بخشی از مقاله
چکیده
سد و نیروگاه رودبار لرستان در استان لرستان و در فاصله حدود 100 کیلومتری جنوب شهرستان الیگودرز واقع می باشد. رودخانه رودبار پس از طی حدود 33 کیلومتر در جهت جنوب شرقی به محل ساختگاه سد رسیده و سپس به صورت یک چرخش U شکل به محل نیروگاه می رسد که تقریبا در فاصله 3 کیلومتری پائین دست محور سد واقع شده است. این چرخش، اختلاف ارتفاعی را در حدود 300 متر بین سد و محل نیروگاه ایجاد می نماید. هدف از احداث سد و نیروگاه رودبار لرستان استفاده از این پتانسیل طبیعی به همراه پتانسیل ایجاد شده در اثر شکل گیری مخزن سد به منظور تولید انرژی برقابی با ظرفیت نصب 450 مگاوات می باشد. دسترسی به محل سد و نیروگاه از طریق جاده الیگودرز - کاکلستان - گله مویه - کیش امکان پذیر است.
علاوه بر نیروگاه، سیستم تلمبه-ذخیره ای بمیزان 1000 مگاوات احداث می گردد که کلیه فضاهای سیستم تلمبه- ذخیره ای بصورت زیرزمینی احداث می شوند و شامل مغار نیروگاه و ترانسفورماتور، اس-شفت، شفت دریچه و پنستاکهای بالادست و پایین دست می باشد. مهمترین واحدهای زمین شناسی که در محدوده سد رخنمون دارند شامل سازندهای آهکی - دولومیتی نظیر سازند دالان و سروک، سازندهای واجد لیتولوژی شکل پذیر نظیر شیل و مارن متشکل از سازندهای هرمز و میلا و سازندهای حد واسط - واجد لیتولوژی آهک مارنی و مارن - نظیر سازند گرو می باشند. در این مقاله سعی گردیده است که خصوصیات زمین شناسی مهندسی سازندهای موجود در محدوده سیستم تلمبه-ذخیره ای سد و نیروگاه رودبار لرستان مورد بررسی قرار گیرد.
واژههای کلیدی:سد رودبار لرستان، تلمبه-ذخیره ای، سازند دالان، سازند سروک، سازند میلا
-1 مقدمه
سد و نیروگاه رودبار لرستان در 92 کیلومتری جنوب شهرستان الیگودرز خردشده به پهنای بین 70 تا 100 کیلومتر می باشد که از جنوبواقع شده است. برای دستیابی به محل طرح مطابق شکل - 1 - ، میتوان از باختری به نوارچین خرده زاگرس و از شمال خاوری به گسله اصلیطریق جاده قم-اراک-الیگودرز و طی جاده آسفالته حدود 92 کیلومتری واژگون زاگرس - Main Zagros Reverse Fault - و زون سنندج -الیگودرز به سد رودبار لرستان استفاده نمود.[1]سیرجان محدود گردیده است. این زون دارای روند شمال باختری جنوب مطابق شکل - 2 - سد و نیروگاه رودبار لرستان در محدوده زاگرس شمالی یا خاوری N130œ بوده و تحت تأثیر حرکات کرتاسه پسین - فرورانش - وزاگرس بلند واقع می باشد که این زون در واقع یک نوار به شدت پلیوسن - برخورد - قرار گرفته است.
کمربند کوهزایی زاگرس مرتفع بدین ترتیب تحت تأثیر حرکات کوهزایی کرتاسه و پلیوسن قرار گرفته است. فرورانش صفحه اقیانوسی به زیر پوسته قاره ای تا زمان برخورد صفحات قاره ای ایران و عربی در حال انجام بوده است. به دنبال این فاز مؤلفه برشی حاصل از برخورد غالب و منتهی به گسلش امتداد لغز گردیده است. گسل اصلی معکوس زاگرس خط درز صفحات ایران مرکزی و عربی محسوب می شود. در کمربند تراستی زاگرس مرتفع گسل های امتداد لغز و تراستی فراوانی به چشم می خورد. این ناحیه هم اکنون نیز دارای برخاستگی است و بسیاری از گسلها به عنوان گسل فعال یا واجد پتانسیل فعالیت درنظرگرفته می شوند.
گسل اصلی معکوس زاگرس با روندهای مشابهی همراهی می گردد که از جمله آنها می توان به گسل اصلی جوان زاگرس اشاره کرد. مکانیزم گسل اصلی جوان زاگرس امتداد لغز راستگرد با شیب نزدیک به قائم است. یک قسمت از این گسل، تحت عنوان گسل سراوند - بزنوید، گسلی مهم و فعال محسوب می شود که از حدود یک کیلومتری جنوب غربی محدوده مخزن بالادست عبور میکند.[2]در بخشی از زاگرس شمالی که گستره مورد مطالعه در آن واقع شده، مهمترین واحدهایی که رخنمون دارند شامل سازندهای آهکی - دولومیتی نظیر دالان و سروک، سازندهای واجد لیتولوژی شکل پذیر نظیر شیل و مارن متشکل از سازندهای هرمز و میلا و سازندهای حد واسط - واجد لیتولوژی آهک مارنی و مارن - نظیر سازند گرو می باشند.به دلیل اختلاف مقاومت و فرسایش پذیری بین سنگهای تشکیل دهنده این سازندها دو مورفولوژی متفاوت بوجود آمده که اولی کوهها و ستیغ های بلند با مورفولوژی خشن و دومی حالت تپه ماهوری با مورفولوژینسبتاً ملایم می باشند.
