بخشی از مقاله
چکیده
خانه های بافت قدیم بوشهر ،معماری داخلی منحصر بفردی را در ایران بیان می کند . بسیاری از بناهای قدیمی آن امروز با تغییر کاربری ،پاسخگوی نیازهای معاصر گشته اند. باز کاربری برای ساختمان،وجود یک کاربری جدید را تعریف می کند که بنا می تواند در قالب جدید به حیات خود ادامه دهد. معماری داخلی خانه طاهری در بافت قدیم بوشهر و واقع در خط ساحلی؛ آنچنان انعطاف پذیر است که امروز به یک موزه مردم شناسی تبدیل شده است.
این نوشتار در تطبیقی سایه وار به مقایسه ساختار معماری داخلی بنا در قدیم و امروز می پردازد تا از برداشت ها به مفاهیمی واحد در راستای تغییر کاربری مناسب برای یک بنای قدیمی در این اقلیم برسد. مقاله حاضر با توجه به بستر محیطی و اقلیمی بوشهر، و عناصر و عوامل معماری داخلی بومی با ارزش، سعی در بیان معماری داخلی واجد ارزش بوشهر دارد که به طور خاص با نگاهی به تغییر کاربری معماری داخلی به این مهم اقدام می ورزد.
برای این منظور از روش تحقیق تحلیلی -اسنادی و با استناد به مطالعات و بررسیهای میدانی در رابطه با این موضوع استفاده شده است . پژوهش اسنادی کار رفته شده در این نوشتار شاهد بر مطالعه اسناد مانند آرشیوها و آمار رسمی است. نتایج این پژوهش، کاربردی فراگیر در برنامه ریزی، طراحی و احداث بناها برای متخصصین، مجریان و مسئولین می تواند داشته باشد.
-1مقدمه
تغییر کاربری در بناهای معماری به جا مانده از گذشته؛ از تفکر حفظ و نگه داری آنها الهام می گیرد. به گونه ای که مرمت با نگاهی به ایجاد یک فعالیت گاه فرهنگی - فرهنگسرا، سرای معماری، موزه و ... - ، گاه آموزشی - مدرسه، دانشکده - ، گاه خدماتی - رستوران، بازارچه - خود را نمایان می کند.
مرمتی که دارای چشم اندازی برای ارائه بنا در عملکردی نو و معاصر و در قالب یک بنای قدیمی ، که قادر است به حیات کالبدی خود ادامه دهد. گاهی با تزریق کاربری های نا مناسب این خط مشی به خطر می افتد و به هدف مطلوب خود نمی رسد.
برای یک تغییر مناسب می بایست علاوه بر تخمین نیازهای آن محدوده ؛ به همسایگی ها،دسترسیها،استانداردها و خرده فرهنگها توجه شود. چرا که یک کاربری ناسازگار با محیط و بستر، عواقبی همچون منزوی شدن آن بنا را به دنبال دارد و مرمتی بیهوده و ناکارآمد خواهیم داشت. حفظ فضاهای شهری و معماری گذشته و تاریخی ، دیدگاههای متفاوتی را درباره چگونگی حفظ و توسعه این فضاها و ساختمانهای ارزشمند قدیمی بیان می کند.
کشور ما به لحاظ فرهنگ معماری و شهرسازی وغنای آثار ارزشمند گذشتگان بدون شک یکی از شاخص ترین کشورهای جهان محسوب می گردد .هویت یک شهر پیوندخورده به ساختمان های آن است. نخستین قدم برای احیا و حفاظت از بناهای تاریخی تشخیص یک بنای تاریخی از بنای غیرتاریخی است.
باید به دقت بر روی آثار به جای مانده از گذشتگان که امروزه ما امانتدار آن هستیم، تأمل کنیم و آنها را بشناسیم و ضمن حفاظت، مرمت و نگهداری آنها، با ارائه طرحهای نو، به ایجاد آثار جدید اقدام بنماییم به طوری که تفاوتهایی با آثار پیشینیان ما داشته باشد، زیرا اگر امروزه چنین کاری انجام نشود، نسل حاضر نمیتواند چیزی را به آیندگان بسپارد.
طرح های نو می توانند در قالب تغییر کاربری در بناهای قدیمی واجد شرایط نمود پیدا کند . این تغییر برآیندی از معماری داخلی،بستر،محیط طبیعی و بافت اطراف خواهد بود. معماری داخلی؛ از اهمیت بالایی برخوردار است ،چرا که در صورت بجا اجرا شدن ،کاربری جدید به قالب وکالبد قدیمی نمی نشیند و همانند عضوی ناهمگون خود را نشان می دهد. این ناهماهنگی تاثیری مستقیم بر مخاطب گذاشته ، به گونه ای که مخاطب نمی تواند ارتباطی درخور با مجموعه پیدا کند. عدم مخاطب، عدم فعالیتی پویا را در پی دارد.
مطالعه، شناخت و معرفی تاریخ و آداب و رسوم جوامع گذشته ضرورتی اجتناب ناپذیر است .جامعه امروز ایران نیاز مبرمی به قالب های مناسب توسعه دارد که بتواند جامعیت اندیشه و عمل را تضمین کند .چنین حاشیه امنیتی جز با مراجعه به گذشته و بازخوانی آن چه پشت سر نهاده ایم، ممکن نیست، لذا میراث فرهنگی در این روند به عنوان مرجعی راهبردی جایگاه ویژه ای دارد .
