بخشی از مقاله
چکیده
محدوده مورد مطالعه به عنوان یکی از زیر سیستم های زئومورفیک پهنه ی کوهستانی تالش به دلیل برخورداری از ویژگی های آب و هوایی مرطوب خزری، شرایط یکدست کوهستانی، پوشش گیاهی جنگلی متراکم در سطوح پایین دست و درختچه ای و مرتعی متراکم در مناطق مرتفع تر، حاکمیت شرایط بیوستازی حتی در دامنه های شیب دار، از دیرباز به عنوان یکی از کانون های عمده ی حرکات توده ای به ویژه زمین لغزش ها بوده اند. رفتار سنجی و پهنه بندی خطر زمین لغزش هدف اصلی پژوهش حاضر می باشد. برای این کار از یک روش کمی یعنی روش مربع کای استفاده شده است .ابتدا با استفاده از عکس های هوایی 1:20000، نقشه های توپوگرافی 1:50000 و زمین شناسی 1:100000 موجود و مطالعات میدانی، نقشه ی پراکنش زمین لغزش ها در قالب نقشه ی فهرستی تهیه گردید.
به منظور بالا بردن دقت و سهولت تجزیه و تحلیل تمامی اطلاعات مکانی و توصیفی از قبیل: لایه های سنگی ، علائم ساختاری، شیب و... رقومی گردید. برای تحلیل آماری داده های تهیه شده، از نرم افزار - - spss16 استفاده شده است. سپس به منظور درجه بندی حساسیت واحد های شبکه ای به وقوع لغزش، نسبت به وزن دهی عوامل موثر پرداخته و در نهایت نقشه ی حساسیت پذیری به وقوع لغزش تهیه شده است. پس از رسم نمودار فراوانی لایه های مختلف اطلاعاتی، نقشه ی نهایی ترسیم شده که بر اساس آن محدوده ی مورد مطالعه به شش پهنه تقسیم بندی گردیده که بیشترین سهم را پهنه با خطر بالا و کم ترین آن را منطقه ی بدن خطر به خود اختصاص داده است .
-1 مقدمه
زمین لغزش ها به گروهی ازفرایندهای ژئومورفولوژیکی تحت عنوان حرکات توده ای تعلق دارند. حرکات توده ای شامل جابجایی رو به بیرون یا پایین رونده ی توده ای از مواد تشکیل دهنده ی دامنه زیر تاثیر نیروی گرانش می باشد. اگرچه در رویداد این فرایند یخ و آب نیز ممکن است تاثیر گذار باشند، با این حال نمی توانند به عنوان عوامل جابجا کننده ی اصلی و اولیه عمل نمایند. زمین لغزش ها از اشکال حرکات توده ای گسسته هستند که با وجود مرزهای متمایز از دیگر اشکال حرکات توده ای قابل تشخیص بوده و آهنگ های جابجایی نسبت به تمامی حرکاتی که در دامنه های مجاور اتفاق افتاده به طور محسوسی بیش تر است.
توپوگرافی غالب کوهستانی، پهنه های متعدد و فعال زمین ساختی به ویژه آثار جنبش های نو زمین ساختی درنهشته های کواترنری، مورفوردینامیک بیرونی و اشکال و پدیدهای ژئومورفیک، به عنوان بازتابی از قرارگیری بخش عمده ی پهنه ی کوهستانی سرزمین ایران در کمربند کوه زائی آلپی قلمداد می گردد. این ویژگی های سرزمینی، ایران را برای رویداد طیف وسیعی از مخاطرات محیطی مستعد ساخته است .یکی از این مخاطرات که شاید در نوع خود رایج ترین آن ها نیز می باشد ، زمین لغزش ها هستند. ابعاد این پدیده به اندازه ای است که باعث گردیده تا سرزمین ایران احتمالا بزرگ ترین زمین لغزش تاریخی در جهان - زمین لغزش سیمره در کبیر کوه لرستان - را در خود جای دهد .
