بخشی از مقاله
چکیده
یکی از حِرَف مهم در جامعه و به خصوص، در قلمرو امور حقوقی، وکالت است. این حرفه را، به غیر از نگاه حقوقی، میتوان از زوایای مختلف مورد بررسی و شناخت قرار داد. شاید در جامعه امروز بررسی حرفه وکالت، با نگاه اخلاقی از ضرورت بیشتری برخوردار باشد. اهمیت آن از آن روست که اخلاق، پایه و اساس برقراری تعامل صحیح در جامعه بوده و این مهم در جامعه اسلامی از اهمیتی دوچندان برخوردار است.
به این جهت بررسی احکام اخلاقی و مسائل موجود در حرفه وکالت می تواند ضمن ارتقای سلامت اخلاقی این حرفه، سایر نگاهها به این حرفه را تحت تأثیر قرار دهد و به تعدیل و تلطیف تصور عموم جامعه نسبت به وکیل و حرفه وکالت بیانجامد. در بررسی اخلاقی حرفه وکالت، به عنوان زیر مجموعه ای از اخلاق حرفهای، نخست باید ابعاد و زوایای مختلف آن را بررسی کرد تا بدین وسیله، مسائل اخلاقی ذیل هر یک از ابعاد بیشتر رخ بنمایند. ابعاد متعدد و متنوع ارتباطی وکیل، موجب شده است به همان تناسب مسئولیتهای اخلاقی وکیل نیز متنوع باشد. این مقاله سزدهی بُعد ارتباطی را مورد شناسایی قرار داده برخی از مهمترین مسئولیتهای اخلاق آنها را نیز مورد شناسایی قرار داده است.
مقدمه:
اخلاق حرفه ای به عنوان یکی از زیر مجموعههای اخلاق کاربردی، شامل استانداردها و قواعدی است که بر نحوه رفتار و اعمال تمام اعضای یک حرفه، اطلاق می شود و موضوع آن، بررسی مجموعه صفات و شیوه های رفتاری پسندیدهای است که صاحبان حرفههای گوناگون باید رعایت و مجموعه صفات و اعمال نکوهیده ای که لازم است از آن اجتناب کنند. صاحب نظران در تعریف اخلاق حرفهای گفتهاند: »اخلاق حرفه ای، مجموعه ای از اصول و استانداردهای سلوک بشری است که رفتار افراد و گروهها را تعیین میکند.
« در حقیقت، اخلاق حرفه ای، یک فرایند تفکر عقلانی است که هدف آن محقق کردن این است که در سازمان چه ارزشهایی را چه موقع باید حفظ و اشاعه نمود« - فرامرز قراملکی، - 1382 و نیز گفتهاند: » اخلاق حرفه ای مجموعه ای از کنشها و واکنشهای اخلاقی پذیرفته شده است که از سوی سازمانها و مجامع حرفه ای مقرر می شود تا مطلوب ترین روابط اجتماعی ممکن را برای اعضای خود در اجرای وظایف حرفه ای فراهم آورد - آزاد، - 1373
اخلاق حقوقی - - Legal Ethics یکی از شاخه های اخلاق حرفه ای است که به بررسی رفتار و اعمال دستاندکاران سیستم حقوقی نظیر وکلا، مشاوران حقوقی، قضات، سردفتران اسناد رسمی، کارشناسان حقوقی و قضایی می پردازد. ارزش و هدف آرمانی حرفههایی مانند وکالت، »عدالت« و کارکرد واقعی آن در زندگی اجتماعی، »سودمند کردن قانون و استفاده از آن برای تحقق نظم و عدالت« است - مرادی، 1391، ص. - 9 در مورد اخلاق حرفهای وکالت، بحث ما فراتر از وظایف قانونی و تعهدات قراردادی و ضمانتهای اجرایی آنهاست، و شامل مطالب نوشته و نانوشتهای نیز میشود که بر مبنای اخلاق حرفهای، رعایت آنها بر وکلا به عنوان مسئولیت اخلاقی لازم و ضروری است.
