بخشی از مقاله
خلاصه
اهمیت رنگرزی طبیعی در صنعت فرش از دیرباز تا اکنون بر کسی پوشیده نیست. در این راستا برای افزایش ثباتها و همچنین، به دست آوردن طیف های رنگی گسترده تر عمل دندانه دادن در رنگرزی ضروری است. از آن جایی که استفاده از دندانه های متداول تا به امروز با مشکلاتی همراه بوده، ضرورت استفاده از دندانه های جدید در رنگرزی طبیعی کاملا احساس میشود. در این پژوهش، از سه نمک فلزات واسطه به نام های منگنز کلراید، زینک کلراید و زینک نیترات و مخلوط آنها و همچنین، نمک سریم کلراید به عنوان دندانه های جدید برای رنگرزی پشم استفاده شد و رنگ های به
دست آمده بر روی الیاف مورد بررسی قرار گرفت.
کلمات کلیدی: رنگرزی، دندانه، روناس، اسپرک، پشم
-1 مقدمه
رنگ، یکی از مواد اصلی و اولیه مهم در فرایند تولید فرش است. از دیرباز ماده ی اولیه ی بیشتر رنگ های قالی در ایران گیاهان بوده اند. برخی از صاحب نظران و دست اندرکاران فرش بر این باورند که رنگ های گیاهی برخلاف رنگ های شیمیایی دارای ثبات خوبی در برابر نور، شستشو و سایش بوده و همچنین، مضرات رنگ های شیمیایی از جمله اثرات نامطلوب بر انسان و آلودگی محیط زیست را ندارند .>1-4@در میان رنگهای گیاهی روناس و اسپرک از پرکاربردترین زنگ ها در رنگرزی فرش هستند. روناس گیاهی است که از ریشه ی آن به عنوان رنگزای قرمز طبیعی استفاده میشود. ریشه روناس ضخیم، نرم و گوشتی است و تا دو متر در عمق خاک نفوذ می کند. این ریشه از ماده ای اشباع شده که دارای خاصیت جذب اکسیژن و تبدیل آن به ماده ای قرمز رنگ را دارد. اسپرک دارای برگ های دراز و باریک است و گل هایش زرد خوشه ای است. در گل، برگ و ساقه اسپرک ماده زرد بیشتری است که به کار رنگرزی نخ قالی می آید 4@، .>5
پشم یکی از مهمترین الیاف حیوانی در بافت فرش است که با ریسیدن آن ها نخ و سپس انواع فرش بافته می-شود. برای افزایش ثبات رنگ ها بر روی الیاف دندانه دادن ضروری است. دندانه در اصطلاح به معنای اضافه کردن موادی برای تثبیت و رنگ پذیری بیشتر الیاف و بالا بردن شفافیت رنگ است. طرز عمل این مواد به این صورت است که با به وجود آوردن خلل و فرج یا خراش روی سطح الیاف باعث نفوذ بیشتر رنگ به داخل الیاف می شوند. دندانه ها، انواع مختلفی دارند و ایجاد محیط های اسیدی متداول ترین زمینه دندانه دادن پشم می باشد .>5@در این پژوهش، الیاف پشم با روناس و اسپرک و دندانه های جدید حاصل از فلزات واسطه و فلزات خاکی کمیاب - زینک نیترات، زینک کلرید، سریم کلراید و منگنز کلرید - به روش هم زمان رنگرزی شده اند. سپس الیاف به سه قسمت تقسیم شده، قسمتی از آن ها به مدت بیست و چهار ساعت در آب معمولی، و قسمتی دیگر در آب مقطر قرار گرفته اند. نهایتا رنگ ایجاد شده بر روی الیاف مورد بررسی قرار گرفت.
-2 تجربیات
-1-2 مواد و وسایل
مواد استفاده شده برای رنگرزی عباراتد از: پشم و رنگزاهای طبیعی - روناس و اسپرک - که از بازار اصفهان و همچنین، استیک اسید و دتداتههای زینک کلراید، زینک نیترات، سریم کلراید و منگنز کلراید که از شرکت مرک آلمان تهیه شدند. عملیات رنگرزی در داخل بشر آزمایشگاهی بر روی هیتر - MTOPS, Model: MS300HS - صورت گرفت. گیاه روناس و اسپرک همراه با فرمول شیمیایی آنها در شکل 1 نشان داده شده است.
-2-2 رنگرزی پشم
حمام های رنگرزی مطابق با جدول شماره 1 آماده شدند و طبق منحنی نشان داده شده در شکل 2 رنگرزی انجام شد.بعد از رنگرزی، قسمتی از نمونه ها در آب معمولی با سختی 200 ppm و قسمتی دیگر در آب نرم با سختی 20 ppm به مدت 24 ساعت قرار گرفتند و سپس، رنگ های به دست آمده بر روی الیاف بررسی شدند.
-3-2 بررسی ثبات شستشویی
بررسی ثبات شستشویی الیاف ابریشم رنگ شده، مطابق روش استاندارد AATCC61-1994 انجام شد. بر طبق این روش از یک شوینده غیریونی با غلظت 1 ml/l در دمای 60œC به مدت 20 min استفاده شد.
-3 نتایج و بحث
دندانه ها در اکثر مواقع برای جذب بیشتر و تثبیت بهتر رنگینه طبیعی روی کالا استفاده می شوند . یک دندانه در واقع یک فلز با ظرفیت حداقل دو است که در تشکیل پیوند شیمیایی بین رنگینه و لیف نقش بسیار مؤثری را ایفا می کند. از ترکیبات متداولی که به عنوان دندانه فلزات واسطه در رنگرزی طبیعی استفاده می شود، می توان به سولفات آهن - زاج سیاه - ، سولفات مس - زاج سبز - و کلرید قلع اشاره نمود. به دلیل اینکه برخی دندانه های کاربردی مانند زاج سیاه دارای اثر
