بخشی از مقاله
چکیده
نوشتار حاضر با رویکرد توصیفی– تحلیلی به بازشناسی روش هایی پرداخته است که معماری روستایی ایران برای استفاده از انرژی های تجدید پذیر از آنها استفاده می نموده است و یا پتانسیل استفاده از آنها وجود دارد.این روش ها عبارتند از تعیین جهت ساختمان ،تعیین فرم ساختمان،تعیین کشیدگی ساختمان،تعیین پوشش گیاهی ساختمان و استفاده از انرژی بیوگاز ، که با ارائه مثال ها و راهکارهای اجرایی آنها مورد تحلیل قرار می گیرند.
واژه های کلیدی:انرژی های تجدید پذیر،معماری روستایی،اقلیم،ساختمان،روش غیر فعال.
-1مقدمه
روند رو به رشد آب شدن یخچال های طبیعی کره زمین و افزایش تدریجی میانگین دمایی کره زمین در دوره معاصر از یک سو و از سوی دیگر تغییرات اقلیمی در نقاط مختلف دنیا، باعث شده است تا کارشناسان عصر حاضر را با لفظ عصر" تغییر اقلیم" Climate - - Change یاد نمایند.دو دلیل عمده باعث به وجود آمدن این تغییرات شده اند که عبارتند از:"-1علل طبیعی:این علل ناشی از تغییرات مدار خورش ید در داخل کهکشان راه شیری ،عبور ستاره های دنباله دار،تغییرات خروجی خورشید و تغییر در پارامترهای مداری زمین است.- 2 علل انسانی: انتشار بیش از حد گازهای گلخانه ای از طریق فعالیت های مربوط به انسان ." - فرشچی، - 66 :1388
ساختمان هایی که انسان ها ،برای رفع نیازهای خود ،می سازند، برای تامین شرایط آسایش ساکنان خود، معمولا از انرژی های تجدید ناپذیر استفاده می نمایند که، به صورت مستقیم یا غیر مستقیم، نقش مهمی در تولید گازهای گلخانه ای ایفا می نمایند.به منظور کاهش میزان استفاده از انرژی های تجدید ناپذیر در ساختمان ها، مح ققین به بازشناسی و معرفی راهکارهایی پرداخته اند که با استفاده از منابع انرژی های تجدید پذیر بتوانیم گرمایش و سرمایش ساختمان ها را تامین نماییم.استفاده از انرژی های تجدید پذیر برای سرمایش و گرمایش ساختمان ها به دو صورت "فعال" - - active و "غیر فعال" - - passive امکان پذیر می باشد:
-1روش فعال:" این روش مبتنی بر استفاده از تجهیزات و فناوری های جدید است که بتواند انرژی طبیعی را با استفاده از مبدل ها به انرژی مورد نیاز تبدیل کند" . - طاهباز، - 7 :1392 -2روش غیر فعال:"تعدیل شرایط اقلیمی بدون بهره گیری از تجهیزات که جوامع انسانی بیشتر بر اساس تجربه و زندگی در محیط هایطبیعی به آن دست یافته اند روش غیر فعال نامیده می شود." - طاهباز، - 7 :1392کشف و ابداع سامانه های فعال و غیر فعال در حالی صورت می گیرد که بناهای تاریخی ایران تا همین 50 سال قبل به نحوی طراحی شده بودند که می توانستن د با کمترین اتکا بر انرژی های تجدید پذیر ،شرایط آسایش را برای استفاده کنندگان خود تامین نمایند.بازشناسی سامانه های فعال و غیرفعال در معماری تاریخی و معماری روستایی ایران، که بازگو کننده اصول اقلیمی معماری گذشته ایران می باشند،یکی از راه هایی است که می تواند ما را در نزدیک تر شدن به معماری اقلیمی و استفاده بهینه از انرژی های تجدید پذیر یاری نماید.
-2ضرورت تحقیق
نگارندگان این نوشتار بنا بر دلایل زیر ،تحقیق و پژوهش حاضر را آغاز نموده اند و پژوهش های آتی در این زمینه را ضروری می دانند:
• دسترسی به انرژی های تجدی د ناپذیر و حمل و انتقال این انرژ ی ها به روستاهای ایران بعضا ،به دلیل صعب العبور بودن مسیرهای روستایی و دور افتادگی آنها،مشکل و با مشقت همراه می باشد.
•ساخته شدن بناهایی که بر مبنای استفاده از انرژی های تجدید ناپذیر در روستاهای ایران ساخته می شوند،باعث شده است تا
روستاییان، اصول اقلیمی معماری گذشته خود را به تدریج فراموش نمای ند.ظاهر شیک و زیبای بناهای نوساز در مقایسه با ظاهر پیر و خسته بناهای قبلی روستاها،باعث شده که روستاییان به ساخت بناهای نوساز متکی بر انرژی های تجدید ناپذیر روی بیاورند و این موضوع اعتم اد به نفس و حس استقلال روستاییان را خدشه دار نموده و وابستگی ایشان را به شهرها و انرژی های تجدید ناپذیر گسترش داده است.
