بخشی از مقاله
چکیده:
صنعت گردشگری و یا اصطلاحاً صنعت توریسم، سومین صنعت مولد شغل و سرمایه بعد از صنعت نفت و خودرسازی می باشد. اسلام نیز گردشگری را حمل بر امور والا و ارزشهای اخلاقی میداند و در جاهای متفاوت به آن اشاره کرده است.گردشگری مذهبی یکی از رایج ترین اشکال گردشگری در سراسر جهان است که سابقه آن به قرون و اعصار گذشته مرتبط می گردد و بطور کلی شامل سفرها و بازدیدهایی می شود که اصلی ترین هدف آنها تجربه ای مذهبی است.
در یک تقسیم بندی کلی جاذبه های مذهبی را می توان به هشت دسته تقسیم کرد: مساجد، امامزاده ها و بقعه ها، آرامگاه ها و قبور تکیه ها و حسینیه ها ی قدیمی ،آتشکده ها و آتشگاه ها، صومعه ها و خانقاه ها که هریک از این جاذبه ها ی مذهبی می توانند دارای بعد محلی، منطقه ای، فرامنطقه ای، ملی و بین المللی باشند.
ایران پتانسیل های زیادی برای جذب گردشگر و افزایش درآمدهای ملی دارد که می تواند نقش بسیار بارزی در گردشگری حلال و همگرایی فرهنگی در جهان اسلام را با توجه به بررسی و دارا باشد. از جمله شهر شیراز با داشتن بیش از 45 مکان گردشگری زیارتی نقش و ویژگی بارزی دارد. که تا کنون به جایگاهی که شایسته آن است دست نیافته و در این تحقیق با روش اسنادی به معرفی و اهمیت آن پرداخته شده است.
مقدمه :
صنعت گردشگری و یا اصطلاحاً صنعت توریسم، سومین صنعت مولد شغل و سرمایه بعد از صنعت نفت و خودرسازی می باشد. به همین دلیل در دهه های اخیر بسیاری از دولتها، مسئولین اقتصادی و صاحبنظران با حساسیت بیشتری به گسترش این صنعت روی آورده اند و در تلاش هستند سهم بیشتری از بازار جهانی این صنعت را برای جوامع خود به ارمغان ببرند. گردشگری در چند دهه اخیر به یکی از مهمترین بخش های فعالیت اقتصادی کشور ها تبدیل شده است.
دین مبین اسلام نسبت به مفهوم گردشگری و سیاحت دیدگاه خاص و متفاوت دارد. اسلام گردشگری را حمل بر امور والا و ارزشهای اخلاقی می کند. یکی از این دیدگاهها، سیر و سفر در کشورها برای گردش، آشنائی، جستجو و کشف و نه برای کسب درآمد و اقامت گزیدن می باشد. در تفکر دینی اسلام برای جهانگردی کارکردی خاص مورد توجه قرار گرفته است، به گونه ای که حرکت در زمین برای رسیدن به درکی بالا جهت ستایش قدرت مطلق و تامل در نظام آفرینش خداوند باریتعالی از سفارشهای موکد قرآنی است. که امروزه از آن به عنوان گردشگری مذهبی یاد می شود.[1]
گردشگری مذهبی یکی از رایج ترین اشکال گردشگری در سراسر جهان است که سابقه آن به قرون و اعصار گذشته مرتبط می گردد و بطور کلی شامل سفرها و بازدیدهایی می شود که اصلی ترین هدف از آنها تجربه ای مذهبی است. جاذبه ها ی مذهبی، زیارتگاهها و اماکن مقدس هر ساله تعداد زیادی از گردشگران را به سوی خود جذب می کنند، تأسیسات اقامتی و پذیرایی این نوع از گردشگری مانند مسافرخانه ها و زائرسراها با توجه به بافت اجتماعی فرهنگی و عقیدتی گردشگران و جامعه میزبان دارای ویژگی های خاص خود است که در هر کشوری از تنوع بسیار بالایی برخوردار است و نکته قابل توجه در این زمینه این است که گردشگری مذهبی تنها شکل از اشکال گردشگری است که بر موانع آب و هوایی غلبه می کند.[7]
در یک تقسیم بندی کلی جاذبه های مذهبی را می توان به هشت دسته تقسیم کرد: مساجد، امامزاده ها و بقعه ها ، آرامگاه ها و قبور تکیه ها و حسینیه های قدیمی ،آتشکده ها و آتشگاه ها، صومعه ها و خانقاه ها که هریک از این جاذبه های مذهبی می توانند دارای بعد محلی، منطقه ای، فرامنطقه ای، ملی و بین المللی باشند. با توجه به تعریف بالا، ما در این زمینه با دو دسته مختلف از گردشگران روبه رو هستیم. دسته اول کسانیکه از اماکن مقدس دین خود بازدید می کنند مانند مسلمانانی که به زیارت اماکن مقدس خود نظیر کعبه، عتبات عالی ات و ی ا سایر اماکن متبرکه می رو ند.
