بخشی از مقاله
چکیده:
با توجه به توسعه روزافزون استفاده از فناوريهایی نظیر اینترنت اشیاء، شبکههاي اجتماعی و رایانش همراه گرایش جدي به سمت سرویسهاي هوشمند مبتنی بر مدلهاي داده مبنا شکل گرفته است. با توجه به مشکلات و ویژگیهاي نظام سلامت، استفاده از مدلهاي مذکور از اهمیت دو چندانی برخوردار است. یکی از رویکردهاي مورد استفاده براي بهبود کیفیت در بخش سلامت، رویکردهاي مبتنی بر رویداد هستند که پایه و اساس تصمیمات در آنها به جاي دادهها، رویدادها و وقایع است. در این مقاله با استفاده از روش مرور نظاممند ادبیات، فهرستی از رویکردهاي مبتنی بر رویداد که قابلیت بکارگیري در مدلهاي داده مبنا براي ارتقاي کیفیت فرآیندهاي بالینی را دارند شناسایی شده است. این رویکردها در سه دسته روشههاي مبتنی بر رویدادهاي نامطلوب، یادگیري مبتنی بر رویداد و شبیهسازي مبتنی بر رویداد دسته بندي شدهاند. قابلیت و نحوه بکارگیري رویکردهاي مذکور در یک مطالعه موردي واقعی در یک شبکه تشخیص آزمایشگاهی در استان تهران مورد بررسی قرار گرفته است.
کلمات کلیدي: مدلهاي داده مبنا، رویکردهاي مبتنی بر رویداد، نظام سلامت، ارتقاء کیفیت.
.1 مقدمه
استفاده گسترده از فناوري اطلاعات و تکنولوژيهاي مختلفی همچون رایانش همراه و اینترنت اشیا در صنعت، راههاي به دست آوردن، ذخیره، دسترسی و تحویل اطلاعات را تغییر داده است. بنابراین استفاده از روشهایی که بتوان از طریق آنها این حجم وسیع از دادهها و اطلاعات را به کار گرفت بسیار مورد توجه قرار گرفته است. از این رو امروزه جهشی عظیم به سمت رویکردهاي مبتنی بر داده را در علوم مختلف شاهد هستیم.[2 ,1] صنعت سلامت نیز از این قاعده مستثنی نبوده و کشورهاي مختلف با توجه به نقش و اهمیت سلامت و تأثیر مستقیم و غیر مستقیم آن بر توسعه ابعاد مختلف جامعه، به استفاده از روشهاي مبتنی بر داده در برنامههاي مدیریت کیفیت روي آوردهاند.[3] طبق برآوردهاي مطالعاتی عمده، صدها هزار نفر در سراسر جهان به علت خطاهاي پزشکی در بیمارستانها میمیرند که میتوان مانع از بسیاري از آنها شد.
به همین دلیل مقدار قابل ملاحظهاي از نگرانی عمومی در مورد ایمنی بیماران در سراسر جهان وجود دارد-4] .[9 امروزه ظهور پروندههاي سلامت الکترونیکی و متدهاي خودکار براي کد گذاري و دسته بندي دادههاي الکترونیکی، فرصتی را براي بهبود صنعت مراقبت بهداشت به وجود آورده است. مزیت دادههاي سلامت الکترونیکی براي تحقیقات این است که حجم زیادي از دادههاي بالینی را فراهم میکند و میتوان از آنها براي سنجش عواقب درمان در محیط مراقبت استفاده کرد.[10 ,5]یکی از رویکردهاي مورد استفاده براي بهبود کیفیت در بخش سلامت، رویکردهاي مبتنی بر رویداد هستند که پایه و اساس تصمیمات در آنها به جاي دادهها، رویدادها و وقایع است.
