بخشی از مقاله
آلودگي آب
واقعيت اين است كه همه به ارزش حياتي آب براي موجودات زنده و از جمله گياهان آگاهي دارند. هيچ يك از محصولات كشاورزي و دامي، بدون آب كافي و سالم به دست نمي آيد. آب فراوان ترين مادة موجود در زمين است و به دو صورت آب‌هاي سطحي و زيرزميني وجود دارد. آب در عين فراواني. گران‌بهاترين مواد است.
ميانگين بارندگي در ايران 250 ميلي متر است كه حدود ميزان بارندگي در جهان به شمار مي آيد و اين موضوع موجب شده است تا كشور ما با مسئلة كم آبي روبه رو شود. اما همين آب ناكافي كه براي استمرار زندگي ما ارزش حياتي دارد به وسيلة تخليه فاضلاب هاي صنعتي، زيستگاه هاي
مسكوني، دفن غيرفني مواد زايد، مصرف غيراصولي كودهاي شيميايي و سموم، پيوسته آلوده مي شود. اكنون تهران به تنهايي با بيش از 7 ميليون نفر جمعيت داراي 4 هزار واحد صنعتي است كه بسياري از آن‌ها فاضلاب صنعتي تصفيه نشدة خود را در آب‌ها و خاك‌هاي پيرامون جاري مي كنند.
همچنين با آنكه 9/94 درصد از شيكة فاضلاب استفاده مي كنند از اين رو فاضلاب هاي آلودة شهر يكسره وارد خاك ها، سفره‌هاي زيرزميني، رودخانه، درياها و درياچه ها مي شوند و در نتيجه از يك سو خسارت هاي جبران ناپذير انساني به بار مي آورند و از سوي ديگر، گونه‌هاي مختلف آبزيان را نابود مي كنند.
طبق بند 2 مادة10 آئين نامه جلوگيري ازآلودگي آب مصوب 24/9/1363 آلودگي آب عبارت است از : تغيير مواد محلول يامعلق يا تغيير درجه حرارت و يا ديگر خواص فيزيكي و شيميايي و بيولوژيكي آب در حدي كه آب را براي مصرفي كه براي آن مقرر شده است مضر يا غير مفيد سازد
در كنگرة كارشناسان اروپايي در سال 1971 در ژنو آلودگي آب را اين گونه تعريف كرده اند: جريان از آب را آلوده مي گويند كه در نتيجة فعاليت هاي انساني، به طور مستقيم يا غير مستقيم، تركيبات يا حالت آن به طوري تغيير يافته باشد كه ديگر نتوان به آساني در كليه يا در برخي مصارف به عنوان آب طبيعي از آن استفاده كرد.
بر اساس اين تعريف، فعاليت هاي انساني سبب آلودگي آب‌ها شناخته مي شوند و در ايجاد مشكلات ناشي از اين آلودگي نقش دارند.
عوامل آلوده كنندة‌آب
عوامل آلوده كنندة آب را به شكل هاي مختلف تقسيم بندي مي كنند. برخي آن را به سه گروه اصلي يعني فاضلاب شهري، فاضلاب صنعتي و فاضلاب كشاورزي تقيسم مي كنند. از تخلية اين فاضلاب ها مواد شيمياي (مانند سديم،پتاسيم، سولفات ها، آمونياك ، آهن و منگنز و …..) يا عوامل بيولوژيكي (مثل عامل انتشار بيماري هاي انگلي) وارد آب ها مي شوند. به طور كلي مي توان عوامل آلودةْ كنندة آب را موارد زير دانست.
1. آفت كش ها
آفت كش ها به طيفي از مواد شيميايي مانند انواع حشره كش ها، علف كش ها، قارچ كش ها و جونده كش ها اطلاق مي شود كه به موجودات زنده از جمله انسان آسيب مي رسانند.
