بخشی از مقاله
چکیده
ارتباط نزدیکی بین بین نحوه تشکیل و تکامل خاک و انواع سطوح ژئومورفیک مختلف وجود دارد.. پژوهش حاضر به منظور مطالعه میکرومورفولوژی خاکهای منطقه راین- بم در موقعیتهای مختلف انجام گرفت. پس از مطلعات صحرایی و نمونه برداری از خاکهای منطقه، و انجام آزمایشهای فیزیکی و شیمیایی، تعداد سه پروفیل به عنوان شاهد برای مطالعات میکرومورفولوژی انتخاب گردیدند. همچنین رژیم حرارتی خاکهای منطقه مورد مطالعه ترمیک و رژیم رطوبتی اریدیک میباشد. نتایج پژوهشهای میکرومورفولوژی خاکهای منطقه حاکی از وجود پوششهای رسی و آهکی و همچنین کریستالهای عدسی شکل گچ که حالت منفرد دارند و در بعضی نقاط به صورت پرشدگی ناقص که نشانی از تشکیل پدوژنیکی میباشد. همچنین شواهدی از پرشدگی ناقص و پوششهای رس نیز وجود دارد.
کلمات کلیدی: منطقه راین- بم، میکرومورفولوژی.
مقدمه
خاک امانتی در اختیار بشر برای تحویل به آینده گان است. خاک حاصل اثر متقابل پنج عامل خاکساز یعنی مواد مادری، اقلیم، موجودات زنده، توپوگرافی و زمان میباشد. به بیان دیگر خاک مجموعهای پیچیدهای است که از اثر متقابل اتمسفر، هیدروسفر و بیوسفر تشکیل شده است. مواد اولیه متشکله خاک یا سنگ مادر تحت تاثیر آب و هوا و گیاهان تجزیه شده و از طرف دیگر محیط بیولوژیک نیز با استقرار در آن و با وارد کردن ماده آلی و تشکیل هوموس موجب ارتباط نزدیک بین مواد معدنی و مواد آلی میشود لذا خاک تحول مییابد و زمانیکه تحول خاک به اوج خود رسید محیط متعادل و پایداری ایجاد میشود که حاوی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی و بیولوژیکی کاملا مشخص بوده و خاک خصوصیات ویژه خود را مییابد .[2]در طی مطالعات میکرومورفولوژی خاکهای گچی اسپانیا اشکال مختلف میکروسکوپی بلورهای گچ را در قسمتهای مختلف شیب شناسایی و تفسیر کردهاند. نتایج پژوهش گویای آن است که در اثر انحلال و رسوبگذاری مجدد گچ درحضور سنگ گچ، فرم ریزبلورین در مناطق مرتفع تپهای دیده میشود.
سپس فرمهای ریزبلورین همراه با جریانات سطحی بهطرف انتهای شیب حرکت کرده و به صورت گچ عدسی شکل تبلور یافته است .[3] در طی بررسیهایی که در منطقه اصفهان بر روی نحوه تشکیل خاک در واحدهای فیزیوگرافی انجام شد، نتایج نشان داد که افقهای گچی در ارتباط با سطوح ژئومورفولوژی از توالی تکاملی متفاوتی به لحاظ میکرومورفولوژی مختلفی برخوردارند. بدین معنی که در مراحل اولیه تکامل - بخشهای بالایی مخروط افکنه - ، بلورهای گچی به صورت مجزا و یا به صورت خوشهای در داخل خلل و فرج دیده میشوند. در بخشهای وسط و پایین مخروط افکنه، گچ به صورت پوششهای داخلی و یا پرشدگی مشاهده میشود. در افقهای متکاملتر - دشتهای سیلابی و فرسایش یافته یا فلاتها - بلورهای فیبری شکل گچ به هم متصل شده و به طورعمودی نسبت به سنگریزهها و سطح خاک قرار میگیرند .[4]
مواد و روشها
منطقه راین- بم در جنوب شرقی استان کرمان قرار دارد. راین شهری است که در شهرستان کرمان واقع شده است و در دامنهی کوه هزار قرار گرفته است. این بخش در عرض شمالی 29 59 و در عرض شرقی 57 44 قرار دارد. و ارتفاع این شهر از سطح دریا 2201 متر میباشد. آب و هوای شهر راین معتدل کوهستانی است. شهرستان بم در جنوب شرقی استان کرمان قرار دارد. و این شهر از نظر موقعیت جغرافیایی در 58 درجه و 21 دقیقه شرقی قرار دارد. منطقه مورد مطالعه دارای رژیم حرارتی ترمیک و رژیم رطوبتی اریدیک و دارای اقلیم نیمه خشک تا خشک میباشد .[1] برای مطالعات مورد نظر ابتدا با استفاده از عکسهای هوایی و عکسهای گرفته شده از نرم افزار گوگل ارث و همچنین مشاهدات صحرایی شناساییگردید، سپس هفت پروفیل حفر، نمونهبرداری و تشریح گردید، و تعداد سه پروفیل شاهد برای مطالعات میکرومورفولوژی انتخاب گردید.
