بخشی از مقاله
چکیده
اصطلاح »سبک زندگی« از جمله واژگانی است که برای نخستین بار در فرهنگ مدرنیته مطرح شد. اگرچه سبک زندگی در آموزه های دینی و قرآنی بطور مکرر و با الفاظ و عبارات گوناگون مطرح شده است، سبک زندگی اسلامی به معنای زیستن بر اساس آموزههای اسلامی بوده که از این نظر با عقل معاش در نهجالبلاغه میتواند مترادف میباشد، تدبیر امورمالی، اصلاح الگوی مصرف، کار و تلاش، قناعت و سادهزیستی و معیشت و رفاه از شاخصههای عقل معاش در نهجالبلاغه بوده، که سبک زندگی اسلامی را رقم میزند. با استفاده از مطالب مذکور میتوان گفت که عقل معاش و سبک زندگی اسلامی رابطهای دو سویه داشته که با پیاده کردن شاخصهای عقل معاش در زندگی، میتوان به سبک زندگی اسلامی دست یافت.
مقدمه
سبک زندگی حاکم بر جوامع انسانی، نشاندهنده و بیانگر فرهنگ، جهان بینی و اعتقادات آن جامعه است که در شیوه و نوع حیات افراد جامعه ظهور یافته است. این اصطلاح از جمله واژگانی است که برای نخستین بار در فرهنگ مدرنیته مطرح شد. سبک زندگی در آموزه های دینی و قرآنی بطور مکرر و با الفاظ و عبارات گوناگون مطرح شده است شیوه و نوع زندگی مردم هر جامعه، مهم ترین بخش از عرصه حیات اجتماعی را تشکیل می دهند؛ از این رو پیروی مردم یک جامعه از سبک و شیوه زندگی اصیل دینی و بومی، لازمه پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و معنوی است. عقل معاش که نحوه زیستن را میآموزد و در سبک زندگی اسلامی نقش بسزایی دارد، به گونهای که با عقل معاش میتوان به سبک زندگی اسلامی کامل دست یافت.
بخصوص با بهرهگیری از مفاهیم نهجالبلاغه که با صورت ادبی و سیره معرفتی بیبدیل خود، چشمهای جوشان از آموزههای ناب برای سبک زندگی و دولایه آن یعنی مبانی - معارف نظری - و منشها و مهارتهای علمی قلمداد میشود، نهجالبلاغه که نازله روح امام علی علیهالسلام است، مخاطبان خود را هم راهنماست و هم راهبر. مخاطب با اندک تدبری در خواهد یافت که مطالب این کتاب، نه تنها برای سبکسازی، بلکه برای تمدنسازی بشری بر اساس معارف توحیدی نیز میتواند به گونهای شگرف نقشآفرینی کند؛ چرا که سبک زندگی رابطهای محکم با تمدن جامعه دارد تا جایی که جوهره و متن اصلی تمدن را همین سبک زندگی شکل میدهد. در واقع سبک زندگی درست، مهمترین عامل زمینهساز برای ساخت تمدن ناب اسلامی است.
در یک نگرش کلان، تمدن اسلامی دو بعد دارد: بعد مادی و سختافزاری، و بعد معنوی و نرمافزاری. در این میان هر آنچه از علوم تجربی و طبیعی به ظهور میرسد و شکل صنعتی و ابزاری مییابد، در قلمرو بُعد مادی و سختافزاری تمدن قرار میگیرد، اما هر آنچه از علوم انسانی - اسلامی کشف شده و فراروی سبک زندگی و نقشه راه زندگی بشر - در تعامل با خود، خدا، مردم و محیط زیست - نهاده میشود، در جرگه بُعد معنوی و نرمافزای تمدن جای میگیرد. عقل معاش در سبک زندگی اسلامی با تکیه بر نهج البلاغه دارای مؤلفه های متعددی است که در این مقاله بدان پرداخته می شود.
گفتار اول: تدبیر امور مالی
منظور از تدبیر امور همان دوراندیشی و برنامه ریزی با نگرش به آینده است. تبیین چشم انداز و راهبرد آتی، منوط به استفاده از دو مقوله تدبیر و برنامه ریزی است. اینده ای که در قرآن و روایات معصومین علیهم السلام از آن با اشاره به فردا و عاقبت یاد می شود، نتیجه حوادثی است که آدمی در زندگی روزمره حال رقم می زند و به تعبیری هر کسی آن درود عاقبت کار که کشت.