• کنترل و مهار انرژی های تجدید پذیر برخی روستاهای ایران،علاوه بر اینکه می تواند آن روستا را در زمینه تولید انرژی خودکفا نماید،می تواند زمینه تولید و صادرات انرژی به سایر مناطق را نیز فراهم نماید و احساس خودکفایی و سود مالی را برای
روستائیان به ارمغان آورد.
• هزینه انرژی های مصرفی خانه برای خانواده های روستایی، که معمولا درآمد پایینی دارند ،قابل توجه است و استفاده از انرژی های تجدید پذیر که معمولا ارزان نیز هستند می تواند کمک قابل توجهی در کاهش هزینه های زندگی در روستاها داشته باشد.
•بازشناسی روش های استفاده روستاییان از انرژی های تجدید پذیر می تواند منبع الهام مناسبی برای معماران امروز باشد.
•توجه به انرژی های تجدید پذیر می تواند باعث ایجاد هویت در معماری روستایی بشود.
-3 راهکارهای استفاده از انرژی های تجدید پذیر
در این بخش به معرفی راهکارهایی پرداخته می شود که ، بعضا ریشه در معماری بومی روستاهای ایران دارند و ،معماران معاصر می توانند با استفاده از آنها، و با کمترین میزان استفاده از انرژی ها تجدید ناپذیر ،به شرایط آسایش انسانی در ساختمان های روستایی دست پیدا نمایند.
-1-3 تعیین جهت گیری ساختمان
تعیین جهت ساختمان در معماری ایران دارای سابقه ای طولانی می باشد. ." در گذشته با در نظر گرفتن آب و هوا،طرز تابش خورشید و جهت وزش باد - باد مطبوع،طوفان،گرد باد و ... - جهتی را برای شهر در نظر می گرفته اند.معماران ایرانی برای این کار از تصویر شش ضلعی استفاده کرده - تصویر - 1،در کل سه »رون« در نظر می گرفته اند:رون راسته ، رون اصفهانی ،رون کرمانی." - پیرنیا، - 1 :1383در حقیقت جهت گیری ساختمان ها بر اساس یک جهت گیری عمومی در منطقه تعیین می شده است و اکثر خانه ها برای استفاده صحیح از انرژی های تجدید پذیر ،از این جهت عمومی پیروی می نمودند.
اما باید توجه داشت که این جهت گیری ها بر اساس تغییر شرایط اقلیمی در طول چند سال و یا تفاوت عملکرد بناها ،در بعضی بناها رعایت نمی شده است.امروزه با توجه به تغییرات اقلیمی مناطق مختلف ایران، باید جهت گیری مناسب ساختمان ها مناطق مختلف را تعیین نماییم و برای آنکه از رعایت جهت مناسب در ساخت خانه ها اطمینان پیدا نماییم باید در تف کیک اراضی این جهت گیری ها را اعمال نماییم.البته در روستاها با توجه به ارزان بودن زمین و بزرگ بودن قطعات زمین مسکونی ،تعیین جهت گیری ساختمان در مقایسه با شهرها،با سهولت بیشتری همراه می باشد.در تعیین جهت گیری صحیح بناهای روستایی باید به چند عامل به صورت همزمان توجه نماییم:
• جهت وزش باد غالب منطقه و باد مطلوب
بادها در مناطق مختلف ایران از حیث شدت و جهت وزش ، دارای ویژگی های متنوعی هستند و معماران باید علاوه بر تعیین جهت گیری ساختمان متناسب با بادهای منطقه،در تعیین میزان مساحت بازشوهای رو به باد و تعیین عملکرد فضاهای رو به باد نیز دقت کافی داشته باشند. - تصویر - 2
• میزان تابش خورشید
در مناطق مختلف ایران برای دستیابی به شرایط آسایش، به مقادیر متفاوتی از انرژی خورشید نیاز می باشد و جهت گیری ساختمان نقش موثری در میزان جذب یا دفع انرژی خورشید دارد." محاسبات نشان می دهد که که در اکثر نقاط ایران به طور کلی جبهه رو به جنوب تا جنوب شرقی مناسب ترین جبهه برای استقرار فضاهای اصلی زندگی است." - طاهباز ،" - 83 :1392از آنجایی که در طی روز در اثر تابش آفتاب درجه حرارت محیط افزایش می ی ابد و هوا و محیط اطراف ساختمان در بعد از ظهر ،گرمتر از صبح هنگام می باشد،لذا بهتر است جهت ساختمان قدری رو به شرق بچرخد - تصویر - 3 تا آفتاب تابستان کمتر بطور مستقیم به سطح غربی ساختمان بتابد." - قبادیان،:1389 - 7
