بخشی از مقاله
چکیده
امروزه جهان با مشکل بزرگی به نام رشد جمعیت مواجه است که یکی از پیامدهای آن کمبود غذا میباشد و تامین غذای این جمعیت رو به رشد به بخش کشاورزی مربوط میشود. افزایش جمعیت سبب شده است تا کودهای شیمیایی، سموم دفع آفات نباتی، فراوردههای هورمونی و سایر عوامل خطرزا برای محیط زیست به صورت کنترل نشده و بی رویه به بخش کشاورزی وارد شوند تا این بخش بتواند به تقاضای رو به رشد موادغذایی پاسخ دهد.
از این رو در طی سالهای اخیر نگرانیها در خصوص عواقب و اثرات برخی از فعالیتهای کشاورزی نوین بر محیط زندگی انسان افزایش یافته و این نگرانی ها بسیاری از محققین را بر آن داشته تا با نگاهی عمیقتر به فعالیتهای کشاورزی بنگرند و با ارایه تدابیری سعی در جلوگیری از این روند فاجعهآمیز نمایند. بنابراین، کشاورزی ارگانیک به عنوان یکی از رویکردهای کار ساز مورد توجه قرار گرفته تا پاسخگوی چالشهای فراروی بشر در زمینه عدم تحقق توسعه پایدار باشد. با توجه به آنچه ذکر گردید، مقاله حاضر که با استفاده از روش شناسی کتابخانهای و مرور منابع به رشته تحریر درآمده، درصدد است تا به بحث در خصوص سازوکارهای ترویج کشاورزی جهت گسترش کشاورزی ارگانیک در راستای توسعه پایدار کشاورزی بپردازد.
ترویج کشاورزی به عنوان یک زیرنظام از نظام کلان کشاورزی نقش موثری جهت دستیابی به توسعه پایدار کشاورزی دارد. نتایج حاکی از آن است که ترویج کشاورزی به عنوان اساسیترین نهاد ترویج فناوریهای نوین بایستی در برنامه خود گسترش کشاورزی ارگانیک را مورد توجه قرار دهد. ترویج کشاورزی با استفاده از روشهایی مانند ارایه برنامههای آموزشی- ترویجی در خصوص کشاورزی ارگانیک، ایجاد مزارع نمایشی برای کشاورزان، توصیه کردن واریتههایی برای کاشت سبزیجات و میوهجات ارگانیک و غیره میتواند به کشاورزان در جهت تولید محصولات ارگانیک یاری رساند.
مقدمه
در آغاز قرن بیست و یکم جهان شاهد علایمی از نگرانیهای شدید در رابطه با مجموعه سیستمهای اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی بوده است. جمعیت جهان در سال 2000، 6 میلیارد نفر بوده است. در حالی که این میزان در سال 1980، به 4/4 میلیارد نفر رسیده است و انتظار میرود در سال 2025 جمعیت جهان به 8 میلیارد نفر برسد - عبادی و مجنونیان، . - 1387 رشد سریع جمعیت جوامع بشری و افزایش تقاضا برای موادغذایی موجب تحول شگرف در کشاورزی سنتی گردید و در این راستا، استفاده از انواع کودها و سموم شیمیایی و کاشت ارقام پر محصول گونههای زراعی و باغی موجب افزایش تولیدات کشاورزی شد.
اما این افزایش تولید با مشکلات زیست محیطی متعددی مانند آلودگی منابع آب و خاک، بروز آفات و بیماریهای جدید گیاهی و همچنین، مشکلاتی برای انسانها مانند بروز سوء تغذیه و بیماریها در اثر کاهش کیفیت مواد غذایی همراه بوده است - کیانی و لیاقت، . - 1386 این نگرانیها بسیاری از محققین را بر آن داشت تا با نگاهی عمیقتر به فعالیتهای کشاورزی بنگرند و با ارایه تدابیری مانند کشاورزی پایدار، سعی در جلوگیری از این روند فاجعهآمیز نمایند.
ورود واژه پایداری به حوزه کشاورزی موجب بروز معانی و برداشتهای مختلفی از آن شده و هریک از افراد با دیدگاههای متفاوت به این مفهوم توجه کردهاند. به زعم فرانسیس، فلسفه کشاورزی پایدار مبتنی بر اهداف انسانی و درک تاثیر طولانی مدت فعالیت های ما بر محیط میباشد. کمیته فنی گروه مشاوران تحقیقات کشاورزی بینالمللی، کشاورزی پایدار را مدیریت موفق منابع کشاورزی به منظور تامین نیازهای متغیر انسانی همراه با بقا کیفیت محیط و حفظ منابعطبیعی تعریف کردهاند - ریجنتیس و همکاران، . - 1376 بنابر تعریف موسسه منابع جهانی، نظام کشاورزی پایدار نظامی است که به شیوهای پایا و بادوام، بهرهبرداری اساسی از منابع طبیعی و الگوهای زراعی را بهبود میبخشد؛ بطوری که کشاورزان میتوانند عرضه محصولات کشاورزی را هماهنگ با رشد جمعیت و رشد اقتصادی و با توجه به محیط زیست، افزایش دهند.
به طور کلی میتوان گفت کشاورزی پایدار نوعی کشاورزی است که در جهت منافع انسان بوده، کارایی بیشتری در استفاده از منابع دارد و با محیط در توازن است. در کشاورزی پایدار بر ثبات عملکرد در طولانی مدت با حداقل تاثیر بر محیط تاکید میشود. کشاورزی پایدار با حفاظت از زمین، آب و ذخایر ژنتیکی گیاهی و جانوری همراه بوده، تخریب زیست محیطی به همراه نداشته، از فناوری مناسب و سازگار با محیط زیست استفاده کرده، از نظر اقتصادی سودآور بوده و از نظر اجتماعی مطلوب است.
در رهیافت کشاورزی پایدار سعی بر رفع نیازهای انسان و عدالت اجتماعی، با اصل قرار دادن پایدار نمودن منابع میباشد و از آنجا که بخش عمده و قابل توجهی از این مقولات به تولید مواد غذایی و محصولات کشاورزی مربوط میشود؛ لذا برای رسیدن به توسعه پایدار، بایستی به توسعه پایدار کشاورزی اندیشید - پاپ زن، . - 1377 بطورکلی در نظامهای کشاورزی پایدار تنها هدف کاهش مصرف برخی نهادهها مانند سموم و کودها نیست؛ بلکه هدف بکارگیری روشهایی است که باعث حفظ و اصلاح خاک شده و با افزایش تنوع زیستی کشاورزی و حفظ تعادل بیولوژیک و جایگزین کردن نهادههای داخلی با نهادههای خارجی، ثبات و پایداری را حفظ کند و علاوه بر حفظ سلامت محیط زیست، سلامت جوامع انسانی وابسته به آن را نیز تامین کند - خواجه شاهکوهی و آهنگری، . - 1382 در این میان، یکی از مصادیق رهیافتهای پایدار نظام کشاورزی ارگانیک است.
