بخشی از مقاله
مقدمه
تأمین غذا از اصلی ترین مشکلات اقتصادي جوامع جهان سوم است و در این رابطه، نقش غلات بهویژه گندم حائز اهمیت میباشد - امیري و همکاران، . - 1389 بطور کلی کشاورزي مدرن با تکیه بر استفاده وسیع از کودهاي شیمیایی، توان بالقوه مفید بعضی از موجودات زنده خاکزي را نادیده گرفته است - ابوت و مورفی، . - 1969 کودهاي بیولوژیک محصولاتی حاوي سلول هاي زنده از انواع مختلف میکروارگانیسمهاي هستند که از طریق فرایندهاي بیولوژیکی توانایی تبدیل عناصر غذایی مهم به فرمهاي قابل دسترس را دارند. میکروارگانیسمهاي خاك نقش مهمی در چرخهي عناصر غذایی دارند و فرمهاي عناصر در خاك را کنترل میکنند - سالحیا، . - 2010 بخش اعظم نیتروژن خاك به فرم آلی است و بخش کمی از آن به فرم معدنی - آمونیوم ، نیتریت و نیترات - میباشد که به کمک موجودات ذره بینی خاك به یکدیگر قابل تبدیل هستند. اطلاع از توزیع شکلهاي نیتروژن و چگونگی تغییر آنها به یکدیگر در خاك میتواند به روشن ساختن سرنوشت کودهاي نیتروژنه کمک کند - شایسته زاده، . - 1378 کودهاي بیولوژیک از طریق تثبیت نیتروژن و حل کردن فسفر که در تثبیت نیتروژن اهمیت دارند، به افزایش نیتروژن خاك کمک میکنند. بررسیهاي هلال و همکاران - 2011 - ، نشان داد کاربرد کودهاي بیولوژیک بهتنهایی و در ترکیب با کودهاي شیمیایی کل ازت محلول در خاك را افزایش داد و با افزایش سطوح کاربردي کود نیتروژنه، ازت محلول در خاك افزایش یافت. آزمایش حاضر با هدف بررسی اثرات کودهاي بیولوژیک و شیمیایی بر تغییرات میزان فرمهاي نیتروژن معدنی خاك در دو بافت خاك انجام گرفت.
مواد و روشها
این تحقیق در سال زراعی 1390-91 در گلخانه دانشگاه شهید چمران اهواز به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار اجرا شد. فاکتورهاي آزمایش شامل دو نوع بافت خاك - بافت لوم شنی و لوم رسی - و 9 تیمار کودي :T₁ - عدم تلقیح کود بیولوژیک و کاربرد کود شیمیایی - شاهد - ، :T₂ کود بیولوژیک ازته نیتروکارا، :T₃ کود بیولوژیک فسفره، :T₄ کود بیولوژیک ازته نیتروکارا +کود بیولوژیک فسفره،:T₅ کود بیولوژیک ازته نیتروکارا 50 + درصد NPK ،:T₆ کود بیولوژیک فسفره 50+ درصد NPK ،:T₇ کود بیولوژیک ازته نیتروکارا +
کود بیولوژیک فسفره 50 + درصد NPK ،50 :T₈ درصد NPK ،100 :T₉ درصد - NPK بود.
قبل از اجراي طرح ویژگیهاي فیزیکی و شیمیایی نمونه خاكها در آزمایشگاه تعیین که نتایج آن در جدول 1 نشان داده شده است. بر اساس آزمون خاك و نیازهاي غذایی گندم، کود شیمیایی اوره 100 - کیلوگرم در هکتار - ، سوپر فسفات تریپل و سولفات پتاسیم 50 - کیلوگرم در هکتار - استفاده شد. کودهاي بیولوژیک نیتروکارا و فسفره به میزان 100 گرم در هکتار استفاده شد. قبل از کشت بر اساس تیمارها بذور گندم - رقم چمران - با محلول کود بیولوژیکی با رقت مناسب آغشته و در هر گلدان 20 بذر کشت و پس از جوانه زدن 10 بذر در گلدانها نگهداري شد. پس از برداشت گیاه ازت نیتراته و آمونیومی خاك به روش کجلدال اندازهگیري شد. میکروارگانیسمهاي موجود در کود بیولوژیک فسفاته بارور - MC1 - 3 شامل Pseudomonas putida P1، Pantoea agglomerans P5، Pseudomonas putida MC1 میباشد و میکروارگانیسمهاي موجود در کود بیولوژیک نیتروکارا Azorhizobium caulinodans میباشد که به میزان 109 CFU/g در بستههاي کود تولید میشوند. محاسبات آماري دادههاي آزمایش با استفاده از نرم افزار SAS انجام گرفت و با استفاده از نرم افزار MSTAT-C و آزمون دانکن در سطح 5 درصد مقایسه میانگین شدند و شکلها در محیط نرم افزار EXCEL ترسیم گردید.
