بخشی از مقاله
سورئاليسم ، شيوه ي نوين جذب مخاطب در پوستر هاي سينمايي
چکيده
سبک فراواقع گرايي در شاخه هاي مختلف از جمله ادبيات ، سينما، هنرهاي تجسمي و ... بروز کرده است و همواره با استفاده از تکنيک هايي نظير تناقض ، رويا و فنوني مانند طنز و شگفتي آفريني، توانسته نظر مخاطبين را به خود جلب کند. اين سبک در پوستر هاي سينمايي نيز مورد استفاده قرار گرفته است . در پوستر پيام به قصد ارائه منظور و اقناع مخاطب طراحي مي شود و همواره سعي بر جذب مخاطب و انتقال پيام دارد.با توجه به خصوصيات بارز اين سبک ، مي توان سبک فراواقع گرايي را در پوستر سينمايي موفق دانست . همچنين در اين سبک هنرمند امکان مي يابد که زواياي پنهان مضمون فيلم را نمايش داده ، مخاطب را شگفت زده ، پيامي را در ذهن او ماندگار و همچنين نگرش او را نسبت به فيلم مثبت گرداند.در اين تحقيق به بررسي شيوه سورئاليسم در گذشته و حال پرداخته ايم و به اين نتيجه رسيديم که آزادي و رهايي موجود در اين شيوه به انتقال مفهوم فيلم کمک ميکند . اين شيوه مي تواند يکي از شيوه هاي تاثير گذار و ماندگار باشد . نوع پژوهش توصيفي ؛ شيوه تحقيق ، کتابخانه اي ، همچنين جامعه آماري مورد نظر، پوستر هاي ايران در حوزه سينما که در دهه اخير در ايران طراحي و ارائه شده اند ميباشد.
کلمات کليدي: پوستر ، اعلان ، سينما ، سورئاليسم ، ايران
١- مقدمه
اين مقاله برگرفته از رساله کارشناسي ارشد ارتباط تصويري شقايق بوند با عنوان :«بررسي تاثير مکتب سورئاليسم در طراحي پوستر هاي سينمايي در ايران بين سالهاي ١٣٨٣ تا ١٣٩٣» ، در دانشکده هنر و معماري کمال الملک در سال ١٣٩٤ با راهنمايي استاد نظام الدين امامي فر است . دستيابي به دنياي درون همواره يکي از دغدغه هاي انسان بوده که در علم و در بعضي از مکاتب هنري نمود پيدا کرده است . يکي از اين مکاتب هنري، سوررئاليسم ٢ يا فراواقع گرايي است ؛ که بر پايه نظريات روانکاوانه و ناخودآگاهي که زيگموند فرويد بيان کرده بود، پايه گذاري شده است . سوررئاليسم نمونه شاعرانه اي از رهايي روح انسان را فراهم ساخت و مبدع روش هاي جديدي شد و نشان داد که چگونه تخيلات و رويا به زبان بصري بيان ميگردد. امروزه در بسياري از تبليغاتي که در سراسر دنيا صورت ميگيرد، توانسته با استفاده از سبک مذکور بر ذهن مخاطب تاثير گذارد.تحقيق حاضر سعي دارد به بررسي ميزان تاثيرگذاري تبليغات سينمايي فراواقع گرا بپردازد.در ابتدا شرح مختصري از پيشينه پوستر هاي سينمايي، نمود سورئال در پوستر ها ، روش هاي مورد استفاده در ارائه اين گونه تبليغات ارائه شده است . روش تحقيق مذکور توصيفي تحليلي مي باشد .پيش از اين مسعود مهرابي به جمع آوري پوستر هاي سينماي ايران و دسته بندي آن بر حسب سال انتشار آنها پرداخته است . اين کتاب که صد سال اعلان و پوستر فيلم در ايران نام دارد کتاب مرجعي است که در دست همگان قرار گرفته است .