دسته دوم کسانیکه از اماکن مقدس سایر ادیان دیدن می کنند به عنوان مثال افراد زیادی وجود دارند که مسیحی نبوده اما از کلیساهای نقاط مختلف بازدید می کنند و ی ا مسیحیانی که به دیدن معابد بودایی ها یا سایر ادی ان می روند. سفرهای مذهبی نیز همچون سایر سفرها دارا ی ویژگی هایی هستند که در زیر به چند مورد از آنها اشاره می کنیم: گردشگری مذهبی دارای اثرات منفی زیست محیطی، فرهنگی اجتماعی کمتری نسبت به سایر گونه های گردشگری است که شاید بخشی از این ویژگی به دلیل آموزه های مکاتب، ادیان و مذاهب زائران باشد و اینکه اغلب زائران افرادی آرام، اهل صلح و مطیع قانون هستند.[8]
فصلی بودن سفرهای مذهبی و اینکه بسیاری از این گونه سفرها تنها در فصل های خاصی صورت می گیرند. افرادی که دست به اینگونه سفرها می زنند به دلیل اینکه بیشتر در جست وجوی معنویات هستند زیاد تنوع طلب نبوده و اکثرا به دنبال سادگی هستند. تمامی افراد از هر طبقه اجتماعی می توانند دست به اینگونه سفرها بزنند. به عبارت دیگر اینگونه سفرها مختص طبقه خاصی از اجتماع نیست .
تا جایی که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه که گردشگری در مراحل ابتدایی خود به سر می برد،برای بسیاری از طبقات اجتماعی، گردشگری مذهبی تنها فرصت سفر به شمار می آید. همچنین این وضعیت در جوامع متوسط و میانی که طبقات متوسط آن از نظر مالی و از نظر اجتماعی توانایی سفرهای طولانی را ندارند بیشتر به چشم می خورد و وقت آزاد آنها اکثرا به وسیله بازدید از اماکن مذهبی و زیارتی پر می شود.
اکثر سفرهای مذهبی و زیارتی به صورت گروهی و جمعی و به صورت سازمان دهی شده صورت می گیرند. برخی از سفرهای مذهبی از لحاظ اجرای فرامین مربوط به آن دین و یا مذهب،حالت اجباری و یا تاکیدی به خود می گیرند که به ناچار تمامی افراد مومن به آن دین یا مذهب مجبور به اجرای آن سفر دسته کم برای یکبار می شوند. - دقیقا نظیر آنچه در دین اسلام مبنی بر زیارت خانه خدا که بر تمامی مسلمانان واجب است وجود دارد - . مراکز مذهبی و زیارتی مکان هایی را برای دیدار و ارتباط مردم از فرهنگ ها و مناطق مختلف فراهم می کنند.
