی ژنز و طبقه بندی خاکهای گچی در دشتهای سیلابی سوریه نشان دادند که عمده بافت خاکها چه در افقهای سطحی و چه در افقهای زیر سطحی سیلت لوم، لومی شنی و یا لوم می باشند.
