بخشی از مقاله
چکیده:
اقتصاد مقاومتی؛ اقتصادی است مبتنی بر منابع داخلی، که نه تنها در برابر فشارها و تحریم ها دچار بحران نمی شود بلکه مایه قوام جامعه اسلامی است. در حال حاضر، اقتصاد مقاومتی رویکرد مهم اقتصادی نظام جمهوری اسلامی ایران با الگوپذیری از سیره علوی - ع - می باشد که به عنوان راهکاری مناسب جهت تحکیم پایه های درونی و مقابله با تحریم های ظالمانه علیه کشور، اعمال شده است.
آنچه در این پژوهش از نظر می گذرد کوششی است در جهت شناسایی شاخصه های گوناگون اقتصاد مقاومتی در سیره علوی - ع - که با روش توصیفی - تحلیلی و استفاده از ابزار کتابخانه ای به تحلیل محتوا پرداخته است. با غور و تعمق در کتاب شریف نهج البلاغه می توان دریافت که ایمان و تقوا، زهد ورزی، تولید و درآمدزایی، حمایت از تولید کنندگان، اصلاح الگوی مصرف، فقرزدایی، انتخاب کارگزاران شایسته، نظارت دقیق بر بیت المال، مبارزه با فساد در سیستم اقتصادی، مهم ترین شاخصه های اقتصاد مقاومتی هستند. شناسایی این اصول ارزشمند به عنوان الگویی مناسب می تواند بسیاری از مشکلات اقتصادی را راهبری کند و جامعه ی کنونی را از بحران های روحی و اجتماعی رها نماید و یاری گر آن در پیمودن مسیر رشد و شکوفایی باشد.
مقدمه:
اقتصاد استوانه اصلی تحقق جامعه و مایه ثبات و حفظ آن است. از این رو در آموزه های اسلامی، روابط اقتصادی سالم جامعه و امور اقتصادی و معیشتی مردم، هم پای مسائل اعتقادی مطرح شده و دارای جایگاهی مهم است. در جهان کنونی که از یک سو دشمنان داخلی و منافق، همواره در پی فشار آوردن به نظام و انقلاب و از سوی دیگر دشمنان خارجی، مدام در حال تحریم و تهدید هستند، دستیابی به اقتصادی که قوام جامعه باشد، نیازمند مدیریت اقتصادی صحیح با الگوپذیری از قرآن کریم و آموزه های گهر بار معصومین علیهم السلام می باشد.
در این صورت است که مقاومت به عنوان راهکاری مناسب با اقتصاد همراه می گردد، چرا که مقاومت یعنی پایداری و ایستادگی در برابر چیزی که توازن را چه از بعد داخلی و چه خارجی برهم زده باشد. اقتصاد مقاومتی محصول اقتصاد اسلامی است که در شرایط بروز ناملایمات، بحران ها، حوادث، در مسیر اهداف، پویا و پایدار به تخصیص بهینه منابع می پردازد. اقتصاد مقاومتی در شرایط کنونی از اهم مسائل است و لازمه ی استقلال اقتصادی دست یابی به قدرت اقتصادی و پیگیری منافع اقتصادی و خودکفایی درکالاهای مصرفی ضروری و استراتژیک است. لذا اگر استقلال اقتصادی از میان برود، استقلال فرهنگی و استقلال سیاسی نیز وجود نخواهدداشت.
پیشینه پژوهش:
با توجه به اینکه واژه اقتصاد مقاومتی اصطلاح نسبتا جدیدی است، این اصطلاح عینا در نهج البلاغه بیان نشده است، اما با تفحص وتعمق پیرامون مباحث مربوط به اقتصاد می توان به مفهوم این واژه پی برد. لذا می توان گفت که پیشینه ای ندارد و پژوهشی در این زمینه و با این عنوان صورت نگرفته است. براین اساس این نوشتار برآن است که با الگو پذیری از بیانات حکیمانه امام علی علیه السلام در نهج البلاغه، به این پرسش پاسخ دهد که مهمترین مبانی و مولفه های اقتصاد مقاومتی در سیره علوی کدامند؟
برخی شاخصه های اقتصاد مقاومتی که در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرند عبارتند از: ایمان وتقوا، زهد ورزی، ،تولید و درآمد زایی، حمایت ازتولیدکنندگان، اصلاح الگوی مصرف، فقرزدایی، انتخاب کارگزاران شایسته، نظارت دقیق بر بیت المال و مبارزه با فساد اقتصادی که امید است شناسایی این اصول و مبانی ارزشمند به عنوان الگویی مناسب بتواند جوامع اسلامی را در پیمودن راه رشد و شکوفایی یاری دهد.