تولید و فروش صنایع دستی قدیمی، طرح ها و تولیدات باستانی مناطق مختلف در مراکز مذهبی و زیارتی گردشگری مذهبی دارای جنبه های سیاسی نیز است به طوریکه بسیاری از اماکن مذهبی متعاقبا اماکن ملی نیز به شمار می آیند و بسیاری از اماکن مذهبی برای برپایی جشن های ملی مورد استفاده قرار می گیرند.[3]
ایران پتانسیل ها ی زیادی برای جذب گردشگر و افزایش درآمدهای ملی دارد که یکی از آنها گردشگری زی ارتی است . به طور کلی توریسم زیارتی و دینی یکی از اولویت ها و سیاست های مهم گردشگری حال حاضر جامعه ایران می باشد،که می تواند نقش بسیار بارزی در گردشگری حلال و همگرایی فرهنگی در جهان اسلام را با توجه به بررسی و دارا باشداین نوع گردشگری با چنین شاخص هایی در جامعه حال حاضر ایران با خود منابع و منافع کشف نشده ای را به همراه دارد که شانس تجاری و بازرگانی زیادی را برای کشور ما می تواند ایجاد کند.
وجود امکان زیارتی، حرم های اسلامی، کنیسه ها،کلیساها و پرستشگاه های ادیان توحیدی در جای جای نقاط کشورمان با جذابیت و معنویت خاص اسلامی، دینی، تاریخی و قدیمی، فرصت های مغتنمی را برای شناخت آداب و رسوم، فرهنگ معنوی مردم و قومیت های دینی این مناطق برای جذب گردشگران بوجود می آورد.[9]
در واقع توسعه توریسم دینی و زیارتی علاوه بر اینکه موجب شناخت فرهنگ معنوی،تحول اقتصادی و بازرگانی،کسب درآمد سرشار، اشتغال زایی می شود، می تواند با ارائه تمهیدات و برنامه ریزی های فرهنگی و اجتماعی ویژه در زدودن تصویر نامناسب و غیر واقعی که برخی از کشورهای غربی با تبلیغات گسترده خود علیه کشورمان ترسیم کرده اند، گام موثری بردارداز سوی دیگر توسعه توریسم دینی در احیای غرور ملی، منش فرهنگ - اسلامی و ایرانی - نقش بسیار مؤثری برای جامعه و مردم میزبان منطقه می تواند داشته باشد.
مردم مناطقی که در حوزه خود از آداب و رسوم عرفی، زیارتی،جشن ها، عزاداری ها متنوع و متفاوتی برخوردار می باشند، برای احیای فرهنگ دینی خود تلاش می کنند تا گردشگران بسیاری را جذب کنند. از سوی دیگر جهانگرد یا گردشگری که مسافت زیادی را پیموده تا شیوه های عرفی زیارتی و آداب اسلامی و دینی و... را در اماکن مقدس مشاهده کند، می تواند یک عامل مهمی برای مردم بومی میزبان باشد که به چنین خصایص فرهنگی افتخار کنند و آن را به عنوان یک الگوی فرهنگی خاص در منطقه مورد پاسداشت قرار دهند.
چنین ویژگی در منطقه از هرگونه بیگانه گرایی و واحساس حقارت جلوگیری خواهد نمود[7] در واقع در جامعه ایران پتانسیل زیارت و اماکن مقدس نوعی اعتماد به نفس فرهنگی و دینی را به جامعه تزریق می کند. این مسئله از طریق احیای پایدار و توسعه همه جانبه در منطقه باعث بروز تبادلات بین فرهنگی خواهد شد، این امر سبب آشنایی مردم میزبان و میهمان از طریق شناخت فرهنگ های یکدیگر شده و راه را برای گفتگوی تمدن های دینی در عصر حاضر هموار می سازد.[4]
بدون شک در عصر پیش روگردشگری مذهبی یکی از محورهای اصلی برای ارتباط برابر و مستقیم با فرهنگ ها و سایر تمدن ها است، که منجربه متعادل ساختن نگرش ها شده و موارد مثبتی را هم به فرهنگ خود اضافه می کند. بر این اساس باید بیان کرد که گردشگری دینی از شاخص های فرهنگی است و هدف اصلی گردشگری فرهنگی تماشا و مشاهده جلوه های فرهنگی یک مقصد از قبیل مراسم، رفتارها، نمایشنامه ها، نمایشگاه ها،مسابقات،هنرها، موسیقی ها، و... آن است؛ و.... در مناطق در حال توسعه اماکن مذهبی یا کارگاه های صنایع دستی، از جمله جاذبه های فرهنگی را برای گردشگران است [8].