٢ - پوستر فيلم
اعلان از بدو پيدايش تا به امروز در جهان ارتباطات کاربردهاي بسيار متفاوتي در حوزه هاي گوناگون پيدا کرده و به يکي از مهم ترين مقوله هاي طراحي گرافيک بدل شده است . (فهيمي فر و ديگران ، ١٣٩٢ : ٩١ )اعلان ورقه چاپي است که به وسيله ي آن مطلبي را به اطلاع مردم برساند (رهبرنيا ، مهريزي ثاني ،١٣٨٧ :٨٨)پوستر يکي از مهم ترين عناصر تبليغي هر فيلم است .پوستر سازان فيلم ، گرافيست هاي متبحري هستند که سينما٣ را خوب مي شناسد.
.(عادل ، ١٣٨١: ٧٧ )گرافيست هايي که براي طراحي و ساخت پوستر فيلم ، از طرف تهيه کننده دعوت مي شوند ، پس از شنيدن نظرات او و کارگردان فيلم ، با ديدن لحظاتي از فيلم در مرحله ي مونتاژ٤ ، مطالعه فيلم نامه و در نهايت مشاهده ي دقيق عکس هاي فيلم ، به خصوص عکس هاي صحنه ي فيلم اتودهايي براي پوستر تهيه مي کنند. بعضي اوقات ؛ چند پوستر براي يک فيلم طراحي شده و يا از چند پوسترساز در اين مورد دعوت به عمل مي آيد . اما هر کدام از اين پوستر ها کاربرد مخصوص خود را دارند. بعضي از انها براي اکران اول فيلم تعدادي از آنها براي بازارهاي جهاني فيلم و بقيه ي آنها براي جشنواره هاي سينمايي تدارک ديده مي شود .(عادل ، ١٣٨١ :٧٧ )
٢-١ تاريخچه پوستر فيلم در جهان
پوستر سازي براي فيلم که امروزه يکي از شاخه هاي هنر گرافيک است ، همزمان با پيدايش سينما شکل گرفت .
بهترين پوسترها در آغاز حيات سينما ، در زمينه فيلم هاي کمدي ٥ ساخته شدند . پوستر هاي مربوط به فيلم هاي درام از خلاقيت کمتري برخوردار بودند و مضمون آنها اغلب از نقاط اوج داستان هاي غم انگيز گرفته شده بود .اولين پوستر ها که به وسيله نقاشان تهيه مي شدند ، بيشتر ويژگي هاي يک تابلوي نقاشي را تداعي مي کردند تا يک پوستر تبليغاتي . در دهه اول قرن بيستم ، کار تبليغ در امريکا به وسيله عکس و نوشته انجام ميشد . از آن پس استفاده از پوستر هاي تصويري رواج بيشتري يافت . از سال ١٩٢٠ هنر عکاسي نيز تدريجا وارد عرصه پوسترسازي شد و در بسياري از موارد ، عکس جايگزين نقاشي گرديد . کم کم عکس هاي بزرگ و کوچک از صحنه ها ، به صورت مجزا و يا تلفيق شده در ساخت پوستر بکار گرفته شد . (علي معلم ،١٣٦٨ :٥٣)
٢-٢ تاريخچه پوستر فيلم در ايران
تاريخ پوستر فيلم در ايران ، کم از تاريخ سينمايش ندارد ؛ فيلم به فيلم ، شانه به شانه و همسان . همراه با کژي و کاستي و تقليد ، توام با نمونه هايي درخشان و زيبا که اميد را تداوم بخشيده اند . نشانه هاي حضور پوستر فيلم در سينماي ايران با قدمت تاريخي بيشتر نسبت به "تاريخ سينماي ايران " _ اما چون آن _ زير دو سر فصل عمده ي قبل و بعد از انقلاب اسلامي جاي مي گيرد . دوره ي اول در پهنه ي گسترده تر ، در قضاوتي دشوار اما منصفانه ، مايوس کننده و حزن برانگيز است . هرچند ، آنچه ما را به دوره ي دوم رساند ، کورسوي نور همان نمونه هاي اميدوار کننده بود که در اين دوره چراغ راه منزل مقصود شد .