تاریخچه اقتصاد مقاومتی:
اصطلاح اقتصاد مقاومتی اولین بار در سال 2005 م. که بحران کمبود مواد غذایی و همچنین مواد اولیه برای تولید و پیشرفت اقتصادی و ناتوانی درکشت و صادرات محصولات کشاورزی از جمله توت فرنگی در کشور غزه بر اثر محاصره ی اسرائیل ایجاد شده بود، مورد استفاده قرار گرفت و ضوابط و معیارهای حاکم بر مفهوم اقتصاد مقاومتی شناسایی شد، پس از تشدید تحریم ها علیه ایران در سال های اخیر این شیوه توسط رهبر انقلاب ترویج شده است، واژه اقتصاد مقاومتی اولین بار در دیدار کارکنان با مقام معظم رهبری در شهریور 1389 مطرح گردید، اما اوج تاریخ اقتصاد مقاومتی را می توان سال 1392 دانست که امام خامنه ای مدظله العالی، سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی را به مسئولین کشور ابلاغ نمودند.
مفهوم اقتصاد مقاومتی:
اصطلاح اقتصاد مقاومتی متشکل از دو واژه اقتصاد و مقاومت می باشد:
- اقتصاد، ازکلمه »قصد« به معنای میانه روی آمده است. - انزابی نژاد، 1376؛ - 227 و از ریشه ی »قصد«، به معنای متوسط، اعتدال و میانه روی است. - قرشی،1412؛. - 8/6 در قرآن کریم هم کلمه » مقتصد« آمده، - لقمان : 32،مائده : - 66، که به معنای میانه روی است. در کلمات قصار نهج البلاغه نیز به همین معناست: »ما عال من اقتصد.« - آنکه میانه روی کند تهیدست نمی شود - .
فرهنگ معین اقتصاد را از نظر لغوی »میانه نگاه داشتن «، »به اندازه خرج کردن« و »تعادل در دخل و خرج« تعریف می کند. - معین،1388؛ - 322/1 و واژه مقاومت را از نظر لغوی، »ایستادگی وبرابر کردن« معرفی می کند، و از نظر اصطلاحی آن را در مبادرت به نبرد تدافعی، وضعیتی می داند که فرماندهی آن را موضع مقاومتی معرفی کرده است و براساس همین موضع ، با تمام قوای خود مبادرت به نبرد می کند
برای اقتصاد مقاومتی تعریف های متعددی ارائه شده است که در اینجا به جامع ترین آنها پرداخته می شود: اقتصاد مقاومتی، یعنی آن اقتصادی که در شرایط فشار، در شرایط تحریم، در شرایط دشمنی ها و خصومت های شدید می تواند تعیین کننده رشد و شکوفایی کشور باشد. - امام خامنه ای، 1391؛بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان -
اهمیت و ضرورت اقتصاد مقاومتی:
در اهمیت اقتصاد و معیشت سالم همین بس که امیر مومنان علی - علیه السلام - می فرمایند: » به هرکس نیازمند باشی، اسیر اویی و از هرکس بی نیاز باشی همتای اویی.« از این کلام حکیمانه حضرت می توان ضرورت اقتصاد مقاومتی را تشخیص داد چرا که لازمه وابستگی اقتصادی، وابستگی فرهنگی و سیاسی است. اقتصاد مقاومتی بخشی کاملا راهبردی است که برای کشور اسلامی ایران ضرورتی اجتناب ناپذیر می باشد، چراکه اولا: هدفش رسیدن به جایگاه اول در منطقه است، ثانیا: به عنوان امید مستضعفان جهان، پرچم رهبری مبارزه با استکبار جهانی را برافراشته است.
