بخشی از مقاله
چکیده
در آبیاری برخی اراضی کشاورزی از آبهای جاری در رودخانهها استفاده میشود لذا بررسی این آبها از لحاظ شوری و پارامترهای کیفی آب ضروری است. در این راستا با توجه به اینکه برای سنجش و آنالیز عناصر شیمیایی موجود در آب در مقایسه با اندازهگیری هدایت الکتریکی به زمان و مواد شیمیایی بیشتری نیازمند است، بنابراین در صورتی که بین EC و عناصر موجود همبستگی بالایی وجود داشته باشد میتوان مقادیر این پارامترها را از طریق اندازهگیری هدایت الکتریکی تخمین زد.
در این تحقیق از اطلاعات آماری آب منطقهای استان اردبیل در ایستگاههای کیفیتسنجی آلادیزگه، اربابکندی، دوستبیگلو و سامیان واقع بر رودخانه قرهسو استفاده گردید. نتایج نشان دهنده ارتباط قوی بین EC و مجموع کاتیونها و آنیونهاست. در ایستگاههای مطالعاتی آلادیزگه، سامیان، اربابکندی و دوستبیگلو به ترتیب از کیفیت آب کاسته میشود که این امر ناشی از اختلاف ارتفاع میباشد. از بین آنیونها SO4 و از بین کاتیونها نیز Na بیشترین همبستگی را با هدایت الکتریکی دارند. مقادیر بهدست آمده برای ضریب همبستگی آنیون SO4 با EC به ترتیب ایستگاههای ذکر شده فوق برابر با 0/93، 0/93، 0/9 و 0/92، و برای کاتیون Na با EC برابر با 0/89، 0/98، 0/9 و 0/96 میباشد.
مقدمه
در طبیعت آب به صورت خالص یافت نمیگردد و همواره دارای مقادیری املاح است که از طریق خاک یا هوا به آن افزوده میشود. انحلال این املاح در آب باعث ایجاد هدایت الکتریکی در آن میشود لذا شدت انتقال جریان الکتریکی متناسب با میزان مواد حل شده در آب میباشد. در اندازهگیری EC از واحد میلی زیمنس بر متر استفاده میگردد که گاهی بر حسب میکروموس بر سانتی متر نیز بیان میشود. در آبیاری برخی اراضی کشاورزی از آبهای جاری در رودخانهها استفاده میشود لذا بررسی این آبها از لحاظ شوری و پارامترهای کیفی آب ضروری است.
زیرا کیفیت آب بکار رفته در آبیاری ارتباط مستقیمی با مقدار محصول تولید شده دارد و هرچه کیفیت آب تقلیل یابد از میزان محصول کاسته میشود. در حال حاضر به کار گیری آبهای لبشور و نامتعارف در آبیاری تا حدودی جا افتاده است. رودخانهها هم که در معرض آلودگی محیط زیستی قرار دارند از منابع آبهایی هستند که برای استفاده در مزارع باید مورد سنجش و آنالیز قرار گیرند. امامقلی زاده - 1385 - در بررسی خود نشان داد که با افزایش املاح در آب درست است که مواد غذایی برای موجودات زنده داخل آب افزایش مییابد ولی به تبع آن افت کیفی آب را به دنبال خواهد داشت.
چنانچه طی تحقیقی سایکی و همکارانش - 1999 - بیان نمودند که دلیل کشته شدن ماهیان در دریاچه کلاماس وابسته به شرایط نامطلوب کیفیت آب که توسط جلبک ها ایجاد شده، می باشد. حاج رسولیها - 1382 - اشاره کرده است که املاح موجود از هوادیدگی سنگها و خاک یا انحلال آنها در آب، از جمله انحلال آهک و گچ به وجود آمدهاند. همچنین علیزاده - 1382 - نشان داد در بررسی کیفی آب شرب و کشاورزی، کاتیونها و آنیونها اهمیت ویژهای دارند. بیشتر فاضلابها و پسابهای صنعتی که به رودخانهها ریخته میشوند غنی از سدیم بوده و غلظت این عنصر را در آب رودخانه افزایش میدهند.
