بخشی از مقاله
چکیده
توان سنجی اکولوژیکی سرزمین عبارتست از تعیین قدرت بالقوه ویا نوع کاربرد طبیعی سرزمین،در این رهیافت آمایش سرزمین علمی است که با درنظر گرفتن ویژگیهای اکولوژیکی سرزمین وشرایط اقتصادی -اجتماعی آن نوع استفاده بهینه از سرزمین رابمنظور جامعیت بخشیدن اصل توسعه پایدار فراهم می سازد. دراین تحقیق برای ارزیابی توان اکولوژیکی ونهایتا آمایش سرزمین حوضه آبخیز بهشت آباد ابتدا منابع اکولوژیکی حوضه آبخیز مطالعه گردید ونهایتا با استفاده از این مطالعات هفت نقشه تهیه گردید که سه نقشه شیب،ارتفاع از سطح دریا وجهت شیب بعنوان نقشه توپوگرافی ،نقشه منابع اراضی وتیپ وتراکم پوشش گیاهی وهمچنین نقشه اقلیم حوضه که نقشه های رقومی فوق به روش دوتایی با استفاده از نرم افزار ARC GIS درهمدیگر تلفیق گردیدند که پس ازادغام واحدهای با مساحت کمتر از 2/5 هکتار دریگانهای نقشه سازی بزرگتر،نتیجه حاصل از تلفیق نقشه های فوق منجر به تعیین 4559 دسته یگان برنامه ریزی ویا خرد اکوسیستم گردید.
نتایج حاصل از ارزیابی یگانهای برنامه ریزی درقالب کشاورزی-مرتعداری،جنگلکاری،توریسم متمرکز،آبزی پروری وحفاظتی صورت گرفت که درنهایت ازگل سطح حوضه آبخیز87/1درصد به کاربری کشاورزیBمرتعداری 0/81درصد جنگلکاری،8/23درصد حفاظتی،3/53درصد مسکونیBصنعتی0/31درصد توریسم متمرکز و0/03درصد آبزی پروری اختصاص پیداکرد.باتوجه به درصد بالای کاربری کشاورزی ومرتعداری تعیین سطح این گروه درهفت زیر کلاس تعیین گردید که نهایتا زیر کلاسهای 6 و2 با 23/26 درصد و18/76 درصد بیشترین مساحت را بخود اختصاص دادند.بنابرنتایج حاصل از آمایش سرزمین در این حوضه آبخیز پیشنهاد میگردد با توجه به درصد نوع کاربریها بخصوص در کلاس کشاورزی ومرتعداری برنامه های اتی مدیریت اراضی جهت نیل به توسعه پایدار براساس این الکوها تدوین گردد.
واژگان کلیدی: توان اکولوژیکی،یگانهای برنامه ریزی، منابع اکولولژیکی،آمایش سرزمین ،سیستم اطلاعات جغرافیایی ،
مقدمه
برنامه ریزی نوع استفاده از سرزمین ویا بعبارت بهتر تعیین بهینه ترین نوع کاربریهای سرزمین بادیدگاه اکولوژیک وبه مفهوم دیگر آمایش سرزمین تنها راه حل منطقی گسستن چرخه فقر جامعه وبحرانهای زیست محیطی وایجاد بستر لازم برای نیل به توسعه پایدار است - - Ramakrishna,2003 بنابراین با توجه به وضعیت منابع زیستی کشور لازم است هرگونه برنامه ریزی درخصوص استقرار فعالیتهای مختلف با نگرش به استعدادها وقابلیت های سرزمین وبا لحاظ نمودن دیدگاه وتفکر امایشی واصول پایداری توسعه انجام شود - مخدوم، - 1389 چراکه تعیین کاربریهای مناسب وتدوین الگوی بهره برداری بهینه از سرزمین وممانعت از تخریب محیط زیست ومنابع تجدید ناپذیر دراثر پدیده مخربی مانند فرسایش خاک وعوامل انسانی می تواند گام موثری در رسیدن به توسعه پایدار باشد - . - prato,2007
در دنیای پیچیده امروزی تغییر در نوع استفاده از اراضی غالبا با برنامه ریزی استفاده از سرزمین انجام میشودواین برنامه ریزی باید بر پایه شناخت کامل محیط طبیعی وهمچنین نوع استفاده های مورد نظر استوار باشد.بعبارتی ارتباط متقابل وتعامل بین انواع اراضی واستفاده های ممکنه از آن همواره باید مدنظر قرارگرفته ودربرنامه ریزی از سرزمین مورد توجه باشد. - ایوبی وجلالیان،3،. - 1391 از طرفی دیگر استفاده از سامانه ی سیستمهای اطلاعات جغرافیایی - - GIS بعلت توانمندی فوق العاده آنها در تجزیه وتحلیل سیستمیک اطلاعات وبخصوص اطلاعات مکان محور می تواند راهگشای بسیاری از مشکلات ومعضلات درراه انتخاب گزینه های مناسب برای کاربریهای مختلف درعرصه های منابع طبیعی می باشد. - ملک قاسمی،. - 2003
پیشینه تحقیق
ونیک 1983بخوبی اذعان می دارد که ارزیابی سرزمین شامل بدست آوردن دانستیهای بسیارزیادی ازمنابع سرزمین وجمع بندی این دانستنیهاست.تجزیه وتحلیل داده ها دراصل شکستن اطلاعات به پاره های قابل فهم است بطوریکه بطور ساده وروان بتوانیم توان ویا محدودیت منابع سرزمینی برای کاربری مورد نظر پی برد - مخدوم،54،. - 1384هالید - - 1997 در تحقیق خود تحت عنوان "شناسایی تغییر کاربری/پوشش زمین با استفاده از روشهای علمی سنجش از دور و "GIS ارزیابی خودکار روشهای با مبنای علمی در تغییرات رقومی کاربری اراضی را توسط ترکیب سنجش از دور و GIS بررسی کرد. سوهادی - - 2002 روشی را برای به دست آوردن مدلهای پراکنش کاربری اراضی در مناطق حاشیه اندونزی را مورد بحث قرار داد. هدف از این مدلها به حداکثر رساندن سود و به حداقل رساندن خطر بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی میباشد.