(مهرابي ،١٣٩٣ : ١٠ )کار پوستر سازي براي فيلم در ايران ، با توليد پوسترهاي سنگي و گراور سياه و سفيد پوسترهاي خارجي آغاز شد . بتدريج تصاوير تمام سطح پوستر را پوشاندند ، در حقيقت کارگران چاپخانه ها اولين پوسترسازان ايران بودند. آنها با کنار هم قرار دادن چند عکس کوچک وبزرگ از بازيگران مشهور به ترتيب اهميت نقش و ميزان محبوبيت ميان مردم و ثبت عنوان فيلم و نام کارگردان ، پوستر تبليغاتي را تهيه ميکردند. در دهه هاي ٤٠ و ٥٠ نقاشان و گرافيست هاي تحصيل کرده قدم در عرصه پوستر سازي گذاشتند.اگر چه کار اين افراد از لحاظ کمي در برابر سيل کارهاي مبتذل بسيار اندک مي نمود ، اما توانست راهگشاي تحول کيفي در امر پوسترسازي باشد. (مهرابي ،١٣٩٣ : ١٠ )
اکنون پوسترسازي در سينماي ايران با توجه به وجود طيف پوسترسازان بازاري و پوسترسازان هنري ، دچار مشکلات و نقايصي در خور تامل مي باشد که مهمتر از همه ، ابتذال و آسان گيري گروه اول و عدم توجه به جنبه تبليغاتي از سوي گروه دوم است . .(علي معلم ،١٣٦٨ : ٥٣ )
٣- انواع پوستر هاي سينمايي
اين نوع پوستر ها جاذبه هاي زيادي دارند و اغلب طراحان هم دوست دارند حداقل تعدادي پوستر سينمايي ٦ در کارنامه خود داشته باشند . شايد علت آن فراگير بودن اين نوع پوستر هاست که با همه شهروندان سر و کار دارد و ديده مي شود . جدا از مقوله و جايگاهش نزد مخاطب ، تعريف و کارکرد هاي مختلفي براي اين پوستر ها در نظر گرفته مي شود که بعضا متضاد يکديگرند. يک ديدگاه پوستر را وسيله "معرفي فيلم " ميداند و معتقد است پوستر فقط اطلاع رساني مي کند که چنين فيلمي در حال اکران است و لا غير. ديدگاه ديگر معکوس اين است و مي گويد پوستر وسيله " تبليغ " فيلم است و بايستي شهروندان را به طرف سينما بکشاند و گيشه را پر کند .(امامي فر ، ١٣٩٠ : ٩٥ )
٣-١ شيوه هاي پوستر سازي
در هنر طراحي گرافيک ، روش ها و تکنيک هاي مختلفي براي طراحي پوستر وجود دارد، از جمله تکنيک تايپو گرافي، تصوير سازي ، استفاده از عکس و ... استفاده از عکس به عنوان يک شيوه اطلاع رساني و مستند از همان سال هاي اوليه عکاسي مورد توجه بوده است . در ابتدا عکس ها به صورت تلفيقي در کنار طراحي حروف و تصويرسازي به اضافه هنر چاپ در جهت اهداف اقتصادي سياسي، خود را نشان دادند. مونتاژ عکس ، فتوکلاژ، سولاريزاسيون ، ساندويچ کردن و سوپر ايمپوزينگ در عکاسي به جهت پوستر سازي، از جمله کارهاي حرفه اي و مهارتي به حساب مي آمد. (حسن پور،١٣٨٩)
٣-٢ پوسترهاي تصويري