از پیامبر اکرم صلیالله علیه و آله و سلم چنین روایت شده است که: هیچ عقلی مانند تدبیر نیست؛ - حر عاملی، 1409ق، ج12، ص - 39 بنابراین یکی از الزامات حکمرانی متعالی، پیروی از عقل در تصمیم گیری هاست. با این تأکید که انسان عاقل، حداقل از دو استعداد بهره مند است. استعداد به وجود آوردن یک برنامه با قاعده برای قضاوت یا عمل و استعداد استفاده از آن قاعده یا اطلاق آن بر موارد خاص یا استفاده از آن برنامه. - مجیدی، 1373، ص - 238 این حسن تدبیر باید در همه جلوه های حکمرانی نمود یابد.
از امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام چنین روایت شده است: »رحم الله امرء اعد لنفسه و استعد لرمسه و علم من این و فی أین و الی أین«؛ - فیض کاشانی، 1406، ج1، ص - 116 یعنی خداوند رحمت کند کسی را که بداند از کجا آمده در کجا قرار دارد و به کجا می رود« این تأکید ناظر بر فلسفه زندگی است که قطعا بر حکومت نیز تأثیر می گذارد.فرانک مارینی در نگاهی جذاب به مسئولیت حکومت در اینده، تاکید می کند که آینده متعلق به کسانی است که حکومت را در برابر بازده و پیامدهای اقداماتش مسئولیت پذیر می سازند.. - - marini, 1971,P366- 367 داستان حکمرانی متعالی، داستان تعهد آگاهانه، جدی، مستمر و مستقل جامعه به تحقق عدالت اجتماعی است؛
بنابراین علاوه بر ویژگیهای حکمرانی خوب، نظیر حاکمیت قانون، بهبود کیفیت، بهره مندی از سیستم قضایی مستقل، تفکیک قوای متعادل، تلاش برای نیل به اجماع در جامعه، تمرکززدایی و مبارزه با فساد و رفتارهای خودسرانه، رعایت منافع ملی در عقد قراردادها، شایسته سالاری اداری، کاهش هزینه توجه به بازده عملکرد. باید چهار ویژگی ضروری و مهم: استقلال، اگاهی، جدیت و استمرار در انتخاب را برای آحاد جامعه مهیا سازد. - همان، صص - 288 -287 بدین ترتیب، در اثر توسعه حکم رانی متعالی، جامعه ای متعالی شکل می گیرد؛ جامعه ای آگاه، جدی، مستقل و مراقب. این مهم مستلزم جهاد در همه ارکان و احوال زندگی است. جهادی که حتی در حفظ شرایط اقتصادی و اجتماعی نیز متجلی می شود. از امام علی علیه السلام در خطبه 27 نهج البلاغه چنین روایت شده است:
»کسی که جهاد را ناخوشایند دانسته و ترک کند، خدا لباس ذلت و خواری بر او می پوشاند و دچار بلا و مصیبت می شود و کوچک و ذلیل می گردد. دل او در پرده گمراهی مانده و حق از او روی می گرداند؛ به جهت ترک جهاد، به خواری محکوم و از عدالت محروم می شود... به خدا سوگند!هر ملتی که در درون خانه خود هجوم قرار گیرد، ذلیل خواهد شد.
« - دشتی، 1385، ص - 51 حکومت علاوه بر تأمین تسهیلات اولیه و زیر ساخت های سخت افزاری رشد و توسعه ظرفیت های همگان باید تلاش کند که موانع رشد و توسعه اقتصادی را از میان برداشته، امکان استفاده بالغ و آگاهانه از منابع ملی و فرصت های برابر را برای همه افراد و آحاد جامعه فراهم آورد؛ بنابراین، حکومت باید در تصور آرمانی خود، چنین جلوه ای از اخلاق حکم رانی را در نظر داشته باشد؛ هر چند نیل به آن در عالم واقع دشوار یا غیر ممکن به نظر می آید.
