بخشی از مقاله
چکیده
امنیت غذایی پیوسته بعنوان یکی از اهداف اصلی سیاستهای توسعه بوده و دسترسی به مقدار کافی مواد غذایی و سلامت تغذیهای همواره بعنوان یکی از محورهای اصلی توسعه و زیر ساخت مهم پرورش نسلهای آینده کشور مورد تاکید بوده است. با افزایش مداوم جمعیت دنیا، نیاز به مواد غذایی روز به روز با سرعتی شگرف افزایش مییابد. در توسعه پایدار کشاورزی آب و خاک فاکتورهای مهمی به شمار میروند، که امنیت غذای آینده به آنها وابسته میباشد. امروزه به دلیل استفاده بی رویه از این دو، دشواریهای گوناگون زیست محیطی فراروی انسان قرار گرفته است. خطر ناامنی غذائی عامل و تسهیل کننده فقر، قحطی، گرسنگی و زوال یک ملت خواهد بود.
از منظری دیگر تغییر در ویژگی های طبیعی آب، خاک و هوا مشکلات اجتماعی، بهداشت و سلامت را بوجود می آورد و به این ترتیب به تدریج آگاهی مردم از آثار عدم توجه به توسعه کشاورزی پایدار و مخاطرات بوجود آمده در محیط زیست، بیشتر گردیده و در هزاره سوم توسعه کشاورزی با در نظر گرفتن حفظ محیط زیست، سلامت غذا، حذف آلایندهها، کاهش فقر، افزایش کیفیت بهداشت و درمان و کاهش هزینههای درمانی و با اعمال مدیریت زراعی واحدهای تولید براساس شرایط اکوسیستم زراعی به سمت توسعه پایدار کشاورزی می توان حرکت کرد.
مقدمه
کشاورزی یکی از ارکان زیربنایی اقتصادی و استقلال هر کشور محسوب می شود. زیرا علاوه بر تامین نیازهای غذایی و دیگر مایحتاج بشری موجبات کسب درآمد و اشتغال گروه کثیری از مردم را فراهم می کند. از این رو، سهم بزرگی در اقتصاد جامعه دارد - کهنسال و همکاران،. - 1387 تولیدات کشاورزی در پی تحقق اهدافی مانند استفاده از پتانسیلها و توانمندیهای موجود در جهت تامین حداقل نیازهای غذایی منطقه و کشور، اشتغال زایی و تامین درآمد مناسب برای تولید کنندگان محصولات کشاورزی صورت میگیرد - محمدیان و همکاران، . - 1386 افزایش جمعیت و رشد اقتصادی، موجب افزایش تقاضا برای مواد غذایی، فشار بیش از حد بر منابع و عدم استفاده صحیح از منابع تولید شده است.
با توجه به پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و بالاخص زیست محیطی ناشی از فعالیتهای انسان در محیط زیس ت، و برای پاسخ گویی به نیازهای موجود و حفاظت از منابع تولید در فرایند توسعه کشاورزی مبحث پایداری باید مورد توجه جدی قرار گیرد. سه معیار کلیدی پایداری اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی جزء مولفههای اساسی توسعه پایدار کشاورزی محسوب میشوند. در بعد اقتصادی مباحثی نظیر افزایش درآمد حاصل از تولیدات بخش کشاورزی، افزایش توان رقابتی در بازار، کاهش هزینههای تولید . در بعد اجتماعی، تامین امنیت غذایی، حفظ وضعیت اشتغال و... در بعد مسائل زیست مخیطی، حفاظت از منایع تولید، کاهش اثرات زیست محیطی فعالیت های کشاورزی و ... مورد توجه میباشند.
ضرورت توسعه پایدار کشاورزی
در حال حاضر بیش از سه دهه از توجه جهانی به موضوع حفاظت محیط زیست و حدود دو دهه از مباحث پیرامون توسعه پایدار میگذرد. قبل از این ایام، در تمامی پروژههای توسعه، صرفا دیدگاه اقتصادی و ایجاد درآمد و بازده اقتصادی بیشتر، مد نظر بود. لیکن در دهه 1970 میلادی این ذهنیت در افکار سیاستگذاران و برنامه ریزان توسعه مطرح گردید که این گونه روند رشد اقتصادی نهایتا منجر به تخریب محیط زیست، نابرابری اجتماعی، کاهش منابع و ... میشود و جبران این معظلات در دراز مدت موجب ضررهای فراوان اقتصادی خواهد شد - اشتری،. - 1386 تعریف دقیق توسعه پایدار در بخش های مواد غذایی و کشاورزی در سال 1988 توسط شورای فائو بدین شکل بیان شد" توسعه پایدار، مدیریت و نگهداری منابع طبیعی و جهت بخشی تحولات و ساختار اداری است، بطوریکه تامین مداوم نیازهای بشری و رضایتمندی نسل حاضر و نسلهای آینده را تضمین کند.