افیونی - 1376 - نشان داد مقدار سدیم در خاک و آب آبیاری باعث شوری آب و خاک شده که این افزایش شوری مشکلاتی را بوجود خواهد آورد. خاکی که سدیم زیادی داشته باشد ثبات و استحکام در بافت خاک ندارد. این گونه خاکها پراکنش شدید داشته و با نفوذ پذیری کم و هدایت هیدرولیکی بسیار اندک مواجهاند. احمدوند و هوشمند - 1387 - با استفاده از مطالعات پیشین نشان دادند که در بررسی انجام شده در بازه ملاثانی- اهواز رودخانه کارون از بین آنیونها، کلر و از بین کاتیونها، سدیم بیشترین تأثیر را در میزان هدایت الکتریکی آب رودخانه دارد. وطن آرا و همکاران - 1388 - در مطالعه دیگری در همین رودخانه نشان دادند که نمیتوان به نتایج EC که از روی رابطه رگرسیونی بین EC و پارامترهای کیفی آب بدست میآید اعتماد کرد بلکه سایر عوامل همچون دما نیز باید مد نظر گرفته شود.
پارسافر و زارع ابیانه - 1388 - در دشت همدان- بهار مطالعاتی انجام دادند که نشان میدهد در چاههای آب این دشت همبستگی خوبی بین هدایت الکتریکی و مجموع کاتیونها و آنیونها وجود دارد. از بین کاتیونها، منیزیم و از بین آنیونها، کلر بیشترین اثر را در میزان هدایت الکتریکی چاههای آب دشت همدان- بهار دارد. دهقانزاده ریحانی و همکارانش - 1388 - با توجه به پارامترهای اندازهگیری در رودخانه مهران رود شهر تبریز کیفیت آب آن را غیر قابل شرب بیان کردند و برای ارتقای ویژگیهای کیفی رودخانه گزینههایی را با هدف استفاده مجدد ارائه دادند.
شرستا و کازاما - 2007 - سودمندی روشهای چند متغیره آماری را در تجزیه، تحلیل و تفسیر مجموعه دادههای پیچیده نشان دادند لذا در ارزیابی کیفیت آب، شناسایی منابع آلودگی و تغییرات عوامل مکانی و زمانی در کیفیت آب رودخانهها برای مدیریت کیفیت آب مفید میباشد. هوانگ و همکارانش - 2009 - کیفیت آب در فلات تبت را متناسب با فعالیتهای انسانی دانستهاند و یونهای اصلی و عناصر کمیاب را در چهار رودخانه بزرگ آسیا سنجیدند. آنها به این نتیجه رسیدند که یکی از عوامل تعیینکننده ویژگیهای شیمیایی آب در این رودخانهها تغییرات آب و هوایی است.
گرماندی و همکارانش - 2009 - نشان دادند که سایه نیز در کیفیت آب رودخانهها تأثیر دارد. اثرگذاری سایه به صورت کاهش تابش خورشیدی و دمای آب نمود پیدا میکند لذا سایه میتواند به طور مستقیم به عنوان یک استراتژی مدیریت برای بهبود کیفیت آب باشد. لی و همکارانش - 2009 - در مطالعه بالادست حوضه رودخانه هان به این نتیجه رسیدند که کیفیت آب رودخانه در فصل تابستان بهتر از پاییز است و این تفاوت حاکی از حل مواد موجود در خاک توسط باران و سرازیر شدن آب باران در رودخانهها در فصل بهار دارد ، لذا بایستی در مناطق حریم رودخانه توجه خاصی به مسائل حفاظت خاک صورت پذیرد. هدف از این تحقیق بررسی روابط رگرسیونی بین پارامترهای شیمیایی آب و هدایت الکتریکی آن است تا امکان استفاده از هدایت الکتریکی برای تخمین پارامترهای کیفی مورد سنجش قرار گیرد.
مواد و روشها
رودخانه قرهسو از رشته کوههای تالش در شرق اردبیل سرچشمه گرفته و در مسیر خود ضمن عبور از دشت اردبیل آبهای جاری این قسمت از جمله بالخلوچای را جمعآوری مینماید. این رودخانه دامنههای شمالی توده سبلان را دور زده و در شمال غرب شهر مشکین شهر در محل کوجنق آب رودخانه اهرچای را نیز دریافت کرده و سپس با یک انحراف قائم به سمت شمال جریان مییابد و نام درود - درهرود - به خود میگیرد و سرانجام در محل اصلاندوز به رودخانه مرزی ارس تخلیه میشود. قرهسو با این که از جمله رودخانههای دائمی استان اردبیل محسوب میگردد ولی به سبب برداشت آب برای مصارف آبیاری بخش اعظم بستر آن در تابستان خشک میشود. شکل 1 نمایی از رودخانه قرهسو را نشان میدهد.
