بخشی از مقاله
مقدمه
استان مازندران دارای 240 هزار هکتار اراضی شالیزاری بوده که سالانه حدود 900 هزار تن برنج، معادل 44 درصد نیاز برنج کشور را تولید میکند
در سالهای اخیر مشکلات موجود در بخش کشاورزی، بهویژه در استانهای شمالی کشور، کشاورزان برنجکار را بر آن داشته که بهجای کشت محصول برنج، مزارع خود را به زیر کشت کیوی ببرند؛ بهطوریکه طی چند سال گذشته این روند سیر صعودی داشته است. تغییر غیراصولی کاربری اراضی و پوشش زمین به خصوص در کشورهای کمتر توسعه یافته باعث تشدید تخریب اراضی خواهد شد
شناسایی کمی، کیفی و ترکیب ساختمانی کانیهای رسی اطلاعات ارزشمندی از وضعیت جذب، تثبیت و رهاسازی کاتیونها در اختیار قرار میدهد و یکی از مهمترین روشهای تعیین توانایی ذاتی خاک است
غالبیت رسهای اسمکتایت در شرایط نامساعد زهکشی و آبشویی ضعیف در شرایط غرقاب خاکهای شالیزاری در مناطق مختلف جهان و ایران گزارش شده است
ترابیگلسفیدی - 1380 - در مطالعه اراضی شالیزاری استان گیلان گزارش داد که در شرایط نامساعد زهکشی در شرایط خاک-های شالیزاری، اسمکتایت پایدارتر بوده ولی در شرایط مناسبتر زهکشی که خاک از وضعیت هوازیتری برخوردار است، کانی ورمیکولایت نسبت به اسمکتایت بیشتر است.
تغییر کاربری بخشی از شالیزارهای شمال کشور به باغهای کیوی جهت جبران خسارات ناشی از بازار نابسامان برنج یکی از شایع ترین مشکلات کشاورزی در استان مازندران و گیلان میباشد. با توجه به عدم اقتصادی بودن کشت برنج در این مناطق، تبدیل شالیزارها به باغهای کیوی اجتناب ناپذیر بوده و موجب تغییراتی در ویژگیهای فیزیک و شیمیایی، کانیشناسی و میکرومورفولوژیکی این خاکها میشود. بنابراین هدف از این مطالعه بررسی و مقایسه ویژگیهای کانی شناسی خاک شالیزارهای برنج تبدیل شده به باغهای کیوی میباشد که سبب نابودی این محصول راهبردی در بخش وسیعی از سطح استان مازندران شده است.
مواد و روشها
تحقیق مورد نظر در ایستگاه تحقیقات برنج کشور در غرب شهرستان تنکابن در وسعتی بیش از 10 هکتار و قدمتی بیش از 30 سال انجام گردید. باغهای کیوی نیز با قدمتی بیش از 10 سال در مجاورت اراضی شالیزاری واقع میباشند. متوسط بارندگی سالیانه 1253 میلیمتر است و متوسط دمای سالیانه 15/8 درجه سانتیگراد میباشد.
براین اساس رژیم حرارتی خاک در منطقه مورد مطالعه ترمیک و رژیم رطوبتی یودیک تعیین گردید. جهت انجام این مطالعه پس از بررسی نقشههای زمینشناسی و توپوگرافی منطقه، تعداد 6 خاکرخ 4 - خاکرخ در اراضی شالیزاری زیر کشت برنج و 2 خاکرخ در اراضی غیرشالیزاری زیرکشت کیوی - انتخاب، حفر، تشریح و نمونهبرداری شدند.
برای بررسی ویژگیهای کانیشناسی پس از حذف املاح محلول، آهک، کربن آلی و اکسیدهای آهن آزاد به ترتیب توسط آب مقطر، استات سدیم - pH=5/2 - ، آب اکسیژنه 30 درصد و سیترات دیتیونات بیکربنات - CDB - - کونز و دیکسون، - 1986 از دستگاه تفرق اشعه ایکس زیمنس مدل D5000 با اشعه =1/5409 - آنگستروم - &X.در ولتاژ 30 کیلو ولت و شدت جریان 30 میلیآمپر استفاده شد.
نتایج و بحث
مطالعه خاکرخهای حفر شده نشان میدهد خاکهای منطقه در رده اینسپتیسولز طبقهبندی میشوند. سطح آب زیرزمینی بالا و غرقاب نمودن خاک سطحی شرایط ویژهای را برای تشکیل این خاکها فراهم آورده است، به طوریکه شناسایی و تعیین خصوصیات ویژه این اراضی برای بهرهبرداری پایدار ضروری میباشد.
با مطالعه پراش نگاشتهای حاصل از دستگاه پراش پرتو ایکس - شکل 1 و جدول - 1 تجزیه و تحلیل آنها و همچنین در نظرگرفتن مقادیر CEC اندازهگیری شده در نمونههای خاک و محاسبه CEC ظاهری میتوان چنین نتیجهگیری نمود که کانیهای اسمکتایت، ایلایت، هیدروکسی اینترلایر و ورمیکولایت به ترتیب فراوانترین کانیهای رسی موجود در نمونههای شالیزاری و ورمیکولایت، هیدروکسی اینترلایر، اسمکتایت و ایلایت نیز به ترتیب فراوانترین کانیهای رسی موجود در نمونههای غیر شالیزاری زیر کشت کیوی میباشند.
شکل-1 دیفراکتوگرام برخی نمونههای مورد مطالعه،الف: افق 2Bg1 خاکرخ 2 شالیزاری، ب: افق
3Bg2 خاکرخ 1 شالیزاری، ج: افق Btg1 خاکرخ 4 غیرشالیزاری - کیوی -
جدول -1 نتایج نیمه کمی کانی شناسی برخی خاکرخ های مطالعه شده
در اکثر افقهای خاکهای شالیزاری منطقه مورد مطالعه به علت بالا بودن سطح سفره آب زیرزمینی و همچنین اشباع از سطح و در نهایت ایجاد وضعیت زهکشی نامطلوب در این خاکها، کانی اسمکتایت دارای فراوانی بیشتری است. در حالیکه در اراضی شالیزاری تبدیل شده به کیوی با بهبود وضعیت زهکشی از مقدار اسمکتایت کاسته شده است. که علت آن را می توان به پایین بودن سطح آب زیرزمینی در این کاربری و شستشوی زیاد کاتیون های بازی دانست که محیط را از نظر شیمیایی برای اسمکتایت ناپایدار میکند.
در خاکهای مطالعه شده در باغهای کیوی با افزایش عمق مقدار ورمیکولایت و ورمیکولایت با هیدروکسی بین لایهای بیشتر از اسمکتایت میگردد. از مهمترین دلایل آن در این شرایط احتمالا آبشویی اسمکتایت با ذرات ریز به اعماق است که سبب برجای ماندن ورمیکولایت میگردد.
به طور کلی وضعیت زهکشی نامناسب و تجمع کاتیونهای بازی در تشکیل پدوژنیک اسمکتایت و پایداری آن موثر است .همچنین غالبیت اسمکتایت در خاک میتواند دلیلی بر وجود هوادیدگی بیشتر کانیهای ایلایت و کلرایت باشد . در اراضی زیر کشت کیوی مقادیر بسیار ناچیز کلرایت و حضور کانیهای هیدروکسی اینترلایر نشان از تحول احتمالی کلرایت به ورمیکولایت دارد.