چنین توسعه پایداری در بخش کشاورزی با حفاظت زمین، آب و ذخایر ژنتیکی، گیاهی و جانوری همراه است، تخریب زیست محیطی به همراه ندارد، از فناوری مناسب استفاده میکند، از نظر اقتصادی بالنده و پایدار و از نظر اجتماعی مورد قبول است". در هر کشوری که اقتصاد آن بر پایه کشاورزی استوار باشد، توسعه کشاورزی یک ضرورت محسوب میشود ، جهت امر توسعه میبایستی ابتدا موانع پیش روی آن بدرستی شناخته شود تا در جهت رفع آنها اقدام لازم صورت گیرد. با توجه به مسائل پیش روی کشاورزی از قبیل افزایش نیازهای غذایی کشور، امنیت غذائی و نیز اثرات زیست محیطی و اجتماعی ضرورت رفع موانع توسعه این بخش بیشتر از قبل احساس میشود. در توسعه پایدار کشاورزی علاوه بر دیدگاه اقتصادی بایستی مسائل زیست محیطی و اجتماعی را نیز در نظر گرفت و از سیستم بهینه تولید همراه با حفاظت از منابع طبیعی دفاع نمود.
اهداف اساسی توسعه پایدار کشاورزی
- امنیت غذایی
- ایجاد درآمد و اشتغال در نواحی روستایی، خصوصا به منظور ریشه کنی فقر
- حفظ منابع طبیعی و حفاظت از محیط زیست
- بهبود قدرت اقتصادی عملیات کشاورزی
- بهبود دانش و مهارتهای کشاورزان
- استفاده مناسب از منابع تجدید نشدنی
- تلفیق چرخههای بیولوژیکی طبیعی و ابزارهای کنترل آفات با عملیات تولید
مفهوم امنیت غذایی و ضرورت توجه به آن
غذا و تغذیه از جمله نیازهای بنیادی جامعه بشری است و تامین آن در مقوله امنیت غذایی نهفته است. امنیت غذایی عبارت است از دسترسی همه مردم در تمام اوقات به غذای کافی به منظور زندگی سالم و فعال که شامل : - 1 فراهم بودن غذای سالم و کافی از نظر تغذیه ای و - 2 توانایی و اطمینان در به دست آوردن غذاهای مورد قبول از طریقی است که از نظر جامعه قابل قبول است - موسسه تحقیقات علمی،. - 1999 امنیت غذایی میتواند به عنوان وضعیتی تعریف شود که در آن همه خانوادهها از نظر فیزیکی و اقتصادی به مقدار کافی، غذا برای همه اعضا در دسترس داشته باشند و در خطر از دست دادن میزان دسترسی خود به مواد غذایی نیز نباشند.
امنیت غذایی تابعی از متغیرهای اقتصادی، اجتماعی، طبیعی، سیاسی و فرهنگی است . لذا عواملی همچون سیاست تولیدات کشاورزی، نظام توزیع مواد غذایی، منابع طبیعی کشور، الگوی مصرف و تغذیه، وضعیت ا شتغال و توزیع درآمدها، سیاست تجارت خارجی و فرهنگ تغذیه بر آن اثر می گذارند. چالش فراروی امنیت غذایی کشور به وضعیت مصرف و سلامت تغذیه ای خانوارها بر می گردد. با توجه به روندهای موجود - از دیدگاه کمی - دریافت انرژ ی و - از سوی دیگر از نگاه کیفی - تأمین ریزمغذیهاکمبودهایی وجود دارد که اتخاذ اقدام هایی برای برطرف ساختن آنها ضروری است. چالش دیگر، روند رو به رشد جمعیت است که می تواند بر نیازهای غذایی کشور به طور روزافزونی بیفزاید . اگر چه در سال های اخیر رشد جمعیت کاهش یافته است اما با توجه به ساختار سنی جوان جمعیت، پ یش بینی می شود که طی سال های آتی جمعیت کشور، به طور قابل ملاحظه ای افزایش یابد.
لذا چالش مهم، تولید مواد غذایی لازم و توزیع عادلانه آنها برای جمیعت رو به رشد خواهد بود. در کشورمان سوء تغذیه ناشی از الگوی مصرف تغذیه و توزیع ناعادلانه آن وجود دارد . بر اساس الگوی تغذیه در کشور طی سالهای اخیر در حدود 25 درصد جمعیت دچار سوء تغذیه و در حدود 50 درصد از تغذیه ناکافی رنج می برند، مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی،1375 در این زمینه کارشناسان عقیده دارند که میزان تولید و عرضه مواد غذایی در کشور برای جمعیت فعلی در ح د کافی می باشد، اما مشکل اصلی توزیع نابرابر غذا در سطح جامعه و ضایعات بیش از حد این مواد در مراحل مختلف است. با افزایش پیوسته جمعیت دنیا، نیاز به مواد غذایی روز به روز با سرعت شگرفی در حال افزایش است.
