بخشی از مقاله
چکیده
با وجود عوامل متغیر امروزی، بقا و رشد و پیشرفت سازمان ها منوط به آگاهی گسترده از عوامل محیطی است. فقدان اطمینان از عوامل محیطی به دلیل تغییرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نیازهای روزافزون جوامع، موجب پیدایش سازمان های یادگیرنده شده است. نظریه پردازان سازمان های یادگیرنده معتقدند در هر سازمان اجتماعی میتوان با اتکاء به پنج اصل" قابلیت فردی، مدل های ذهنی، آرمان مشترک، یادگیری تیمی و تفکر سیستمی" یادگیری را در همه عناصر و اجزاء سیستم به طور مستمر و مداوم نهادینه ساخت. در این مقاله، سعی شده است تا ابعاد مختلف مفاهیم مذکور، به اختصار معرفی و تحلیل شود و جنبههای کاربردی آن جهت استفاده مدیران آموزشی مورد توجه قرار گیرد. روش تحقیق حاضر به روش کتابخانهای با استفاده از منابع مختلف میباشد.
کلمات کلیدی: یادگیری، یادگیری سازمانی، سازمان یادگیرنده.
-1 مقدمه
امروزه در هزاره سوم، موفق ترین سازمان ها، سازمان های یادگیرنده هستند. سازمان های یادگیرنده پدیدهای هستند که با شروع دهه 90 میلادی مطرح شدند. علت پدیدار شدن چنین سازمان هایی، شرایط، نظریه ها و تغییر و تحول در محیطهای سازمانی قبل از دهل مذکور بود، به گونه ای که در تمام سازمان ها تلاش گستردهای را برای بقای خود آغاز کرده بودند و برای آنکه بتوانند خود را در محیط پرتلاطم اطراف خود حفظ کنند، میبایست از قالب غیر پویا خارج و به سمت سازمان یادگیرنده متحول شوند. یعنی در ساختار و اساس خود تغییرات عمیقی ایجاد کنند - نژاد ایرانی، سید عباس زاده و اصغری، . - 1389
آری کسب و کارهای امروزی در معرض تغییرات ناپیوستهاند. سرعت تغییرات صنعتی- اقتصادی و اجتماعی در فضاهای سازمانی تأثیرات شگرفی را ایجاد کرده است. دیگر مدیران برای ورود به بازارهای جهانی و حفظ موقعیت فعلی خود ناگزیرند دانشهای جدیدی کسب کنند که تا کنون از پرداختن به آن اجتناب کرده و یا توجهی جدی به آن نکردهاند - کریمیان کریمی، . - 1385در بحث پیرامون سازمان یادگیرنده، آنچه اهمیت دارد این است که چگونه میتوان به یک سازمان یادگیرنده تبدیل شد؟ برای پاسخ به این سؤال به مؤلفه های سازمان یادگیرنده توجه داشت. سنگه1 مبدع ایده سازمان یادگیرنده، ویژگیهای سازمان یادگیرنده را بر 5 اصل بنا نهاده است که عبارتند از قابلیت های شخصی، مدل های ذهنی، آرمان مشترک، تفکر سیستمی و یادگیری تیمی - یزدانی، ریاضی و صیادی، . - 1391
به اعتقاد سنگه سازمان یادگیرنده سازمانی است که در آن افراد به طور مستمر در حال توسعه ظرفیتهای جهت تحصیل نتایج مورد انتظار هستند. محلی که الگوهای تازه فکر کردن پرورش می یابد، خواستهها و تمایلات گروهی محقق میشوند و کارکنان پیوسته می آموزند که چگونه با یکدیگر یاد بگیرند - سنگه، ترجه کمال هدایت و روشن، 1384، ص. - 10بنظر می رسد یادگیری فردی و سازمانی بهترین راه شناخت عوامل، شرایط، مقتضیات و کلیت محیط درونی و بیرونی مدرسه و اقدام اثربخش در جهت افزایش کیفیت و اثربخشی مدرسه است. این دیدگاه در چارچوب مفهوم مدرسه یادگیرنده، مفهوم سازی میشود. این مفهوم ارتباط و علاقه خاصی به بهسازی و توسعه نیروی انسانی و یادگیری سازمانی1 دارد و بر این فرض بنا شده است که مدرسه از این طریق، کیفیت و توان لازم را برای انجام دادن اثربخش و کارآمد رسالت آموزشی و پرورشی خواهد داشت.نهادآموزش وپرورش مرکز ایده، خلاقیت و رشد میباشد، به شرط این که دارای خصائص سازمان یادگیرنده باشد.
