بخشی از مقاله
چکیده
بیشک بهترین روشِ دستیابی به جامعه مطلوب استفاده از منبع غنی وحی الهی است تا از طریق آن شاخصههای جامعه مطلوب تبیین شود، شاخصههایی که کاربرد و اعمال آن در جامعه، می تواند باعث رشد و کمال تمدن اسلامی گردد.
با توجه به یافتههای تحقیق که به روش توصیفی و تحلیلی صورت گرفته است، مهمترین شاخصههای هستی شناختی جامعه مطلوب عبارتاند از: توحید گرایی، معاد باوری و رهبری الهی؛ از شاخصههای مهم ارزش شناختی می-توان به تقوا، عدالت، وحدت، توان نظامی، امنیت و رفاه را نام برد همچنین شاخصههای انسان شناختی شامل کرامت انسان، اعتدال، نظارت اجتماعی و پیشرفت میباشند.
با توجه به این شاخصهها می توان گفت که جامعه مطلوب قرآنی در تمدن اسلامی، جامعه ای است که در آن خدای یگانه مورد پرستش قرار گرفته و آحاد افراد آن عدالت را رعایت نموده و در تمامی شئون زندگی اعتدال را سرمشق خویش قرار دهند و با نظارت اجتماعی که ناشی از حس مسئولیت افراد جامعه نسبت به هم میباشد از پلیدیها و ناهنجاریها جلوگیری نموده و برای پیشرفت و رشد جامعه اسلامی از هیچ کوششی دریغ ننمایند و در پرتو رهبری الهی و با آمادگی نظامی، امنیت و رفاه در جامعه حاکم باشد.
مقدمه
ایجاد جامعه مطلوب و آرمانی گامی مؤثر در جهت تمدن سازی و خروج از سلطه تمدنهای دیگر است، بنابراین ارائه شاخصههای جامعه مطلوب قرآنی میتواند گامی مؤثر در راستای بازگشت به تمدن اسلامی و خروج از سیطره دیگر تمدنها باشد.
شاخصههای جامعه مطلوب قرآنی اگر به صورت جدی مورد توجه قرار گیرند، ضمن ایجاد تحولی عمیق در جامعه انسانی، مجموعهای از اندوختههای مادی و معنوی جهت نیل انسان به کمال مطلوب به بشریت عرضه خواهد نمود، به همین جهت دستیابی به شاخصههای جامعه مطلوب قرآنی و پیاده کردن آن در جامعه، موجب کمال حقیقی افراد جامعه میگردد؛ از سویی تمدن اسلامی با آشنایی و دستیابی به شاخصههای جامعه مطلوب قرآنی و کاربردی نمودن آن در جامعه شکل میگیرد.
در این پژوهش به دنبال شناسایی شاخصههای جامعه مطلوب را از منظر آیات مورد بررسی قرار میدهیم تا بتوانیم با تبیین این شاخصهها گامی مؤثر در ارائه الگوی مناسب برای جوامع مختلف علاقهمند به اسلام و متمدن شدن بر اساس حیات اسلامی برداشته باشیم.
بیان مسئله
اساسیترین گام در ساخت تمدن، دستیابی به شاخصههای جامعه مطلوب است، رفتارهای یک جامعه مبتنی بر باورها و تفکرات حاکم بر آن جامعه میباشند اگر جامعهای بتواند شاخصههای خود را به گونهای صحیح تبیین کرده و بر اساس آن الگوهای مناسب رفتاری و عملی ارائه نماید، زمینه تکامل آن جامعه را فراهم نموده است.
دیدگاههای متفاوتی در مورد شاخصههای جامعه مطلوب داده شده است، ترسیم آرمان شهرها در طول تاریخ توسط اندیشمندان در راستای دستیابی به الگویی برای این جامعه بوده است، پژوهش حاضر درصدد تبیین این شاخصهها بر اساس آیات قرآن است تا با الگوسازی و ارائه آن زمینه تعالی و بالندگی تمدن اسلامی را فراهم سازد.