رهبری مدظله العالی در این مورد می فرمایند : اهمیت اقتصاد مقاومتی از آنجا ناشی می شود که هجمه ی دشمنان اسلام و انقلاب برای متوقف کردن روند پیشرفت انقلاب در سال های اخیر، بیش از هر زمان دیگری بر عرصه ی اقتصاد تمرکز یافته است. دشمنان در پی فشار اقتصادی، به دنبال این هستند که روند پیشرفت کشور را متوقف کنند و از طریق دشوار ساختن زندگی اقتصادی مردم، اعتماد ودلبستگی ایشان را به نظام کاهش دهند و نظام جمهوری اسلامی را از درون به سمت تضعیف و نهایتا فرو پاشی بکشانند. از این رو ضرورت تبیین و توضیح اقتصاد مقاومتی در راستای تحقق بخشیدن به منویات رهبری حفظه االله بیشترآشکار می شود.
مبانی و مولفه های اقتصاد مقاومتی:
دشمنان از صدر اسلام تا به امروز با ترفندهای گوناگون به دنبال ضربه زدن به اسلام، از جبهه های مختلف، به خصوص، جبهه اقتصادی بوده اند، محاصره اقتصادی پیامبر و مسلمانان توسط کفار در شعب ابی طالب گواهی براین ادعاست. در دنیای کنونی نیز دشمنان اسلام تلاش دارند تا نسبت به در هم ریختگی اقتصاد ایران اقدام کنند و از ناحیه مذکور ضرباتی را به ملت شریف ایران وارد کنند.
لذا در این میان اقتصاد مقاومتی یک راهکار و نقشه راه سازنده است، چرا که در اقتصاد مقاومتی علاوه براینکه روند پیشرفت کشور حفظ می شود، آسیب پذیری نظام اقتصادی در مقابل ترفندهای دشمنان هم کاهش می یابد. با تفحص در خطبه ها، نامه ها و حکمت های کتاب شریف نهج البلاغه می توان مبنای اساسی برای اقتصاد مقاومتی استخراج کرد، تا از این رهگذر راهنمای مدونی برای تمام جوامع اسلامی باشد که اهم این شاخصه ها در ادامه به صورت جداگانه مورد بررسی قرار می گیرد.
-1ایمان و تقوا
خدامحوری و تقواگرایی درنظام اسلامی اساس کار و سازندگی، معیار ارزیابی امور و یکی از عوامل شکل دهنده نظام ارزشی اقتصاد اسلامی می باشد. قرآن کریم تقوا و پیروی از تعالیم الهی را ضامن از بین رفتن فقر و عامل مهم نزول برکات آسمان و زمین میداند و می فرماید: »ولو ان اهل القری آمنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات فی السماء و الارض و لکن کذبوا فاخذنا هم بما کانوا یکسبون « ، - اعراف ، - 96، - و اگر اهل شهرها و آبادی ها، ایمان می آوردند و تقوا پیشه می کردند، برکات آسمان و زمین را برآنها می گشودیم ولی تکذیب کردند و ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم - . امام علی علیه السلام نیز در این زمینه می فرمایند: »همانا خداوند ضمانت کرده است که با تقوا را از آن چه مکروه می شمارد به سوی آنچه دوست دارد ببرد و او را از راهی که پیش بینی نمی کرد روزی دهد
ایمان و استقامت از نشانه های مردم و حکومتی است که در جهت اقتصاد مقاومتی گام بر می دارد، چرا که پیروزی بر دشمن لجوج، نیازمند ایمان قوی و استقامت و پایداری است،که این خود به منزله بیمه نامه ای برای اهل حق در مواجهه با هر رویداد می باشد. بر این اساس، امام علی علیه السلام رده های بالای حکومت از قبیل استاندار، فرمانده، مسئول مالیات و.... را امر به تقوا نموده اند.