امروزه سازمانها با تغییر وتحولات سریع و شگرفی روبرو هستند و برای بقای خود باید همزمان با این تغییر و تحولات تغییرکنند. برای همراه شدن با این تحولات مدیران و کارکنان سازمانها باید دانش وآمادگیهای لازم را کسب کنند و در همین ارتباط موضوع سازمان یادگیرنده مطرح شده است. سازمان یادگیرنده سازمانی استکه عملکردهایش از طریق آگاه شدن بهبود یابد - الوانی ،1374، ص. - 327تحقیقات نیز نشان می دهد که بین مؤلفه های سازمان یادگیرنده و بهبود کیفیت و عملکرد آموزش در مؤسسات آموزش عالی ارتباط مثبتو معنی داری وجود دارد - ستاری، نامور و رضایی زارچی، 1390؛ شمس و دیگران، 1392؛ موسوی، . - 1386 از این رو، هدف این مقاله بررسی مفهوم، تعاریف، ویژگی ها و ابعاد سازمان یادگیرنده جهت استفاده مدیران و کارکنان آموزشی می باشد. در این مقاله سعی شده است تا ابعاد مختلف مفاهیم مذکور به اختصار معرفی و تحلیل شود و جنبه های کاربردی آن مورد توجه قرار گیرد.
-2 مفاهیم نظری
قبل از پرداختن به تعریف سازمان یادگیرنده، لازم است تا با مرور بر مفاهیم یادگیری، یادگیری سازمانی که از مفاهیم اساسی و پایه است اشاره گردد تا از این طریق، تفاوت ظریف مفاهیم مطرح شده با سازمان یادگیرنده بیان شود.از دیدگاه صاحبنظران، یادگیری سازمانی مهمترین فرصت برای ایجاد تغییر و تحول و همگام شدن با تغییرات محیطی است - کونر، 1992، ص . - 90 ایده و فکر اصلی در یادگیری سازمانی این است که سازمانها هنگامی به اهداف خود دست مییابند که که همواره خود را با آیندهای که به طور روزافزون غیر قابل پیش بینی میشود، تطبیق دهند. رگ روانز2 که از پیشگامان مبحث تحول در سازمان است می گوید: »میزان یادگیری یک سازمان باید مساوی یا بزرگتر از میزان تغییر در محیط خارجی آن باشد.« این واقعیت همیشه وجود داشته و تفاوت آن با گذشته در سرعت تغییر و طبیعت محیط است که به طور روزافزونی غیر قابل پیش بینی است - نجف بیگی، 1386، ص. - 273
یادگیری مستمر، ویژگی کلیدی سازمان های پاسخگو به عنوان عنصری رقابتی، استراتژیک و پویاست. علاوه براین، یادگیری سازمانی مفهومی است که به فرآیند یادگیری درون سازمان ها اشاره دارد. بارها به اشتباه محققان آن را با سازمان یادگیرنده مترادف دانستهاند - جنسین3، . - 2005 در حالیکه به گفته تسانگ - 1997 - 4 سازمان یادگیرنده ساختار، و یادگیری سازمانی فرآیندی در این ساختار است. یادگیری سازمانی از یک سو یکی از ابزارهای سازمان یادگیرنده برای مقابله با چالش های روبرو به منظور آمادگی برای تغییر و ایجاد توانایی پاسخگویی و تعریف مشکلات تجاری آینده و کسب مزیت رقابتی است - شمس، پرداختچی و ملکی، . - 1392دنتون5 از جمله صاحب نظرانی است که برای یادگیری سازمانی، مقدمات روشنی مطرح کرده است که از جمله توجه به: نیروی کار هوشمند، ضرورت تقویت افزایش دانش به عنوان مزیت رقابتی، اعتقاد به اینکه محیط کسب و کار با سرعت در حال تغییر است و دور شدن از نظام سنتی و مبتنی بر دستور دهی است - نجف بیگی، 1386، ص. - 288
-1-2 سطوح یادگیری سازمانی: آرجریس و شون1 سه نوع یادگیری سازمانی و یا به تعبیر دیگر، سه سطح یادگیری را به شرح زیر توصیف کردهاند:
-1-1-2 یادگیری تک حلقهای: یادگیری تک حلقهای زمانی اتفاق میافتد که در بستر هدفها و سیاستهای جاری سازمان، خطاها کشف و اصلاح شوند. از یادگیری تک حلقه ای، سنگه با عنوان یادگیری انطباقی، فایول ولایلز با عنوان یادگیری سطح پائین و میسون با عنوان یادگیری غیراستراتژیک نیز نام میبرند.
