بخشی از مقاله
چکیده
به منظور مطالعه روابط بین عملکرد و اجزاي عملکرد، تعداد 13 هیبرید ذرت در قالب طرح بلوكهاي کامل با چهار تکرار در ایستگاه اسلام آباد غرب در سال 1391 کشت گردید. نتایج حاصل از تجزیه واریانس حاکی از وجود تفاوت معنیدار بین هیبریدها براي صفات مورد بررسی بود که دلالت بر وجود تنوع ژنتیکی بالا در بین ارقام است.
با در نظر گرفتن عملکرد دانه به عنوان متغیر وابسته و انجام تجزیه رگرسیونی گام به گام به ترتیب صفات وزن هزار دانه، ارتفاع بلال و درصد چوب بلال وارد مدل گردیدند و 49/3 درصد تغییرات عملکرد دانه توسط صفات مذکور توجیه و مدل در سطح یک درصد معنی دار گردید.
تجزیه مسیر نشان داد که صفت وزن هزار دانه بالاترین و بعد از آن ارتفاع بوته بیشترین اثر مستقیم را نسبت به سایر صفات درعملکرد دانه دارا میباشد. اثرات غیرمستقیم این صفت از طریق صفت دیگر ناچیز بود. بنابراین مهمترین صفات به عنوان شاخص گزینش جهت بهبود عملکرد دانه به ترتیب شامل وزن هزار دانه و ارتفاع بلال بودند.
مقدمه
ذرت سومین گیاه مهم زراعی جهان بعد از گندم و برنج میباشد. از تجزیه و تحلیلهاي چند متغیره به منظور توصیف و ارزیابی مواد ژنتیکی جهت بهرهگیري بهینه و همچنین مطالعه روابط داخلی بین صفات استفاده میشود. از این روشهاي آماري براي تعیین اثرات صفات مستقل بر صفت وابسته، تعیین سهم هر صفت در تنوع کل، تشخیص و طبقهبندي صفات و ژنوتیپها، کاهش حجم دادهها و تعداد متغیرهاي اصلی در قالب مولفههاي جدید و تعریف شاخصهاي انتخاب استفاده میشود. در اصلاح گیاهان، درك و فهم روابط میان صفات در گزینش غیرمستقیم براي صفاتی که به آسانی اندازهگیري نمیشوند، یا صفاتی که وراثتپذیري کمی دارند بسیار مهم است
عملکرد دانه صفت پیچیدهاي است که تابعی از تغییرات صفات مختلف دیگر است که به اجزاي عملکرد موسوماند. شناسایی و درك روابط بین صفاتی که داراي توارث پیچیده و در عین حال میزان توارثپذیري کمی هستند با صفاتی که توارث ساده و بالاتري دارند عامل افزایش بازده ژنتیکی در اصلاح صفات پیچیدهاي همچون عملکرد دانه در واحد سطح خواهد بود زیرا انتخاب براي صفات همبسته موجب تغیر در صفت اصلی نیز میشود.
شناسایی صفات مؤثر بر عملکرد دانه به خصوص در نسلهاي در حال تفرق و لاین ها مورد ارزیابی در برنامههاي بهنژادي که مقدار زیادي گیاه و یا لاین وجود دارد، از اهمیت زیادي برخوردار بوده و کمک زیادي به بهنژادگر در شناسایی لاینهایی با عملکرد و اجزاء عملکرد دانه بالاتر خواهد نمود.
مرادي و آذر پور - 2 - در بررسیهاي خود نشان دادند که صفات طول بلال اثرات مستقیم و غیرمستقیم بیشتري بر عملکرد دانه دارند. رشیدي و همکاران - 3 - نیز با بررسی اثرات مستقیم و غیرمستقیم صفات مختلف کمی بر روي عملکرد دانه در بین 15 هیبرید ذرت نشان دادند که صفت وزن بلال بیشترین اثر مستقیم را بر روي عملکرد دانه دارد.
زارعی و همکاران - 4 - نشان دادند که صفات طول بلال، طول دانه، وزن هزار دانه، تعداد کل دانه در بلال و درصد چوب بلال اثر مثبت مستقیم بر عملکرد دانه داشتند. بیشترین اثر مستقیم بر عملکرد دانه را مربوط به وزن هزار دانه و به دنبال آن طول بلال دانستند. هدف از انجام این آزمایش تعیین ویژگیهاي موثر بر عملکرد دانه، درك بهتري از روابط این صفات با یکدیگر و همچنین یافتن روابط بین عملکرد دانه با صفات مورد بررسی و محاسبه مقدار اثرات مستقیم و غیرمستقیم صفات بر روي عملکرد دانه در ارقام ذرت بود.