شیدای کرکج وهمکاران - - 1391 درتحقیق تحت عنوان بررسی توان توسعه اکولوژیکی وآمایش حوضه قوری چای گلستان با استفاده از فن آوری GIS به این نتیجه رسیدند که ازتلفیق شش گروه نقشه جهت توان سنجی اکولوژیکی 1929 واحد زیست محیطی تشکیل گردید ونتایج حاصل از آمایش این واحد های زیست محیطی بیشترین سطح کاربری را برای جنگلکاری پیشنهاد نموده است. حسینی نصر - - 1369 فرآیند آمایش سرزمین برای جنگل کاری حوزه سد لتیان را تحت بررسی قرار داد و به این نتیجه رسید که در انتخاب گونههای مناسب برای جنگل کاری میتوان از این فرایند که اساس آن بر پایه ارزیابی توان اکولوژیک سرزمینی استوار است استفاده نمود. نجمی زاده - - 1384 در تحقیقی تحت عنوان ارزیابی توان محیط زیستی پارک ملی خبر برای زون بندی وبرنامه ریزی به کمک GIS نتایج حاصل از زون بندی را درقالب شش زون مدیریتی ارائه وپیشنهاد نموده است. حمزه - - 1375-1376، با تحقیقی تحت عنوان" ارزیابی توان اکولوژیک حوزه آبخیز سیاهکوه - یزد - جهت کاربری تفرجی" مناطق مستعد را جهت کاربری تفرجی در حوزه آبخیز سیاهکوه مشخص کرد. بنابراین با توجه به مطالعات پیشین، هدف پژوهش حاضر توان سنجی اکولوژیکی وآمایش سرزمین حوضه آبخیز بهشت آباد می باشد.
مواد و روش موقعیت محدوده مورد مطالعه
حوضه آبخیز بهشت آباد با مساحت3810 کیلومترمربع درمنتهی الیه شمالشرق استان چهارمحال وبختیاری یکی از پارسلهای هشت گانه حوضه آبخیزبزرگ کارون شمالی می باشد. حوضه آبخیز بهشت آباد در گستره جغرافیایی 50درجه23دقیقه16ثانیه تا 51درجه26دقیقه21ثانیه طول شرقی و31درجه50دقیقه34ثانیه تا 32درجه34دقیقه21ثانیه عرض شمالی گسترش یافته است. این حوضه آبخیز بدلیل دارابودن موقعیت ممتاز در استان چهارمحال وبختیاری از نظرتنوع درمنابع طبیعی نقش بسزایی درشکل گیری سکونتگاههای شهری وروستایی دارد.بطوریکه از مجموع 40شهرمصوب وزارت کشور تا پایان سال 1392تعداد 19 شهر که عمدتا شامل شهرهای پرجمعیت استان نیز می باشند در این حوضه آبخیز واقع شده اند.همچنین از مجموع 738 ابادی مصوب سال 1392 بالغ بر 64 ابادی نسبتا پرجمعیت در این حوضه آبخیز واقع شده اند.
بطور کلی از جمعیت 895263نفری استان براساس سرشماری نفوس ومسکن سال 1390 تعداد 493100 نفر شامل 409602نفر جمعیت شهری و83498نفر جمعیت روستایی دراین حوضه آبخیز زندگی می کنند بعبارت بهتر حیات 55درصد از ساکنین استان چهارمحال وبختیاری مرهون منابع این حوضه آبخیز می باشد.رودخانه های فصلی ودائمی این حوضه نظیر رودخانه کیار،جهانبین،سراب،گرگک ،شلمزار وجونقان روان آبهای سطحی حوضه را زهکش نموده وپس از عبور از تنگه درکش ورکش در منتهی الیه حوضه ونزدیک روستای بسیار زیبای بهشت آباد شهرستان اردل به رودخانه کارون می پیوندد.تصویر شماره یک موقعیت حوضه آبخیز بهشت آباد را درکشور واستان نشان میدهد. - شکل - 1