سؤال اصلی: شاخصههای جامعه مطلوب در تمدن اسلامی از نگاه قرآن چیست؟
ضرورت تحقیق
مکتبهای بزرگ اعم از الهی و انسانی، هرکدام برای جامعه مطلوب شاخصهایی متفاوت ارائه کردهاند و سرمنشأ تمدن ای مختلف بودهاند، از آنجا که در عرصه نظریهپردازی، ایدهها و دیدگاههای متفاوتی در شاخصههای یک جامعه ایده آل داده شده و گاه این نظریات ضد و نقیض بوده و در عرصههای غیر تئوریک هم هیچ معیار و ملاکی برای صدق این ادعاها مشخص نشده و تنها با آزمون و خطا و پرداخت هزینههای گزاف میتوان به مطلوب یا نامطلوب بودن این شاخصهها برای دستیابی به جامعه مطلوب پی برد.
لذا باید شاخصههای مناسب از منبعی انتخاب شود که بیشترین آشنایی را با بشر و مقتضیات او داشته باشد از آنجا که دین اسلام خصوصیت جهانشمولی داشته و منطبق با فطرت انسانی میباشد، قابلیت ارائه شاخصههای جامعه مطلوب برای تمام اعصار را دارد و از این رو بر ماست که برای اعتلای هر چه بیشتر تمدن اسلامی، دورنمایی از شاخصههای یک جامعه مطلوب، برگرفته از وحی را ارائه دهیم تا بر مبنای آن یک مهندسی اجتماعی که احیاگر هویت اصیل تمدن اسلامی باشد، شکل گیرد.
اهداف پژوهش
هدف اساسی این تحقیق دستیابی به مجموعه پرسشها یا شاخصهایی است که پاسخ به آنها میتواند به تبیین جامعه مطلوب قرآنی در تمدن اسلامی بیانجامد از دیگر اهداف این تحقیق میتوان به موارد ذیل اشاره نمود
- ارائه تعریف مناسب از جامعه مطلوب استخراج شاخصههای جامعه مطلوب از قرآن
- ارائه شاخصههای جامعه مطلوب برای استفاده در جامعه اسلامی
روش تحقیق
تحقیق حاضر از نوع تحقیقات کیفی است که با استفاده از رویکرد وصفی به تبیین شاخصههای جامعه مطلوب در تمدن اسلامی میپردازد و سرانجام به تحلیل این شاخصهها در چارچوب جهانبینی قرآنی اقدام خواهد کرد؛ روش گردآوری مطالب کتابخانهای است.
الف - مفهوم شناسی
.1 جامعه
کتب لغت جامعه را به معنای گروه مردم یک شهر، یک کشور، جهان و یا صنفی از مردم :جامعه بشریت، جامعه ایرانی، جامعه علما تعریف نمودهاند. - معین، - 12/1 :1360 در اصطلاح تعاریف مختلفی برای جامعه بیان شده برخی از آنها عبارتاند از:
مجموعهای از افراد انسانی که با نظامات و سنن و آداب و قوانین خاص پیوند خورده و زندگی دستهجمعی دارند، جامعه را تشکیل میدهند و به تعبیر دیگر، جامعه عبارت است از مجموعهای از انسانها که در اثر جبر یک سلسله نیازها و تحت نفوذ یک سلسله عقیدهها، ایدهها و آرمانها در یکدیگر ادغام شده و در یک زندگی مشترک غوطه ورند. - همان - برخی قائل شدهاند که جامعه، مجموعه روابط انسانی است که میان افراد برقرار میشود.
در تعریف جامعه میتوان گفت که هر گروه و دستههایی از انسانها که دور هم جمع شده و - جهت وحدتی - داشته باشند، یعنی در هر موردی که بتوان برای گروهی از مردم - وجه جامع - اعتبار کرد، اطلاق لفظ جامعه بر آن گروه روا است.