در سالهاي اخیر روشهاي مختلفی براي بهبود کیفیت بر مبناي رویداد توسعه داده شده است که هر کدام تکنیکهاي خاص خود را دارا هستند. در مطالعات مختلف هر کدام از این روشها به طور جداگانه مورد بحث قرار گرفتهاند، اما هیچ یک از آنها یک جمع بندي کلی از روشهاي مبتنی بر رویداد ارائه نکرده است. هدف از این مطالعه شناسایی رویکردهاي مبتنی بر رویداد در مدلهاي داده مبنا براي ارتقاء کیفیت فرآیندهاي بالینی است. که در نهایت در شبکه آزمایشگاهیان استان تهران مورد مطالعه قرار میگیرد.مطالعه حاضر شامل دو بخش است که در بخش ابتدایی به شناسایی رویکردهاي مختلفی که با نگاه مبتنی بر رویداد براي ارتقاء کیفیت خدمات بالینی مورد استفاده قرار گرفتهاند میپردازد. در بخش دوم قابلیت بهکارگیري رویکردهاي مذکور در یک مطالعه موردي بومی در یک شبکه تشخیص طبی پرداخته شده است.
روش تحقیق استفاده شده در بخش اول پژوهش، یک مرور نظاممند در مورد روشهاي مبتنی بر رویداد براي مدلهاي داده مبنا به منظور بهبود کیفیت فرآیندهاي بالینی است. مرور نظاممند یک نوع مطالعه ثانویه است که به منظور شناسایی، ارزیابی و تفسیر تمام تحقیقات مرتبط با یک سوال تحقیق خاص، موضوع یا پدیده مورد نظر انجام میگیرد. مراحل کلیدي در یک مرور نظاممند عبارتند از: - 1تعیین سوالات تحقیق و استراتژي جستجو، - 2 تعیین معیارهاي ورود و خروج، - 3ارزیابی کیفی، - 4 استراتژي استخراج اطلاعات و روش سنتز و - 5نتایج.[11-13] در نهایت براي این نوع رویکردها 3 روش کلی شناسایی شده است که شامل روشهاي مربوط به رویدادهاي نامطلوب، یادگیري مبتنی بر رویداد و شبیه سازي مبتنی بر رویداد است.
براي بررسی قابلیت بهکارگیري رویکردهاي احصاء شده،مطالعه موردي در یک شبکه متشکل از 68 آزمایشگاه تشخیص طبی در استان تهران استفاده شده است. در این مطالعه به ارزیابی نحوه بهکارگیري هر رویکرد و الزامات، پیش نیازها، نتایج و پیامدهاي متصور پرداخته شده است.ادامه مقاله به شرح زیر ارائه میگردد: بخش دوم مروري بر ادبیات و مبانی نظري مرتبط با موضوع است. در بخش سوم روش کار و مرور نظاممند به تفصیل مورد بحث قرار میگیرد. بخش چهارم مرتبط با نتایج تحقیق است. در بخش پنجم یک مطالعه موردي بر روي شبکه آزمایشگاهیان تهران ارائه میشود. و در نهایت بخش پایانی شامل جمع بندي و نتیجه گیري مطالعه خواهد شد.