د.د.ت (DDT) يكي از شناخته شده ترين آفت كش هاست كه به طور وسيعي براي كنترل حشرات ناقل بيماري هايي مانند مالاريا، تيفوس و طاعون از آن استفاده مي شود. اين ماده در روزگاري
نه چندان دور جان ميليون ها انسان را در سراسر جهان از مرگ حتمي نجات داده است. به رغم سمي بودن اين تركيب، د.د.ت. از نظر خطر مسموميت انسان تقريباَ در گروه آفت كش هاي كم خطر قرارمي گيرد، ليكن ورودر آن به چرخة غذايي و انباشت آن در بدن جانوران از خطر مصرف اين آفت كش ها ازسوي اكثر كشورها تحريم شده است.
از ويژگي اين نوع از آفت كش ها پايداري زيار آن ها در طبيعت و قابليت حلال بودن زياد آن ها در چربي است، به طوري كه بخش بزرگي از دو ميليون تن د.د.ت. كه تا به امروز در دنيا مصرف شده، در زنجيره هاي غذايي باقي مانده است.
در پژوهشي كه در امريكا دربارة كودكان كشاورزان در سنين پيش از دبستان انجام شد، وجود مقاديري از آفت كش هاي خطرناك در بافت هاي بدن بيش از نيمي از آن كودكان به اثبات رسيد. بر اساس تحقيقات، با اين كه هيچ يك آن كودكان در مرزعه كار نكرده بودند، آما آثار آلودگي به سم در آن ها مشاهده شد. دانشمندان دليل اين مسئله را باقيماندة سموم در محصولات كشاورزي و
غذايي مصرفي و باقي ماندن آثار سموم در خانه هاي مسكوني اين كودكان دانسته اند.
به طور كلي آفت كش هاي مورد استفاده در كشاورزي وارد آب رودخانه ها، نهرها و چشمه ها مي شوند. اين سموم بر كيفيت آب تأثير مي گذارند و با جريان آب به مسافت هاي دور دست مي روند و آب ساكنان آن مناطق را نيز آلوده مي كنند. آلودگي آب رودخانه ها به آفت كش ها پيش از همه براي كشاورزان و ماهيگيران كه در كنار رودخانه ها و دريا زندگي مي كنند زيانبار است.
در حال حاضر بيش از 500 نوع سم آف كش به نامه هاي گوناگون وجود دارد. اين مواد شيميايي براي نابودي آفات كوناكون مثل حشرات و علف هاي هرز به كار مي روند و غالباَ هم بدون توجه به دستور العمل روي بسته استفاده مي شوند. به طور مثال، كارگران سمپاش در صورت نداشتن لباس محافظ و ماسك از راه پوست،چشم، تنفس و دهان آسيب مي بينند. آفت كش ها ممكن
است عوارضي مثل احساس سوزش‌بيني، گلو و چشم، كهير يا سرخي پوست، استفراغ، عرق زياد، سردرد، درد عضلات و گرفتگي عضلات ايجاد كنند. از طرف ديگر، اثر تماس با سموم ممكن است پس از ماه ها يا سال ها آشكار شود. اثرات بلند مدت مسموميت سموم عبارت اند از سرطان، بيماري هاي كليه و كبد و آسيب به سيستم عصبي
2. آلودگي با نفت و هيدروكربن ها
به دليل فعاليت هاي انسان سالانه مقادير زيادي نفت در اثر حوادث دريايي و غيره وارد اقيانوس ها مي شود. مطالعات نشان مي دهد كه اگر تعداد كشتي هاي نفت‌كش كم و اندازة آن ها بزرگ باشد ميزان آلودگي منتشره كمتر خواهد بود. ضرر آلوده شدن آب به نفت و مواد هيدروكربن به شرح زير است:
- نفت و هيدروكربن‌ها روي آب هاي سطحي لكه‌هايي ايجاد مي كنند كه به علت پخش شدن روي سطح آب،لاية نازكي به وجود مي آورند كه از اكسيژن‌گيري طبيعي آب جلوگيري مي كنند.