از طرف دیگر ساکنین ایران زمین از دیرباز به منظور برقراری ارتباط با یکدیگر همواره ناگزیر از ساخت و ساز جاده های ارتباطی در امتداد کا نا ل های جریانی و دامنه های آن ها و یا دامنه های کوهستانی بوده و برای ساخت ، سازه ها بر روی سطوح شیب دار با مشکلات عدیده روبرو گردند . براساس یک برآورد اولیه، خسارت مالی که بر ا ثر رویداد زمین لغزش به اقتصاد کشور تحمیل می گردد سالانه حدود 500 میلیارد ریال می باشد - کمک پناه، . - 1373 این در حالی است که از بین رفتن منابع خاک که حداقل در مقیاس زمانی دهه ای غیر قابل بازگشت بوده و همچنین تخریب جنبه های زیبایی شناختی چشم اندازهای محیطی به هیچ وجه قابل ارزش گذاری ریالی نمی باشنداصولاً، نادیده گرفته می شود.
دامنه های خاوری ارتفاعات تالش با قرار گیری در مجاورت بزرگترین پهنه آبی بسته دنیا یعنی دریای خزر و آب وهوای معتدل ونیمه استوایی مخصوص به خود درتقسیم بندی جغرافیای گیاهی ناحیه ی هیرکانین نامیده می شود. - صمد زاده ،85،. - 1388 محدوده ی مورد مطالعه به عنوان بخشی از زیر حوضه ی آق چای آستارا که یکی از زیر سیستم های ژئومورفیک دامنه های خاوری باغروداغ تالش محسوب می گردد، به دلیل برخورداری از شرایط آب و هوایی مرطوب خزری ، توپوگرافی یکدست کوهستانی، پوشش گیاهی جنگلی ای و مرتعی متراکم ، برتری شرایط بیوستازی و همچین ویژگی های خاص زمین ساختی یکی از دامنه های مستعد وقوع حرکات توده ای به ویژه زمین لغزش ها هستند.
علاوه بر موارد یاد شده برتری فعالیت های انسانی به ویژه تغییر کاربری های مرتعی به مسکونی و جاده سازی،درتحریک حرکات توده ای وتشدید ناپایداری ها ،نقش موثرتری داشته است. به موازات خط القعر این حوضه که کانال جریانی آق چای را تشکیل می دهد، جاده ی ارتباطی اردبیل - آستارا احداث گردیده است . این جاده علاوه بر این که یکی از شاهرگ های ارتباطی عمده ی فلات آذربایجان باکرانه های جنوبی دریای خزر محسوب می گردد، از مسیرهای پر ترددی است که همه ساله حجم عظیمی از مسافران و ایرا نگردان را به ویژه در طول فصول گرم سال از نواحی مختلف کشور به سمت ا ستان اردبیل و شهر سرعین هدایت می کند .در سطح این حوضه که نواحی مرتفع آن ازدیربازبه عنوان یکی از کانون های تفرجگاهی و خوش آب و هوای ا ستان های اردبیل و گیلان محسوب می شود، به ویژه دا منه های منتهی به جاده ی اصلی انواع حرکات توده ای از پدیده های غالب ژئومورفیک محسوب می گردد که زمین لغزش ها رایج ترین آن هاست .
یکی از مهم ترین این رویدادها مربوط به مهروآبان1372 می باشد که درآن میزان ریزش های جوی بیش ازحد متعارف - حدود 200میلی متر تنها در یک روز - بود.براثر این بارش در طول مدت 2روزدرچند منطقه از ا ستان گیلان رانش اتفاق افتاد که یکی از این مناطق، قسمت های کوهستانی شهرستان آستارا بود،که بخشی از محدوده مورد مطالعه را تشکیل می دهد.بر اساس گزارش ا ستانداری گیلان در 5 روستا 300 واحد مسکونی به ارزش 000،400،3 هزار ریال آسیب دیدند.
تراکم زمین لغزش - هر چند که تا به حال آمار دقیقی از تعداد و تراکم لغزش و سطح زیر پوشش آن ها وجود ندارد - درسطح دامنه ها ی خاوری باغرو داغ به اندازه ای است که باعث گردیده تا به عنوان یکی از سیستم های ژئومورفیک ناپایدار و آسیب پذیرقلمداد گردند. لذا رفتار سنجی لایه های زمین در دامنه های ناپایدار، تاثیر زمین لغزش ها بر روی جوامع انسانی ،شبکه های ارتباطی و مناطق مسکونی در مقیاس محلی مستلزم پژوهش های علمی است .پژوهش حاضردر صدد شناخت و بررسی عوامل موثر در زمین لغزش های محدوده مورد مطالعه و استفاده از نتایج آن در برنامه ریزی های مختلف می با شد.