.2 مرور مفاهیم مرتبط
.1,2 مدلهاي داده مبنا
امروزه با وجود حجم زیادي از دادهها و افزایش دسترسیپذیري به آنها، جهشی عظیم به سمت پارادایم مبتنی بر داده را در علوم مختلف شاهد هستیم.[2]رویکردهاي مبتنی بر داده، رویکردهایی هستند که تمامی تجزیه و تحلیلها، تصمیمات و فرآیندها در آنها به وسیله دادهها تعیین میشود. از جمله محبوب ترین روشهاي مبتنی بر داده میتوان به شبکههاي عصبی[14]، شبکههاي بیزي[15]، نمودارهاي کنترل[16]، تجزیه و تحلیل مؤلفههاي اصلی[17] و خرده مقیاسهاي جزئی[18] اشاره کرد. این روشها نقش مهمی را در سیستمهاي نظارتی مدرن به ویژه براي کاربردهاي صنعتی در مقیاسهاي بزرگ ایفا میکنند، زیرا آنها نیازي به محاسبات زیاد ندارند و از این رو با محدودیتهایی که بایست به صورت بهنگام در سیستمهاي پیچیده پویا مورد نظر قرار گیرند سازگار هستند. همچنین اینگونه رویکردها میتوانند زمان و هزینه را کاهش دهند زیرا نیازي به توسعه مدل ندارند.[2]
در مقابل رویکردهاي داده مبنا، رویکردهاي مبتنی بر مدل قرار گرفتهاند که در مقایسه با رویکردهاي داده مبنا به مقدار کمتري از دادههاي در دسترس احتیاج دارند، اما یافتن یک مدل صریح ریاضی کار آسانی نیست. در این گونه رویکردها با افزایش پیچیدگی سیستم، تخمین دشوارتر میشود. علاوه بر این، مرحله اعتبارسنجی مدل ضروري است، زیرا اکثر مدلها بر مجموعهاي از مفروضات و تقریبها متکی هستند. این روشها بر روي توصیف سیستم خطی و برخی از کلاسهاي بسیار خاص غیر خطی متمرکز شده است. با توجه به گستردگی دادههاي بخش سلامت و همچنین احتیاج به دقت بالا در این حوزه، رویکردهاي مبتنی بر مدل براي سیستمهاي بزرگ و پیچیده مناسب نیستند و عملکرد آنها کاملا وابسته به دقت و صراحت مدل موجود است. بنابراین با توجه به گستردگی دادههاي بخش سلامت و همچنین احتیاج به دقت بالا در این حوزه، در این مقاله از رویکردهاي داده مبنا استفاده شده است.[2]
.2,2 مدیریت فرآیند مبتنی بر رویداد
فرآیند مجموعهاي از یک سري فعالیتهاي مرتبط با هم است که در هر مرحله با مصرف یک یا چند منبع، وروديها را به خروجیها تبدیل مینماید. این خروجیها به عنوان وروديهاي سایر فرآیندها ارائه میگردند تا در نهایت به نتیجه نهایی یا یک هدف مشخص دست یابند.[19] به عبارت دیگر فرآیند مجموعهاي از فعالیتهاي مرتبط با هم است که یک یا چند ورودي مشخص را به خروجیهایی تبدیل مینماید. این فعالیتها نیازمند تخصیص منابعی مانند نیروي انسانی و مواد اولیه میباشند. ریباگ و فریرا بیان میکنند که فرآیندها داراي ویژگیهاي پویایی، پیچیدگی و ماهیت بین رشتهاي هستند.[20 ,19] عملیات یک سازمان متشکل از فرآیندهاي مختلف است، بنابراین بهبود فرآیندهاي یک سازمان منجر به بهبود عملکرد کلی سازمان میگردد .
بهبود فرآیند به معنی شناسایی، تجزیه و تحلیل و بررسی موارد مشکلزا و شکستهاي اتفاق افتاده در جریان اجراي فرآیندهاي مورد استفاده در یک سازمان، بخش، پروژه و .... است که منجر به افزایش کارایی و اثربخشی فرآیندها میگردد. روشهاي مختلفی براي بهبود فرآیند وجود دارد. یک دسته از این روشها، رویکردهاي مبتنی بر رویداد است که در آنها تمامی تصمیمات و عملیات بر اساس وقوع رویدادها انجام میگیرد. فرآیندهاي سازمانی متشکل از رویدادهایی هستند که به صورت متوالی و در تعامل با یکدیگر اتفاق میافتند، کنترل و نظارت بر صحت انجام این رویدادها نقش مهمی در بهبود فرآیندهاي سازمان خواهد داشت. در این مقاله نمونههایی از رویکردهاي مبتنی بر رویداد، براي بهبود کیفیت فرآیند در نظام سلامت توصیف شده است.