در نمونه هاي اوليۀ اعلا ن که وظيفۀ معرفي يک کالا يا يک اثر هنري را بر عهده داشتند، کلمات و حروف تنها به جنبۀ اطلاع رساني اعلان کمک مي کردند و گرچه به عنوان عنصري بصري در انداز ه هاي مختلف فضاي اعلان را اشغال مي کردند تأثيرات زيبايي شناختي کمتري از خود بروز مي دادند. پيشرفت صنعت چاپ و پيدايش هنر عکاسي که منجر به ايجاد تحولي شگرف در طراحي اعلان شد به تدريج تصاوير را به درون اعلا نها کشاند تا اعلا نها به ترکيبي از نوشته و تصوير بدل شوند. «از وقتي که پوستر به طراح با آتليه طراحي سفارش داده مي شود، مسأله ديگري نمود پيدا مي کند و آن تصويري شدن بدنه اصلي پوستر است . پوسترها کم کم تصويري مي شوند. اگر چه پوستر وارداتي نخستين فيلم ناطق ايران (دختر لر) پوستري تصويري و رنگي است ، اما نه امکان چاپ مشابه آن در ايران بوده ، نه اساسا چنين انتظاري از يک پوستر وجود داشته که با مخاطبانش ارتباط تصويري برقرار کند. انتظار در حد همان اعلاميه بوده است .» (صادقي،١٣٨٨ : ٢٨)
٣-٣ اولين پوستر فيلم داراي تصوير
«شايد پوستر فيلم سرگذشت ناپلئون را بتوان نخستين پوستر داراي تصوير دانست که از سوي سينما ماياک به چاپخانه آ.ز.يامپولسکي خيابان استامبول تهران سفارش داده شده است .» (همان ، ٢٨)
٤ -تصوير سورئال
هنر زيباست و زيبايي برخواسته از ذات هنر . هنرمند آنگاه که با ذهن و خيال خود (سورئال ) در آسمان هنر پرواز مي کند، هنرمندانه زيبا مي آفريند. در تجميع بي قاعدگي و زمان گريزي سورئاليسم با ذات زيباي هنر، حس دوگانه اي از زيباشناختي در ضمير آدمي شکل مي گيرد که به وي را به تحسين واميدارد.خيال محسور زمان و مکان نيست ، پرواز مي کند برفراز همه نديده ها و نشنيده ها، برفراز آسمان بي سقف و در اعماق اقيانوس هاي بي آب ، گل هاي زيباي نرگس را در زير برف نوازش مي کند و اوج مي گيرد به قله هاي فتح نشده تا خالص ترين اکسيژن دنيا را بدرون شش ها وارد کند و چون خواست مي سوزد در آتش سياوش و مي ميرد در دل تاريک ترين قبرها اما همچنان زنده و بيدار تا آنجا که ذهن هنرمند به دنياي مادي بر مي گردد.اغلب مردم ، چه علاقمند به آثار هنري باشند چه علاقه اي به هنر نداشته باشند، مطمئنا با ديدن آثار هنري سورئال مجذوب آن ها مي شوند. آثاري که تصاوير سورئال خارق العاده ، فراتر از منطق ، ماوراي فيزيک و آزاد از هر گونه محدوديت مکان و زمان هستند که در پشت عناصر هنري مستتر شده اند. هنرمندان سبک سورئال ديجيتالي از ابزارهاي مدرن و پيشرفته اي استفاده مي کنند که به اين امکان را براي آن ها فراهم مي کند تا بتوانند ايده هاي خود را فراتر از آنچه در واقعيت وجود دارد به تصوير بشکند .
هر روزه طراحان و هنرمندان با ايده هاي جديد و حيرت انگيز ما را با روش هاي نو و جديدي که در طراحي بکار مي برند بيش از پيش به شگفت وا مي دارند. به اين فکر مي کنم که اگر سالوادور دالي امروز بود و اين ابزار را در اختيار داشت چه آثار با شکوهي خلق مي کرد! تصاوير سورئاليستي از هنرمندان مختلف و با سبک هاي متفاوت مي باشد. برخي از اين هنرمندان براي به تصوير کشيدن ايده هاي خود از عناصر وکتور (تصوير ١)و برخي ديگر از نقاشي هاي ديجيتالي(تصوير ٢)، مدلسازي سه بعدي(تصوير ٣) و دستکاري عکس (تصوير ٤) استفاده مي کنند.