مواد و روشها
به منظور تعیین و سازگاري هیبریدهاي ذرت در منطقه کرمانشاه تعداد 13 هیبرید ذرت در قالب طرح بلوك هاي کامل تصادفی در 4 تکرار در ایستگاه اسلام آباد غرب در در سال زراعی 1391 کشت گردیدند. صفات مورد مطالعه در این آزمایش شامل 8 صفت بودند و عبارتند از قبیل ارتفاع بوته، ارتفاع بلال از زمین، وزن هزار دانه، تعداد دانه در ردیف، تعداد ردیف دانه در بلال، درصد رطوبت دانه، درصد چوب بلال و عملکرد دانه بر اساس رطوبت 14درصد انجام شد.
براي محاسبه همبستگی بین صفات مختلف نیز از روش پیرسون استفاده گردید. براي پیش بینی روابط عملکرد و اجزاي عملکرد و حذف متغییرهاي کم اهمیت، و نیز براي شروع تجزیه علیت از تجزیه رگرسیون گام به گام استفاده شد. براي انجام تجزیه واریانس از نرم افزار SAS ver.9 استفاده شد. براي محاسبه ضرایب همبستگی بین صفات و تجزیه رگرسیون گام به گام از نرم افزار SPSS19.0 و براي پی بردن به روابط علت و معلولی بین عملکرد و اجزاي آن از تجزیه علیت - مسیر - با استفاده از نرم افزار Amos 19.0 استفاده شد.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس ساده نشان داد - جدول - 1 که بین تیمار ها از نظر کلیه صفات اختلاف معنی داري در سطح احتمال یک درصد وجود داشت که بیانگر این نکته است که بین ژنوتیپ هاي مورد بررسی تنوع وجود دارد. ضریب تغییرات آزمایشی براي کلیه صفات بین 2/67 تا 10/16 است - جدول - 1، بطوریکه بیشترین و کمترین ضریب تغییرات به ترتیب مربوط به ردیف دانه در بلال و عملکرد دانه بود.
مقایسه میانگین با روش چند دامنهاي دانکن نشان داد که برترین هیبرید از نظر عملکرد، هیبرید18/7 - KSC 700 تن در هکتار - و ضعیفترین هیبرید 13/1 - K3547/4*MO 17 تن در هکتار - بودند. در مجموع هیبرید KSC 700از نظر صفاتی چون تعداد ردیف دانه در بلال - 18/5 - ، تعداد دانه در ردیف - 42 - و وزن هزار دانه 340 - گرم - از سایر هیبریدها برتر بود. بیشترین ارتفاع بوته 239/7 - سانتیمتر - به هیبرید BOLSON در حالی که کمترین ارتفاع بوته به هیبرید 195 - K3653/2*MO17 سانتیمتر - و همچنین بیشترین ارتفاع تشکیل بلال از زمین 126/5 - سانتیمتر - متعلق به هیبرید K3547/4*MO 17 بود در حالی که هیبرید EXP2 کمترین ارتفاع تشکیل بلال از زمین 103/25 - سانتیمتر - را داشت.
جدول -1 تجزیه واریانس طرح بلوكهاي کامل تصادفی براي صفات مورد مطالعه
جدول -2 تجزیه رگرسیون گام به گام عملکرد - متغیر وابسته - با سایر صفات مورد مطالعه
بررسی همبستگی صفات در نشان داد که عملکرد دانه با صفاتی چون ارتفاع بوته - 0/46 - ، تعداد دانه در ردیف بلال - 0/65 - و وزن هزار دانه - 0/71 - همبستگی مثبت و معنی دار و با درصد چوب بلال همبستگی منفی و معنی دار دارد - نتایج نشان داده نشد - . بین در رگرسیون گام به گام صفت عملکرد به عنوان متغییر وابسته در مقابل سایر صفات به عنوان متغییر مستقل در نظر گرفته شد و صفات وزن هزار دانه، ارتفاع بلال و درصد چوب بلال به ترتیب وارد مدل گردیدند
سایر صفات مورد مطالعه تاثیر معنیداري بر مدل نداشته و به همین دلیل اختلاف ژنوتیپها از نظر صفت عملکرد دانه را میتوان به تفاوت در صفات فوق نسبت داد. نتایج نشان داد که این صفات توانستند 49/3 درصد تغییرات عملکرد دانه را توجیه کنند. با محاسبه βهاي استاندارد شده مشخص شد که اهمیت وزن هزار دانه و ارتفاع بلال بیشتر میباشد و اثر افزاینده اي دارند.
درحالی که تاثیر درصد چوب بلال بر روي عملکرد دانه نیز کم ولی افزاینده بود. در تجزیه رگرسیون مرادي و آذر پور - 2 - سه صفت وزن هزار دانه، تعداد ردیف در بلال و طول بلال وارد مدل شدند که دلیل این اختلاف میتواند ناشی از شرایط محیطی و ارقام مورد آزمایش باشد. به منظور درك بهتر و تفسیر دقیقتر نتایج به دست آمده از همبستگی هاي ساده و رگرسیون گام به گام، متغیرهاي وارد شده در مدل نهایی رگرسیون مورد تجزیه علیت قرار گرفتند.