.3 متدلوژي
براي دستیابی به هدف پژوهش، در این مقاله از یک روش ترکیبی که شامل یک روش اکتشافی و یک روش مبتنی بر مطالعه میدانی است استفاده شده است. براي انجام پژوهش اکتشافی از رویکرد مرور نظاممند ادبیات بهره گرفته شده است که منتج به شناسایی رویکردهاي مبتنی بر رویداد که به صورت بالقوه توانایی بهکارگیري جهت ارتقاء کیفیت فرآیند در حوزه سلامت را دارند میشود. در مطالعه میدانی با استفاده از روش مطالعه موردي، نحوه بهکارگیري رویکردهاي مذکور در یک نمونه واقعی مورد بررسی قرار میگیرند. هر یک از روشهاي مذکور در ادامه توضیح داده شده است.
.1,3 مرور نظاممند ادبیات
مرور نظاممند یک نوع مطالعه ثانویه است که به منظور شناسایی، ارزیابی و تفسیر تمام تحقیقات مرتبط با یک سوال تحقیق خاص، موضوع یا پدیده مورد نظر انجام میگیرد.[11]
مراحل کلیدي در یک مرور نظاممند عبارتند از: - 1تعیین سوالات تحقیق و استراتژي جستجو، - 2 تعیین معیارهاي ورود و خروج، - 3ارزیابی کیفی، - 4 استراتژي استخراج اطلاعات و روش سنتز و - 5نتایج-11] .[13
.1,1,3 سوالات تحقیق و استراتژي جستجو
با توجه به رشد مطالعات مرتبط با رویکردهاي مبتنی بر رویداد و مدلهاي داده مبنا در حوزه سلامت، این مقاله با هدف شناسایی و دسته بندي روشهاي بهبود فرآیند در این زمینه شکل گرفت. در نهایت سوال تحقیق این است که چه رویکردهاي مبتنی بر رویدادي در مدلهاي داده مبنا براي ارتقاء کیفیت فرآیندهاي بالینی مورد استفاده قرار گرفته است؟جستجوي مقالات با استفاده از بانک اطلاعاتی وب آف ساینس انجام گرفت. زیرا تمامی مقالات موجود در این پایگاه اطلاعاتی توسط حداقل دو داور بی طرف مورد بررسی قرار گرفتهاند و لذا از کیفیت و جامعیت لازم برخوردار هستند. به این منظور در طی چند جلسه متوالی، با کمک دو متخصص این حوزه کلمات کلیدي شناسایی شدند.
همانگونه که در جدول 1 مشاهده میکنید، انتخاب کلمات کلیدي بر اساس لغات کلیدي در حوزه زمینه، محتوا و روش مرتبط با موضوع صورت گرفت.سپس با ترکیب این لغات کلیدي و به منظور جستجوي خودکار در پایگاه اطلاعاتی وب آف ساینس، از عبارت جستجوي زیر در قسمت جستجوي پیشرفتهاستفاده شد:با استفاده از این عبارت جستجو، - 1*4*4*1*2 - 32 رشته جستجوي متفاوت تولید میشود. براساس کلید واژههاي مورد جستجو، 1528 مقاله به عنوان نتیجه نمایش داده شد. در ابتدا عنوان این مقالات مورد بررسی قرار گرفت که براساس ارتباط با موضوع 176 مقاله انتخاب شد. در مرحله بعد با بررسی چکیده این 176 مقاله، 43 مقاله که ارتباط بیشتري با سوال تحقیق داشتند، انتخاب شده و وارد مرحله استخراج شواهد شدند.
.2,1,3 تعیین معیارهاي ورود و خروج
در عمل، آنچه که در سؤال تحقیق و هدف مرور نظاممند مطرح شده، اکنون به عنوان معیارهاي انتخاب مطالعات تلقی میشود. با توجه به سوال تحقیق مورد نظر در این مقاله، معیارهاي ورود زیر تعریف شدند:
-1 مقالات مرتبط با بهبود کیفیت فرآیند در بخشهاي مختلف سلامت.
-2 مقالاتی که از رویکردهاي مبتنی بر رویداد استفاده کرده بودند.
-3 مقالاتی که از مدلهاي داده مبنا استفاده کرده بودند.
-4 مقالات منتشر شده در سالهاي 2000 تا .2018
معیارهاي خروج نیز عبارتند از:
