بخشی از مقاله
چکیده
یکی از تاثیرگذارترین عوامل موثر در زیست بشریت، پاکی و بیزیانی محیطزیست اوست. طی چند قرن اخیر و علیالخصوص پس از انقلاب صنعتی، روزبه روز محیط زیست بشر، بیشتر دستخوش تغییر قرار گرفته است. یکی از نمودهای آلودگی محیطزیست، آلودگی هوا بوده است. کلانشهر تهران، پایتخت سیاسی-اداری کشور ایران، به واسطه وجود ساخت بسیط کشور و تمرکز ثروت، جمعیت، صنایع در خود و از همه مهمتر عدم ساماندهی مناسب، همیشه در صدر آلودهترین شهرهای ایران بوده است.
آلودگی هوای تهران به نحوی شدید شده است که در طی سال، نزدیک دو سوم آن را پایتخت از آلودگی هوا رنج می برد. به نحوی که شهروندان تهرانی، دیدن برج میلاد - به عنوان یکی از نمادهای پایتخت - از گوشههای شهر را کمتر به خاطر دارند. این تحقیق در پی تبیین این اثرگذاری بر امنیت زیستی شهروندان است. به نظر می رسد که آلودگی هوا، تاثیر شگرفی بر تمامی کنشهای شهروندان ساکن در فضای شهر تهران داشته است. این تحقیق از نوع تحقیق توصیفی-تحلیلی میباشد و روش گردآوری اطلاعات مطالعات کتابخانه ای بوده است.
-1 مقدمه
پایتخت هر کشور در جایگاه کانون قدرت نشان دهنده درهم تنیدگی بنیادهای جغرافیایی، اولویت-ها، نگرانیها، ارزشها و رویکرد کارگزاران نظام سیاسی نسبت به اوضاع کنونی و آینده نظام سیاسی و جامعه است. بر این پایه، حفظ امنیت و ثبات آن همواره در کانون توجه کانونهای قدرت و تصمیمگیری قرار داشته است. شهر تهران نیز به عنوان پایتخت ایران، جدای از موارد برشمرده نیست. این شهر طی دویست سال گذشته در جایگاه پایتخت سیاسی، اداری و اقتصادی کشور، کانون تمرکز قدرت، ثروت و به تبع آن جمعیت بوده است.
کمتر روستایی در ایران وجود دارد که همگی یا چندین خانواده آن در تهران نباشند. از این رو، گزاف نیست که تهران، عصاره ایران خوانده شود. به فراخور جمعیتپذیری و گسترش افقی و عمودی این شهر، به طور فزاینده بر چالشهای محیط زیست، امنیتی و کالبدی آن افزوده شده به گونهای که سلامت و آرامش شهروندان با چالشهای بنیادی رو برو شده است. شهر تهران یکی از آلوده ترین شهرهای جهان می باشد
این شهر به عنوان پایتخت کشور ایران، مهمترین عنصر در ساختار سیاسی فضای کشور با کارکرد و هویت سیاسی-اداری، اقتصادی-تجاری و فرهنگی، مرکز هدایت حکومت و گرانیگاه نیروی محرکه آن محسوب میشود. تجمیع نهادهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و غیره با مقیاس ملی در تهران بسیار شدید بوده است و روز به روز بیشتر میشود؛ تا جایی که حتی اغراق نیست که بگوییم این شهر را به قطبی برای همه کارکردها مبدل ساخته است. از اینرو تهران دارای وزن ژئوپلیتیکی منحصر به فردی در ایران است که با هیچ جای دیگر کشور قابل مقایسه نیست، شاید اگر بگوییم که این شهر "تافته جدا بافته" است، زیادهروی نکرده باشیم. الگوی نظام حکومتی در ایران تکساخت و بسیط است
موقعیت جغرافیایی تهران به گونه ای است که در مرکز ایران قرار دارد و شاهراه ارتباطی چهارگوشه این سرزمین به حساب میآید. اهمیت این مقاله به آن جهت است که نگارنده کوشیده است به مخاطب این پیام را انتقال دهد که تمرکزگرایی شدید در تهران میتواند دلیل اصلی آلودگی محیط زیست تهران،بالاخص آلودگی هوا باشد. بنابرنظر برخی از کارشناسان محیط زیست، نخستین زنگ خطر جدی درباره آلودگی هوای تهران در سال 1374 به صدا درآمد