زیارت و گردشگری دینی که ریشه در باورها و اعتقادت دینی و مذهبی گردشگران و زائران می تواند داشته باشد در قالب تخصصی خود فراتر از وابستگی به زمان و اوقات فراغت سوق یافته است در این نوع گردشگری عامل مهم جغرافیای انسانی در شکل گیری و مسافرت چنین نوع گردشگری و ایجاد نوعی تمرکز، و چشم انداز فرهنگی بسیار نقش موثر و با اهمیتی می تواند داشته باشد.
در میان زائران و گردشگران مذهبی با تأکید بر چنین چشم انداز و عاملی با دو گروه گردشگر در این مناطق روبرو هستیم « یکی زائران، کسانی که انگیزه آنها از مسافرت، فقط انجام امور مذهبی است و زمان و مدت اقامت آنها، تابع اوقات فراغت نیست و دیگری، گردشگران مذهبی، ضمن انجام زیارت و شرکت در مراسم مذهبی از مکان های دیگر گردشگری - اعم از فرهنگی، تاریخی، تفریحی و... - نیز دیدن می کند و یا به عبارت دیگر، اهداف مسافرت آنها چند منظوره با الویت زیارت است. با این وجود امروزه گردشگری مذهبی، اجزاء و گونه های مختلف آن به سبب ویژگی های نفوذ آن سراسر جهان را فرا گرفته است.[11]
با توجه به کارکردهای نقشی و تأثیراتی که این حوزه گردشگری در پیدایش، حیات، شکل گیری، رشد و توسعه پایدار ساختار شهرهای مذهبی ما به جا می گذارد، باید بیان کرد که گردشگری دینی محصول ارتباط و پیوند متقابل - میزبان و میهمان - ،پیامدهای فضایی، جهان بینی، محیطی و فرهنگی است که ساختار جامعه کلانشهر و شهرهای مذهبی ما را متأثر از خود کرده است.[8]
در ایران اماکن مذهبی و مقدس زیادی وجود دارند که مهمترین آنها بارگاه حضرت امام رضا - ع - است که سالانه حدو 30 میلیون نفر به آن سفر می کنند که شامل ایرانی ها و خارجی های شیعه می شود .از دیگر مکانهایی که دارای زیارتگاهها و اماکن مذهبی می باشد شهر شیراز است که دارای چندین امامزاده می باشد. این شهر دارای آب و هوای مناسب و فضا و پتانسیل های مناسب برای گردشگران می باشد کهدر صورت وجود برنامه ریزی دقیق و اصولی می تواند به عنوان قطب گردشگری مذهبی شناخته شود . در این تحقیق سعی شده به اهمیت گردشگری مذهبی و معرفی شهر شیراز و مشکلات ان پرداخته شود.
گردشگری دینی به عنوان واقعیت پایدار فرهنگی:
گردشگری دینی را باید زیر مجموعه حوزه پایدار گردشگری فرهنگی به عنوان یک واقعیت پایدار و مستمر در عصر حاضر برای رشد و توسعه همه جانبه جامعه هایی دانست که در این حوزه از توانمندی های ویژه ای برخوردار می باشند، زیرا دین در کنار فرهنگ از طریق نمادهای گوناگون می تواند انعکاس و بازتاب پایداری برای جذب توریسم و گردشگری در هر جامعه ای ایجاد کند.[7]
حوزه گردشگری دینی در قالب یکی از بخش های مهم توسعه گردشگری فرهنگی در هر جامعه ای به عنوان یک واقعیت اجتماعی و فرهنگی در قالب نظام ارتباطی بین مردم آن منطقه و گردشگران از طریق جلوه های مختلف آداب و رسوم زیارتی، تولیدات فرهنگ مادی و معنوی و همچنین ایجاد حالات و تمایلات عرفانی و روحانی که برای گردشگران به صورت - زیباشناختی معنوی - بوجود می آیدد.