جدول - 1 - خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاك مورد مطالعه قبل از کاشت
نتایج و بحث
با توجه به نتایج تجزیه واریانس ارائه شده در جدول 2 تیمارهاي کودي و بافت خاك در سطح احتمال یک درصد تأثیر معنیداري بر میزان نیترات و آمونیوم خاك داشتند.
جدول - 2 - نتایج تجزیه واریانس تأثیر تیمارها بر میزان نیترات و آمونیوم خاك
ns فاقد تفاوت معنیدار *،** و*** به ترتیب معنی داري در سطح احتمال 0/05 و 0/01
تأثیر تیمارهاي کودي برمیزان نیترات خاك
نتایج نشان داد بیشترین میزان نیترات خاك در دو تیمار کود بیولوژیک نیتروکارا در تلفیق با 50 درصد کود شیمیایی و 100 درصد کود شیمیایی به میزان 51/71 و 51/19 میلیگرم در کیلوگرم خاك مشاهده گردید و کمترین در عدم تلقیح کود بیولوژیک با میانگین 14/61 میلیگرم در کیلوگرم خاك مشاهده شد. کاربرد کودهاي بیولوژیک بهتنهایی موجب افزایش نیترات خاك نسبت به تیمار عدم تلقیح و همچنین موجب افزایش معنیداري نیترات خاك در تیمارهاي کود بیولوژیک در تلفیق با 50 درصد کود شیمیایی در مقایسه با کاربرد 50 درصد کود شیمیایی گردید. کاربرد کودهاي شیمیایی بر میزان نیترات خاك اختلاف بسیار معنیداري را در مقایسه با کودهاي بیولوژیک بهتنهایی ایجاد میکند بنابراین کودهاي بیولوژیکی بهتنهایی نمیتوانند اثرات کودهاي شیمیایی را بر میزان نیترات خاك ایجاد کنند - شکل . - 1 این نتایج نشان از تأثیر مثبت کاربرد کودهاي بیولوژیک در افزایش نیترات خاك میباشد اما کودهاي شیمیایی در افزایش نیترات خاك مؤثرتر از کودهاي بیولوژیک است. بررسی هلال و همکاران - 2011 - نشان داد کاربرد کودهاي بیولوژیک بهتنهایی و همراه با کود شیمیایی موجب افزایش ازت محلول خاك شد و بیشترین آن در تیمار کود بیولوژیک و دو سوم کود شیمیایی مشاهده شد.
شکل - 1 - تأثیر تیمارهاي کودي بر میزان نیترات خاك
تأثیر تیمارهاي کودي بر میزان آمونیوم خاك
نتایج مقایسه میانگین در شکل 2 نشان داد بیشترین میزان آمونیوم در تیمارهاي کود بیولوژیک نیتروکارا در تلفیق با 50 درصد کود شیمیایی، کود بیولوژیک نیتروکارا به علاوه کود بیولوژیک فسفره در تلفیق با 50 درصد کود شیمیایی، 100 درصد کود شیمیایی، کود بیولوژیک فسفره در تلفیق با 50 درصد کود شیمیایی و کود بیولوژیک نیتروکارا مشاهده شد و کمترین میزان آمونیوم در تیمار عدم تلقیح کود بیولوژیک مشاهده گردید. این نتایج نشان داد تیمارهاي کود بیولوژیک در تلفیق با 50 درصد کود شیمیایی و تیمار 100 درصد کود شیمیایی و تیمارهاي کود بیولوژیک نیتروکارا و کود بیولوژیک نیتروکارا به علاوه کود بیولوژیک فسفره افزایش معنیداري را در میزان آمونیوم در مقایسه با تیمار 50 درصد کود شیمیایی نشان دادند. کود بیولوژیک نیتروکار و کود بیولوژیک نیتروکارا به علاوه فسفره حتی در شرایطی که همراه با 50 درصد کود شیمیایی به کار نرفتند موجب افزایش معنیداري در میزان آمونیوم خاك در مقایسه با تیمار 50 درصد کود شیمیایی شدند. بررسیهاي تریپاتیا و آیاپن - 2005 - نشان داد کاربرد باکتريهاي تثبیت کننده ازت موجب افزایش نیتروژن آمونیومی نسبت به تیمار کنترل گردید.
شکل - 2 - تأثیر تیمارهاي کودي بر میزان آمونیوم خاك
:T₁ عدم تلقیح کود بیولوژیک و کاربرد کود شیمیایی،:T₂ کود بیولوژیک ازته نیتروکارا،:T₃ کود بیولوژیک فسفره، :T₄ کود بیولوژیک ازته نیتروکارا +کود بیولوژیک فسفره، :T₅ کود بیولوژیک ازته نیتروکارا 50 + درصد NPK ، :T₆ کود بیولوژیک فسفره 50+ درصد NPK ،:T₇ کود بیولوژیک ازته نیتروکارا + کود بیولوژیک فسفره 50 + درصد NPK ، 50 :T₈ درصد NPK ،100 :T₉ درصد .NPK