-2-1-2 یادگیری دو حلقهای: یادگیری دو حلقه ای زمانی اتفاق می افتد که سازمان خطاها را کشف و اصلاح میکند و هنجارها، رویه ها، سیاستها و هدفهای موجود را زیر سؤال میبرد و به تعدیل و اصلاح آنها میپردازد. یادگیری دو حلقهای را، سنگه با عنوان یادگیری مولد، فایول و لایلز با عنوان یادگیری سطح بالا و میسون با عنوان یادگیری استراتژیک نیز نام می نامند.
-3-1-2 یادگیری سه حلقهای: زمانی اتفاق می افتد که سازمانها یاد بگیرند چگونه یادگیری تک حلقه ای و دو حلقهای را اجرا کنند. به عبارت دیگر یادگیری سه حلقه ای توانایی یادگرفتن درباره یادگیری است. این بدان معنی است که آگاهی از سبکها و فرآیندها و ساختارهای یادگیری پیش نیاز ارتقای یادگیری است. - رهنورد، 1378، ص. - 12 از یادگیری سه حلقهای به عنوان »فرا یادگیری« نیز نام بردهاند. در این سطح سازمانها یاد میگیرند که چگونه یاد بگیرند - حیدری تفرشی و دیگران ، 1381، ص. - 228
-2-2 تعریف سازمان یادگیرنده
تاریخچه سازمان یادگیرنده به آثار دیل و کانگلوسی - 1965 - ، سایرت و مارچ - 1963 - و گارات - 1978 - بر میگردد که با انتشار کتابهای معروف پیتر سنگه - 1990 - تحت عناوین » اصل پنجم« و « هنر و عمل سازمان یادگیرنده« به شهرت جهانی رسید - رسته مقدم و عباسپور، . - 1390برای واژه سازمان یادگیرنده، تعاریف متعددی بیان شده است. بسیاری از نویسندگان، سازمان یادگیرنده را سازمانی میدانند که پیوسته در حال تکامل است و سیستم زنده ای است که بر تحصیل دانش تمرکز کرده و بر اساس آن عملکرد خود را بهبود میبخشد - گاروین، . - 1993 گاروین2 چهار ویژگی را برای سازمان یادگیرنده ذکر میکند؛ از نظر او سازمان یادگیرنده، سازمانی است که در خلق، اکتساب و انتقال دانش و اصلاح رفتار مبتنی بر دانش و بینش جدید، مهارت کسب کرده است.سنگه سازمان یادگیرنده را سازمانی می داند که به طور مداوم ظرفیت خود را به منظور خلق آینده توسعه می دهد.
برای چنین سازمانی، فقط حیات کافی نیست و در آن یادگیری برای بقا یا آنچه یادگیری تطابقی3 نامیده میشود، با یادگیری مولد4 در هم آمیخته و منجر به یادگیری میشود که ظرفیت خلاق بودن ما را افزایش میدهد - قربانی زاده، . - 1387سازمان یادگیرنده از نظر پدلر5، 1997 - ، نقل در رسته مقدم و عباس پور، - 1390 سازمانی است که خلق یادگیری برای همه کارکنان را تسهیل میکند و به طور آگاهانه خود و محیطش را متحول میسازد.به طور کلی مفهوم سازمان یادگیرنده با پیچیدگی و عدم اطمینان محیط سازمانی ارتباط دارد و با افزایش پیچیدگی و عدم اطمینان محیطی، اهمیت سازمان یادگیرنده نیز افزایش می یابد و از نظر پیتر سنگه » نرخ یادگیرندگی سازمان شاید تنها منبع قابل توجه برای مزیت رقابتی باشد.« اگرچه تعاریف سازمان یادگیرنده به نظر متنوع و متفاوت می آیند، تمامی آنها بر نقاطی حول افزایش فرصت و ظرفیت یادگیری در سراسر سازمان، تحول گرایی، تطبیق سریع با تغییرات محیطی، استفاده از قدرت خلاقیت و تقویت و توسعه دانش و بینش کارکنان تأکید دارند - قربانی زاده، . - 1387
