بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تاثیر مواد مادري بر خصوصیات فیزیکوشیمیایی و ردهبندي خاكهاي تشکیل شده بر رسوبات قرمز رنگ منطقه ایواوغلی - خوي - ، ترانسکتی متشکل از پنج پروفیل خاك مورد مطالعه قرار گرفت. سولوم خاك عمدتا داراي بافت متوسط میباشد و بیشترین مقدار رس %52 در افق A/B پروفیل شماره 2 مشاهده شد. سنگریزه سطحی خاكها از صفر الی 5 درصد متغییر بوده ولی در پروفیل شماره 5، میزان آن به حدود %50 میرسد.
هدایت الکتریکی خاكها از 1/195 تا 16/4 dS/m متغیر است. واکنش خاكها در دامنه قلیایی ضعیف تا قلیایی متغییر است که بیشترین مقدارpH برابر با 9/08 و کمترین مقدار آن 7/77 بود. CEC خاكها در دامنه کم تا متوسط متغییر بوده، کمترین و بیشترین مقدار آن به ترتیب 3 و 29 cmole - + - /kg میباشد. میزان کربن آلی خاكها بطور کلی کم بوده و از %0/09 تا % 1/08 متغییر بود.
کربنات کلسیم معادل خاكها در حد متوسط تا زیاد بوده و کمترین و بیشترین مقدار آن به ترتیب %3 و %31/6 اندازه-گیري شده است. افقهاي سطحی و زیر سطحی خاك به ترتیب داراي ساختمان دانهاي و مکعبی زاویهدار بودند. در این خاکها تجمعات کربناتی بصورت پندانتهایی در زیر قطعات درشت مشاهده گردیدند. خاكها داراي افقهاي کمبیک، مالیک، اکریک هستند و با توجه به خصوصیات فیزیکوشیمیایی و مورفولوژي صحرایی،خاكهاي این منطقه بر اساس سیستم ردهبندي امریکایی در سه رده و 5 تحت گروه ردهبندي شدند.
-1 مقدمه
مواد مادري به عنوان یکی از مهمترین عوامل خاكسازي در مناطق خشک و نیمهخشک، تاثیر زیادي بر ویژگیهاي خاكها دارند. ترکیب شیمیایی مواد مادري، نقش مهمی در تعیین ویژگیهاي خاك، به ویژه در مراحل اولیه تشکیل خاك ایفا میکند. بنابراین، به دلیل تفاوت در نوع، مقدار و قابلیت هوادیدگی کانیهاي موجود در ساختار مواد مادري و سنگها، خاك-هاي تشکیل شده از آنها داراي ویژگیهاي فیزیکی، شیمیایی، کانیشناسی و ردهبندي گوناگونی هستند
مهمترین فرآیندهاي کلی پدوژنیک موثر بر رفتار عناصر در خاك، رها شدن عناصر از مواد مادري در طی هوادیدگی و جابهجایی و تجمع اجزاي تشکیل دهنده خاك، مانند رسهاي سیلیکاتی، اکسیدها و هیدراکسیدها و مواد آلی است
استان آذربایجان غربی از نظر زمینشناسی و در نتیجه مواد مادري لازم جهت تشکیل خاك داراي تنوع بسیار وسیعی میباشد که این امر منجر به تحول خاكهاي مختلف با خصوصیات متفاوت گردیده است. از جمله این تشکیلات زمینشناسی و مواد مادري خاكها، سازندهاي قرمز هستند که به مقدار فراوان در بخش هاي شمالی استان آذربایجان غربی و دیگر نقاط کشور وجود دارند و خاكهاي حاصله از آنها بخش قابل توجهی از اراضی کشاورزي و عرصههاي منابع طبیعی را در نقاط مذکور به خود اختصاص داده اند.
این سازندها و خاكهاي حاصله از آنها با وجود گستردگی نسبتا زیاد و همچنین علیرغم کاربرد آنها جهت مصارف کشاورزي و منابع طبیعی کمتر مورد توجه قرار گرفتهاند. از این رو مطالعه جنبههاي مختلف خاكهاي واقع بر این سازندها میتواند اطلاعات بسیار سودمندي در رابطه با مدیریت و کاربري بهینه این اراضی فراهم نماید.
-2 مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه، بخشی از روستاي ایواوغلی در شهرستان خوي میباشد که بین عرضهاي جغرافیایی 38 درجه و 33 دقیقه شمالی و طولهاي جغرافیایی 44 درجه و 59 دقیقه شرقی واقع شده است. میانگین بارندگی و دماي سالیانه طبق آمار 30 ساله به ترتیب 269 میلیمتر و 143/3 درجه سانتی گراد میباشد. بر اساس مطالعات نقشه رژیمهاي رطوبتی و حرارتی ایران - بنائی، - 1998، رژیمهاي رطوبتی و حرارتی این خاكها به ترتیب زریک و مزیک میباشند. جهت مطالعه خصوصیات فیزیکوشیمیایی و مورفولوژي این خاكها، ترانسکتی متشکل از 5 پروفیل خاك در رسوبات حاصل از سازندهاي قرمز رنگ منطقه ایواوغلی - خوي - مورد بررسی قرار گرفت.
