بخشی از مقاله
چکیده
امروزه بحث خوراک ، مشخصات و کارکردهای آن در قلمرو فرامادی امری غریب و خالی از پشتوانه علمی قلمداد شده به گونه ای که در دیدگاه بسیاری از مردم ، حوزه خوردنی ها خلاصه شده در مسئله حلال و حرام و تاثیراتی که بر جسم و سلامتی انسان می گذارد . ورود دین در حوزه خوراک به اعتقاد برخی فعالیتی غیر علمی و خرافی دانسته شده ، حال آنکه از منظر دین یکی از عمده وظایف صاحبان رسالت الهی تمرکز بر خوراک به عنوان واسطه حل بسیاری از بحرانها ، بلاها و نزول خیرات قلمداد شده است . آنچه که در فرهنگ تغذیه دینی نقش برجسته ای به خود اختصاص داده و در نقطه کانونی این پژوهش نیز قرار می گیرد توجه اسلام به خوراک ، سنت های پیرامونی و نقش آنها در دفع و رفع بلاها و جذب و نزول خیرات است .
این قسم از باورهای اسلامی شکل گرفته پیرامون خوراک ، آن چنان در بین مسلمانان ریشه دار است که گستره تاثیر گذاری آن به عالم پس از مرگ نیز سرایت کرده . در این پژوهش با استفاده از روش تحقیق میدانی و ابزار مصاحبه ، سعی شده ضمن شناسایی خوراک ها و سنت های موثر در این گونه باورهای متافیزیکی در گستره جامعه مسلمانان ، نقاط افتراق و اشتراک باورهای شکل گرفته در این حوزه مشخص و مکانیسم تاثیر این گونه باورهای موثر در رفع بلاها و جلب خیرات ترسیم شود ، تا جایگاه خوراک به مفهومی فراتر از تغذیه در فرهنگ اسلامی نمایان گردد .
واژه های کلیدی : فرهنگ تغذیه ، سنت های خوراکی ، دفع بلا ، جلب خیرات
مقدمه
خوردنی های مختلف تحت تاثیر مذاهب و فرهنگ های گوناگون مردم سراسر دنیا قرار دارند ، در برخی فرهنگ ها و ادیان، مصرف برخی خوردنی ها توصیه و برخی دیگر تابو شمرده می شوند ، بر خی خوردنیها پلید قلمداد شده و به برخی دیگر جنبه ی تقدس داده و برای آنها قدرت هایی فراطبیعی قائل می شوند . اصولا در همه فرهنگ ها این گونه خوردنی ها وجود داشته و جایگاه ویژه ای نزد مردم دارند . یکی از قدرت هایی که برای این گونه خوردنیها قائل شده اند قدرت دفع بلایا و جلب خیرات برای مردگان و زندگان است . بخش مهم و کانون اصلی بسیاری از آیین ها و سنت هایی که رنگ و بوی دینی دارند ، غذا و تناول خوراک هایی است که در باور بسیاری از انسان ها می تواند بلاها و بیماریها را از انسان دفع نموده و واسطه ای جهت رفع گرفتاریهای آنها باشند.
در این باور غذا زمینه ای است که در آن حیات و فرهنگ تا حد زیادی با یکدیگر همگام شده به نحوی که از یک سو ، بدون غذا حیات برای انسان امکان پذیرنبوده و از سوی دیگر غذا عنصری است که در اعتقادات بسیاری از مردم جهان می تواند عامل دفع بلایا و جلب خیرات محسوب شود . بعد اول بصورت مستقیم تاثیر خود را بر جسم انسانها بر جای می گذارد و بعد دوم بصورت غیر مستقیم و از طریق قربانی برای موجودی فرامادی و خوراندن خوراک به دیگران تاثیر خود را اعمال می نماید . هر چند رابطه میان خوراک و دفع بلا و جلب خیرات ، ممکن است به وضوح قابل فهم نباشد ، اما تقریبا در همه جوامع به آنها به عنوان عنصری تاثیر گذار در این زمینه نگریسته شده است . ضمن اینکه این گونه خوراک ها عمدتا به عنوان خوراک های مقدس شناخته شده و جزئی از شعائر دینی به حساب می آیند.
آیین های بلاگردان در واقع نمودهایی مذهبی هستند و چنان که "دورکیم"معتقد است ، نمودهای مذهبی ، نمودهایی جمعی اند که واقعیات جمعی را بیان می کنند و در واقع ناشی از واقعیت های اجتماعی و محصول تفکر جمعی هستند که بیان گر نحوه معیشت وخواست های جمعی بشر در اجتماعات اند . در واقع این آیین ها و سنت های مذهبی روش های عملی ای هستند که در دل گروه های به هم پیوسته مذهبی برای ایجاد هیجان پدید می آیند و برخی حالت های روانی این گروه ها را تداوم می بخشند و یا باز آفرینی می کنند . - دورکیم، - 13:2004 "فریزر" براین باور است که آیین های بلا گردان در اصل برای برانگیختن رشد گیاهان ، دفع بلاها از فرد و یا جامعه ، راندن ارواح خبیث و بی اثر کردن دسیسه های شیطانی می باشند . - فریزر، - 628:2004
اصل کلی در اعتقاد بسیاری از مردم این است که خوراک ، منبع تامین انرژی جسمانی و روحانی است ، که از طریق تاثیر بر روح انسان ها می تواند انسان را به منبع خوبیها یا بدیها متصل کند . در این اعتقاد از خوراک به عنوان عنصری بلا گردان استفاده می شود با تکیه بر این باورکه می تواند بدیهای روح انسان را جذب و دفع نماید ، بدیهایی که می توانند موجب تاثیر در زندگانی دنیایی شده و امکان بروز بلاهای دنیایی را فراهم آورند . به این منظور انسان با قربانی عناصر خوراکی اعم از حیوانی و گیاهی و در برخی مواقع از طریق اطعام آنها به دیگران بلاهایی که خود موستوجب آنها هستند را از خود دفع کرده و یا به فرد و یا چیز دیگری منتقل می کند . این باور را می توان در انسان های ابتدایی به طور گسترده مشاهده نمود .
اما از نظر فرهنگ اسلامی ، عامل بسیاری از بلاهایی که به انسان می رسد و یا خوبی ها و خیراتی که از او دور می شود گناهانی است که مرتکب می شود و یا اینکه خود شخص مرتکب نمی شود ولی به نحوی از انجام آنها از سوی افراد جامعه راضی می باشد و یا نهیی جهت انجام آنها انجام نمی دهد .خوردنیها در مکتب اسلام جایگاه ویژه ای دارند ، تا اندازه ای که می توانند واسطه ای جهت دفع بلایا و جلب خیرات شوند و دسترسی به این هدف در فرهنگ اسلامی از طریق اطعام نیاز مندان که خوشنودی و رضایت خداوند را سبب می شود صورت می