حفظ میراث فرهنگی و سرمایه گذاری در این زمینه باعث ارتقای سطح توجه جامعه به هویت ملی و فرهنگی به دور از هرگونه شعارزدگی، روزمرگی و حاکمیت سلیقه می شود. در این راستا سیاست راهبردی و کلان می تواند در توسعه علمی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه تاثیرگذار باشد
موزه، یکی از مراکزی است که سطح فرهنگی را کیفیت می بخشد. موزه مردم شناسی بوشهر، در گذشته خانه بوده است. این موزه، یکی از موارد تغییر کاربری محسوب می شود، که در این نوشتار به تاثیر تغییر کاربری بر معماری داخلی اش پرداخته می شود.
-2تغییر کاربری سازگار
تغییر کاربری سازگار ، تغییری است که به بستر و جایگاه ویژه بنا احترام بگذارد و هماهنگ با آن حرکت کند به نوعی که وجود کاربری جدید برای مخاطب و بستر آزار دهنده نباشد و در یک تعامل پایاپای بتواند جنبه جدبد خود را عرضه نماید. از نگاه معماری و ارزش زمانی، یک تغییر کاربری سازگار باید بتواند ارزشهای بنا را از گذشته به حال انتقال دهد . این ارزشها خواه فرهنگی، خواه اجتماعی است که تاثیری مستقیم بر مخاطب دارد.
نقش معماری داخلی در این بخش بسیار مهم است. چرا که طراحی مناسب داخلی ، باید در خور کاربری جدید باشد و بر ارزشهای فعلی بنا بیافزاید، تا مخاطب بتواند با نیازهای امروزی با بنا ارتباط برقرار کند و بنا شکوه گذشته خود را داشته باشد. همچنین تغییر معماری داخلی در راستای تغییر کاربری یک بنا می بایست از جنبه ارزشهای مکانی نیز مورد بررسی قرار گیرد.
ارزشهای زیادی در منابع میراث وجود دارد که شامل ارزشهای تاریخی و حتی تجاری می شوند. یک بنای تاریخی ممکن است ارزشهای متفاوتی داشته باشد که تصمیم گیری مدیریتی را مشکل کند
اولویت بندی نیازها ، برای استفاده کارآمد از فضاهای داخلی، یکی از اصول مهم برای تغییر کاربری است. در معماری داخلی - معماری معاصر - هدف اصلی، هدفمند کردن فضاهای داخلی و ساماندهی آنها به منظور استفاده بهتر برای افراد مخاطب است که از زمان های خیلی دور همراه بشر بوده است . اولین عنصری که در شروع برای یک تغییر کاربری سازگار باید مدنظر قرار گیرد ،عملکرد و نحوه استفاده از فضای داخلی است .
-2-1نمونه تغییر کاربری سازگار
برای این بخش هدف اصلی، تحلیل بناهایی است که در گذشته کاربری مسکونی داشتنه اند. یکی از این بناها که در تغییر کاربری سازگار قرار می گیرد، موزه آبگینه و سفالینه ایران است. عمارت قوام السلطنه، که اکنون به موزه تخصصی شیشه و سفال می شناسیم، 95 سال پیش به دستور احمد قوام السلطنه ، وزیر احمدشاه قاجار، برای استفاده شخصی ساخته شد. این مجموعه شامل دو ساختمان مسکونی و اداری است که در باغی به وسعت 7 هزار مترمربع واقع شده است.
عمارت قوام السلطنه تا 1332 هجری شمسی مورد استفاده شخص قوام السلطنه بود. پس از آن به ترتیب سفارت افغانستان و بانک بازرگانی در این محل مستقر شدند. عمارت قوام السلطنه متعلق به دوره قاجار است که در معماری ایرانی دوره جذابی است. در این دوره می توان عناصر معماری سنتی ایرانی را در بناها مشاهده کرد، عناصری که به شدت تحت تاثیر معماری غرب به خصوص سبک رکوکو و معماری روسیه هستند. به همین علت ،در بیشتر بناهای این دوره نوعی التقاط دیده می شود.
در مواجهه با بناهیی قدیمی، چون عمارت قوام السلطنه ،چالشی جدی برای طراح وجود دارد و آن این است که آیا می بایست از بنای قدیمی استفاده کنیم یا تنها ، با پوسته ای جدید، در آن کاربری نو تعریف کنیم. موزه ها برای نمایش آثار هنری نیازمند نور مصنوعی، تجهیزات الکتریکی،تهویه و ویترین هایی برای نمایش مستلزم تغییرات گسترده در اصل بناست.
هانس هولاین در این طرح تلاش کرده است کل فضاهای داخل بنا را با دکوراسیون جدیدی بپوشاند. در این میان تجهیزات ضروری را در پوسته دومی قرار داده که در فضا ها تعریف کرده است. مهمترین راهبرد طراح در برخورد با فضا این است که سعی کرده با تقویت کف ها فضا را آنچنان که بوده حفظ کند . همچنین برای نمایش آثلر از ویترینهایی استفاده کرده که مستقل از دیوارها و سازه بناست. مفهوم اصلی، که در معماری داخلی این بنا بیان شده، عبارت است از ایجاد هماهنگی بین قدیم و جدید.