پروفیلهاي خاك پس از حفر بر اساس روشهاي استاندارد - کارکنان اداره خاكشناسی آمریکا، - 2003 تشریح و ردهبندي شدند و پس از تعیین ویژگیهاي مورفولوژیکی آنها، نمونهبرداري از افق هاي مشخصه براي آزمایشهاي فیزیکوشیمیایی تهیه و به آزمایشگاه منتقل شد. در آزمایشگاه نمونهها در دماي اتاق خشک و الک شده و ویژگیهاي فیزیکی و شیمیایی آنها بر اساس روشهاي استاندارد - USDA, 1996 - تعیین گردید.
-3 بحث و نتایج
در این تحقیق ترانسکتی متشکل از 5 پروفیل خاك مورد بررسی قرار گرفت که برخی از ویژگیهاي فیزیکوشیمیایی و مورفولوژي خاكهاي مربوطه در جدول 1 خلاصه شده است. افقهاي سطحی خاك در تمامی پروفیلها داراي بافت متوسط تا سبک میباشند. سولوم خاك نیز عمدتا داراي بافت متوسط میباشد ولی اغلب افقهاي C متشکل از مواد شنی بوده و داراي بافت سبک می باشند. بیشترین مقدار رس %52 در افق A/B پروفیل شماره 2 و کمترین مقدار آن % 4 در افق 2C پروفیل 1 و افقهاي 2C1 ، 4C3 پروفیل 3 میباشد. سنگریزه سطحی خاكها در پروفیلهاي 1 الی 4 از صفر الی 5 درصد متغییر بوده ولی در پروفیل شماره 5، میزان آن به حدود %50 میرسد.
علاوه بر این در طول پروفیلهاي 1 الی 4 میزان قطعات درشت بسیار ناچیز بوده، ولی در پروفیل شماره 5، حدود %45 حجمی پروفیل را قطعات درشت سنگریزه به خود اختصاص دادهاند. هدایت الکتریکی خاكها - EC - از 1/195 dS/m در افقAp پروفیل 2 تا 16/4 dS/m در افق 4C3 پروفیل شماره 3 متغیر است. واکنش خاكها در دامنه قلیایی ضعیف تا قلیایی متغییر است که بیشترین مقدارpH برابر با 9/08 در افق 2Bk1 پروفیل شماره 2 و کمترین مقدار آن 7/77 بود که در افقA پروفیل 5 مشاهده شد.
ظرفیت تبادل کاتیونی - CEC - خاكها در دامنه کم تا متوسط متغییر بوده، کمترین و بیشترین مقدار آن به ترتیب 3 cmole - + - /kg در افقهاي 2C1 و 4C3 پروفیل شماره 3 تا cmole - + - /kg 29 در افق A/B پروفیل شماره 2 مشاهده شد. میزان کربن آلی خاكها بطور کلی کم بوده و از %0/09 در افق A پروفیل 5تا% 1/08 در افقAp پروفیل 4 متغییر بود. کربنات کلسیم معادل خاكها در حد متوسط تا زیاد بوده و کمترین و بیشترین مقدار آن به ترتیب %3 در افق A پروفیل شماره 5 و%31/6 در افق C1 پروفیل شماره 4 مشاهده گردید.
جدول . 1 برخی از ویژگیهاي فیزیکوشیمیایی مواد مادري و خاكهاي حاصله
در تمامی پروفیلها و در سرتاسر هر پروفیل جوشش با اسید مشاهده شد. هر چند جوشش با اسید در پروفیل شماره 5 بسیار ضعیف بوده که علت آن نیز ناشی از مقدار بسیار کم کربناتها در این پروفیل می باشد. میزان فسفر خاكها بسیار کم میباشد که کمترین مقدار آن صفر ppm در افق A پروفیل شماره 5 و بیشترین مقدار آن 64/1 ppm در افق Ap پروفیل شماره 2 مشاهده ش
د. بر خلاف فسفر ،آهن موجود در این خاكها نسبتا بالاست و هر سه شکل آهن اندازهگیري شده ، مقادیر نسبتا بالایی را نشان دادند. در این خاكها میزان آهن کل از % 10/71 در افقA پروفیل شماره 5 تا %2/59 در افق C2 پروفیل شماره 4 تغییر میکند. میزان آهن قابل استخلاف با ديتیونات از % 7/82 در افق A پروفیل 5 تا %1/21 در افق 2Bk1 پروفیل شماره 2 متغییر بود.
کمترین و بیشترین مقدار آهن قابل استخلاف با اگزالات به ترتیب با مقادیر %32 در افق C2 پروفیل شماره 4 و %4/33در افق A پروفیل شماره 5 مشاهده شد. رنگ خاكها در حالت خشک از قهوهاي مایل به قرمز - 5YR 5/4 - در افق Apپروفیل شماره یک تا قرمز - - 10R4/8 در افق A پروفیل شماره 5 متغیر بود.