سپس جهت مطالعات میکرومورفولوژی نمونههای دست نخورده از افقهای مورد نظر تهیه شد. پس از خشک شدن نمونهها، توسط رزین سه جزئی تلقیح صورت گرفت. با توجه به گرانروی رزینها، جهت تسریع نفوذ رزین به نمونهها و دستیابی به یک تلقیح موفقیت آمیز از استایرین به عنوان رقیق کننده استفاده شد. قبل از تلقیح به مخلوط استایرین و رزین محلول سخت کننده اسید استائریک و استات کبالت به عنوان کاتالیزور اضافه شد. تلقیح نمونهها به تدریج با استفاده از قطرهچکان در مدت چند ساعت انجام شد. نمونهها پس از گذشت تقریبا بیست روز خشک و سخت شدند. پس از خشکشدن، نمونهها توسط دستگاه برش و ساییده شدند و سپس نمونهها توسط الکل طبی شست و شو و بر اساس راهنمای استوپس [5] با استفاده از میکروسکوپ پلاریزان مورد مطالعه و تفسیر قرار گرفتند و از قسمتهای مورد نظر عکسبرداری انجام شد.
نتایج و بحث
خصوصیات میکرومورفولوژی خاکها
پروفیل شماره یک: دارای افقهای Btkn، Bkn میباشد، که در طی مطالعه مقطع نازک این افقها، افق Bkn دارای نودولها و پرشدگیهای کلسیت میباشد که نشان دهنده ثانویه بودن آهک در این افق میباشد و باعث ایجاد بیفابریک کریستالیتیک شده است. که در طی زمان در اثر هوادیدگی باعث به وجود آمدن آهک ثانویه شده است. همچنین در افق Btkn علاوه بر کلسیت شواهدی از وجود پوشش و پرشدگیهای رس دیده شده است. در افق Btkn حفرات موجود به صورت وگی شکل که غالب حفرات به این صورت است و همچنین دارای ساختمان میکروسکوپی وگی میباشد. در افق Bknعمدهی حفرات به صورت کانالی و همچنین دارای ساختمان میکروسکوپی کانالی میباشد - شکل.. - 1
پروفیل شماره دو: دارای افق By میباشد، که در طی مطالعه مقطع نازک این افق، مشاهده شد که کریستالهای عدسی شکل گچ به صورت کریستالهای منفرد و همچنین در بعضی نقاط دارای پرشدگیهایی نیز میباشد، که نشاندهندهی گچ ثانویه در این خاک میباشد، که منجر به وجود آمدن بیفابریک کریستالیتیک شدهاند. همچنین دارای ذرات و پوششهای نازکی از کلسیت نیز میباشد که از نوع ثانویه نمیباشد که به تشکیل افق کلسیت منجر شود. حفرات غالب مشاهده شده در این افق از نوع کانالی بوده که منجر به ایجاد ساختمان میکروسکوپی کانالی گردید - شکل.. - 1 پروفیل شماره سه: دارای افق Bw میباشد، در مطالعه این مقطع پوششهایی از اکسید آهن دیده شد و همچنین پوششهایی از رس نیز دیده شد ولی به میزانی نبوده که منجر به تشکیل افق آرجیلیک شود و پرشدگیهای ناقصی از رس نیزدیده شد. عمده حفرات موجود در این مقطع از نوع کانالی بوده و در نهایت منجر به تشکیل ساختمان میکروسکوپی کانالیشده است - شکل.. - 1