در آن هنگام نزدیک به یکصد نفر از کارشناسان و مدرسان محیط زیست، جغرافیا و شهرسازی در پی نشستی در سالن اجتماعات پارک شهر تهران، متنی موسوم به بیانیه »هوای تهران «74 منتشر کردند که در آن برای نخستین بار از آلودگی هوای پایتخت به عنوان یک "بحران ملی" که راه مقابله با آن "عزم ملی" است، نام برده شد. شهر تهران از جمله مراکز و کانونهای اخذ تصمیمات کلان و بعضا خرد در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. این تمرکز گرایی سبب تمرکز فعالیت ها در حوزه های مذکور و ایجاد فرصت های شغلی متعدد و متنوع شده است و جمعیت زیادی را از سراسر کشور به این کلانشهر جذب کرده است نتیجه چنین رویدادی شکل گیری شهری است که به عنوان قطب رشد جمعیت کشور، یک چهارم جمعیت شهرنشین را در خود جای داده است
بدین ترتیب تصور بروز انواع ناهمگونیهای اکولوژیکی و ناپایداری محیطی در چنین شرایطی دور از انتظار نیست. ناپایداری هایی که میتواند در مراحل بعدی امنیت ملی را نیز در عرصههای مختلف با خطر مواجه کند. در حکومت تکساخت، دولت مرکزی میتواند تصمیمهای خود را بر تمامی واحدهای محلی تحمیل کند، بدون توجه به اینکه آیا این تصمیم ها مورد احترام و پذیرش مردم آن نواحی است یا خیر، در موارد ضروری و هنگام بحرانهای ملی، دولت مرکزی میتواند با کسب قدرت بیشتر وارد عمل شده، بحران را برطرف سازد و برعکس، در دوران آرامش، مسئولیت بیشتری به واحدهای محلی اعطا کند
این پذیرش همگانی وجود دارد که وضعیت موجود شهر تهران از دیدگاه جمعیتی، راهبندان، دشواریهای محیط زیست در قالب آلودگی هوا و تنگنای منابع آب و در عین حال آلودگی این منابع فراتر از توانش محیطی و خودپالایی این شهر است. دادهها و نشانههای موجود گویای آن هستند که دست کم تا چند سال آینده همچنان پایدار خواهد بود و بر دامنه و سویههای آن افزوده خواهد شد.
از این رو، زیانها و آسیبهای جسمی و روحی ناشی از فشارهای محیطی موجود، آرامش را از شهروندان و باشندگان پایتخت همچنان خواهد ستاند. از دیگر سو، نشستگاه شهر تهران بر گسترهای پوشیده از گسلهای آشکار و نهان استوار است که هر دَم امکان لرزش دارد. دادههای دستگاهی و تاریخی گویای آن هستند که بیش از دو دهه از چرخه بازگشت زمین لرزه تهران گذشته است و نلرزیدن پایتخت دلیل بر امنیت آن نیست بلکه آرامش پیش از طوفان است که تراکم انرژی زیاد شده است و در نتیجه افزایش شدت ویرانگری و هزینه هنگفت جانی و مالی برآیند نهایی آن خواهد بود. کلان شهر تهران تمرکز شدیدی ازفعالیتهای اقتصادی واحد ملی را در خود جای داده است به نحوی که ناپایداریهای اقتصادی آن به عنوان تهدیدی جدی برای امنیت ملی به شمار می آید.
گستره فعالیت اقتصادی - تجارت،صنعت و خدمات - در تهران بسیار متمرکز و شامل چندین لایه در هم تنیده است که اساس تعامل اقتصادی کشور با پهنه ملی و فراملی را فراهم آورده است. بیگمان، بروز زمین لرزهای با بزرگای 7 ریشتر در این شهر به مفهوم نابودی همه سرمایهها و زیرساختهای باکارکرد ملی و فراملی خواهد بود. نخستین پیامد بروز اختلال در کارکرد کلانشهر تهران که در آن از رهگذر تراکم سازمانها، وزارتخانهها و نهادهای وابسته ساماندهی سیاسی فضا در کشور عملیاتی میشود چالش مدیریت سیاسی فضای کشور است.
برای نمونه وزارت نفت که عمده درآمد کشور را تأمین میکند ببشتر بخشهای اداری آن در تهران قرار دارد که در صورت رخداد زمین لرزه مقوله صادرات و درآمدهای نفتی برای تأمین بودجه مورد نیاز کشور تا مدتها مدیریت کشور را دچارآشفتگی و بحران خواهد کرد.شاید گزافه نباشد که بگوییم تمرکز بالای سرمایه های اجتماعی ،اقتصادی ،سیاسی و...در تهران ناشی از میل بیش از حد حکومت مرکزی برای انحصار هر چه بیشتر قدرت است