بارزترین نمونه هر یک از این مورفولوژی ها را می توان درمحدوده گذر تونل آب بر نیروگاه سد رودبار لرستان - حد فاصل چال حاتم تا کیش - مشاهده کرد. محلی که رخنمونهای پرتگاه مانند سازند دالان در مجاورت تپه ماهورینسبتاً پر شیب سازندهای هرمز و میلا قرار دارند.[3]شیب عمومی توپوگرافی دره ها در حدود 60 تا 70 درجه است و مرتفع ترین نقاط در محدوده مورد مطالعه مربوط به ستیغ های سازند دالان در هر دو ساختگاه چال حاتم و گله مویه هستند که در ساختگاه چاله حاتم ارتفاع آنها تا تراز 2300 متر از سطح دریا است. مطابق اشکال 3 - و - 4 نمایی از موقعیت پروژه، ساختگاه بدنه سد، تونلهای انحراف و دهانه آبگیر قابل مشاهده می باشد.کهن ترین سازند رخنمون یافته در محدوده سد رودبار لرستان را سازند هرمز تشکیل می دهد. این سازند با توجه به ماهیت سنگ چینه ای خود فاقد برش نمونه است و ردیف کاملی از آن در هیچ منطقه ای از زاگرس رخنمون ندارد و ردیف سنگ شناسی بعد از نمکها را در سازند هرمز از پائین به بالا بشرح زیر توصیف می کنند:[4]
شیب عمومی توپوگرافی دره ها در حدود 60 تا 70 درجه است و مرتفع ترین نقاط در محدوده مورد مطالعه مربوط به ستیغ های سازند دالان در هر دو ساختگاه چال حاتم و گله مویه هستند که در ساختگاه چاله حاتم ارتفاع آنها تا تراز 2300 متر از سطح دریا است. مطابق اشکال 3 - و - 4 نمایی از موقعیت پروژه، ساختگاه بدنه سد، تونلهای انحراف و دهانه آبگیر قابل مشاهده می باشد.کهن ترین سازند رخنمون یافته در محدوده سد رودبار لرستان را سازند هرمز تشکیل می دهد. این سازند با توجه به ماهیت سنگ چینه ای خود فاقد برش نمونه است و ردیف کاملی از آن در هیچ منطقه ای از زاگرس رخنمون ندارد و ردیف سنگ شناسی بعد از نمکها را در سازند هرمز از پائین به بالا بشرح زیر توصیف می کنند:[5]
-1 دولومیت و آهک دولومیتی با تداخلی از برشها و شیستهای میکادار رنگارنگخصوصاً ارغوانی
-2 شیل های ارغوانی رنگ، میکا دار همراه با دولومیت های بین لایه ای
-3 ماسه سنگهای آرکوزیک ارغوانی تا صورتی
-4 ماسه سنگهای کوارتزیک صورتی تا سفید
-5 دولومیت های سیلیسی تیره رنگ و آهکهای سیاه یا آبی متمایل به سیاه واجد تریلوبیت و استروماتولیت در تناوب با شیل های زرد و سبز و صورتی رنگ
-6 دولومیت و آهک در تناوب با شیل نکته قابل ذکر اینکه در هم ریختگی و مغشوش شدن سکانس فوق الذکربه دلیل حرکات نمکهای زیرین از جمله مواردی است که می بایست در بررسی سکانس های سازند هرمز به آن توجه خاص داشت.
یکی دیگر از سازندهای موجود در محدوده سد رودبار لرستان، سازند گرو می باشد که از نظر لیتولوژی به شرح ذیل می باشد:
-1آهک فوقانی: آهک خاکستری و خاکستری رس دار ، لا به لای آن شیلهای آهکی سیاه رنگ بیتومین دار
2 -شیل میانی : شیل سیاه رنگ آهکی پیریت دار همراه لایه آهک رس دار متبلور ریز دانه خاکستری روشن
-3آهک تحتانی : پائین شیل آهکی پیریت دار ، تیره رنگ ، آهک رسی خاکستری تیره ، آهک خاکستری روشن تا قهوه ای.
سازند گرو از جمله سازندهایی است که در محدوده مورد مطالعه برونزدهای قابل توجهی را دارا می باشد. در مقطع تیپ شامل تناوبی از آهکهای تیره رنگ حاوی رادیولاریا و عدسیهای چرت و شیلهای سیاه و قهوه ای بیتومین دار می باشد. در محدوده مورد مطالعه سازند مزبورعمدتاً از تناوب آهک، آهکهای رسی و مارنی و شیل های بین لایه ای تشکیل شده است و بیرونزدگی عمده آن در ارتفاعات چاله حاتم به چشم می خورد. وجود دگر ریختی های عظیم و گسترده در کمربند