وکالت، حرفهای است که آن را در چارچوبهای مختلف و به آن از زوایای گوناگون میتوان نگریست و آن را علاوه بر نگاه حقوقی، به لحاظ اخلاقی، فلسفی، روانشناسی، جامعهشناسی، مدیریتی و... میتوان مورد بررسی قرار داد.امّا، شاید یکی از وجوه مشترک نگاههای مختلف به حرفه وکالت این است که بی گمان وکلا ملزم به رعایت ضوابط معین و مشخصی در حرفه خود هستند. البته در این میان ضوابط اخلاقی به مراتب از اهمیت بالاتری برخوردار است. یعنی وکیل در ارتباط با خود و دیگران - اعم از قانون، قاضی، موکل و... - ملزم به رعایت حدود و ضوابط اخلاقی است که از قانون - منشور اخلاقی - و فرهنگ جامعه بر آمده است.
از آنجا که ما در جامعهای اسلامی زندگی میکنیم و خود مسلمانیم، تبیین مسئولیتهای اخلاقی وکیل در ابعاد گوناگون ضرورتی اجتناب ناپذیر است. ترسیم و تبیین بایدها و نبایدهای اخلاقی در حرفه وکالت بر اساس منابع اسلامی انتظاری است به حق و فقدان پژوهشهای کاربردی در این عرصه توجیه پذیر نیست. به طور کلی گاهی تعارضاتی که در مسئولیت حرفهای وجود دارد، نادیده گرفته مورد غفلت واقع میشود.
این امر موجب میشود که این تعارضات همواره لاینحل باقی بماند. از این رو، ضروری است فهم دقیقتری از این تعارضات به-دست آید و در حل آنها کوششی شایسته صورت گیرد. از سوی دیگر، به نظر میرسد باید در پی راهی بود تا از آن طریق بتوان وکلا را متقاعد ساخت تا عمل به مسئولیتهای اخلاق حرفهای خویش راجدّی گرفته و پایبندی به آن ضوابط و مسئولیتهای اخلاقی را در نهایت به سود شخص خود و حرفه خویش به شمار آورند.
مع الاسف در موضوع اخلاق وکالت، متون درخور توجهی به زبان فارسی تدوین نشده است. همچنین زوایا و ابعاد اخلاقی حرفه وکالت در ایران از سوی حقوق دانان و اخلاق دانان تا حد زیادی مورد غفلت قرار گرفته و تنها بعضی مطالب به صورت پراکنده در کتب، مقالات و یا وب سایتهای شخصی بیان شده است. این متون هم ازنظر کمّی نسبت به کارهای انجام شده در غرب بسیار کم و ناچیز است، و هم از نظر گستره مسائل موجود در حرفه وکالت درخور توجه نیست.
مشکل دیگر آنکه ورود اندیشمندان علم اخلاق به بررسی علمی اخلاق وکالت بسیار کم رنگ و شاید بتوان گفت بی رنگ است و پژوهشهای انجام شده اغلب توسط وکلا و اساتید حقوق به رشته تحریر در آمده است که در محتوا به لحاظ بیان مسائل و چالشهای اخلاقی فقیر و ناتوان بوده، بیشتر به جنبههای حقوقی پرداخته شده است. بعلاوه حداقل مسائل مطرح شده اخلاقی نیز بر اساس نظریات اندیشمندان غربی یا غیرمسلمان بوده است. گرچه در جهان غرب، در کنار ورود حقوق دانان به این مباحث، فیلسوفان و اخلاق دانان نیز مداخله کردهاند و مطالب زیادی در این خصوص به رشته تحریر درآمده است. بنابراین، ورود به این بحث و توجه به زوایا و ابعاد مختلف آن، با توجه به فرهنگ و منابع اسلامی ضروری است و زمینه پژوهشهای بعدی را بیش از پیش فراهم خواهد ساخت.