- وجود تركيبات نفتي در آب سبب مسموميت موجودات آبزي مي شود.
- ميزان نفوذ نور به داخل آب كمتر مي شود و در نتيجه درگياهان آبزي فتوسنتز به خوبي انجام نمي شود.
جنگ كوتاه خليج فارس در سال 1991 سبب رها شدن مقادير عظيمي از نفت خام به اين محيط شكننده شد. اين بزرگ ترين نشت نفت در تاريخ جهان بود. به آتش كشيده شدن صده چاه نفت، و رها شدن مستقيم نفت در خليج فارس،سبب زيان هاي گسترده‌اي به محيط زيست شد.
3- اكسيژن خواهي فاضلاب
يكي از شاخص هاي مهم در بررسي كيفيت آب ميزان اكسيژن محلول در آب است. ظرفيت اشباع اكسيژن محلول در آب، بسته به ميزان درجه حرارت و شوري آب، بين 5 تا 9 ميلي گرم در ليتر متغيراست. با مطالعات به عمل آمده بر روي آبزيان مختلف حداقل غلطت اكسيژن محلول لازم براي فعاليت و سلامت ماهيان (گونه اي بسيار فعال مانند قزل آلا) بين 5 تا 8 ميلي گرم در ليتر و براي گونه هاي با فعاليت كمتر نظير خرچنگ حدود 3 ميلي گرم در ليتر تعيين شده است.
اكسيژن خواهي ضايعات و فاضلاب به رفتار دسته اي از مواد اطلاق مي شود، كه در تماس با آب اكسيده مي شوند و بدين ترتيب از ميزان اكسيژن محلول در آب مي كاهند. با كاهش ميزاني اكسيژن، حيات آبزيان تهديد مي شود و در حالت وخيم تر باعث مرگ اين موجودات مي گردد. علاوه بر اين با كاهش مقدار اكسيژن آب از كيفيت آب نظير بو و مزه كاسته مي شود و به دنبال آن كيفيت آب براي مصارف آشاميدني وساير مصارف شهري تقليل مي يابد. اكسيژن خواهي فاضلاب عمدتاَ‌به دليل وجود مواد آلي قابل تجزيه در فاضلاب شهري يا برخي پساب هاي صنعتي نظير پساب كارخانه هاي توليد مواد غذايي و كاغذ است.
4- شوينده هاي مختلف
شوينده ها از طريق زير باعث آلودگي آب مي شوند:
- در اثر تجمع كف بر روي سطح آب عمل اكسيژن‌گيري به خوبي انجام نمي شود و ميزان اكسيژن محلول در آب كاهش مي يابد.
- شوينده ها حاوي مواد درخشان كننده، عطرها و تركيبات سمي هستند كه سريع تجزيه نمي شوند و مدت ها در آب باقي مي مانند.
- حدود 30 درصد وزن اغلب پودرهاي لباسشويي را فسفات ها تشكيل مي دهند و اين موضوع باعث شده كه 70 درصد فسفات موجود در فاضلاب ها و 25 درصد فسفات موجود در آب هاي جاري از شوينده هاي ناشي شود. درحال حاضر كاهش تركيبات فسفات در شوينده ها، موضوع بسيار از تحقيقات علمي دانشمندان است
- شوينده ها باعث ايجاد بو و طعم نامطبوع در آب مي شوند.
- درايستگاه هاي تصفية آب از عمل باكتري جلوگيري مي كنند.
به طور كلي سه گروه شوينده را مي توان تميز داد كه عبارت اند از:
1) شوينده هاي آنيوني كه مقادير بالاتر از 6 يا 7 ميلي گرم در ليتر آنيون براي ماهي ها سم محسوب مي شود؛
2) شوينده هاي كاتيوني كه عمدتاَ ميكروب كش هستند و به مقدار چند ميلي گرم در ليتر خطرناك است و كمتر مورد استفاده قرار مي گيرند؛
