بخشی از مقاله
چکیده
یکی از اهداف والای دین مبین اسلام، گرد آوری مبانی علوم انسانی است، از جمله در بحث اقتصاد. و یکی از این اهداف چگونگی نگاه به اقتصاد از دیدگاه وحی، و اهل بیت وحی - علیهم السلام - است. که به منظور تدبیر امور اجتماعی و اقتصادی صورت می گیرد. نوشته ی حاضر که در شناخت شاخصه های اقتصاد مقاومتی از دیدگاه امام سجاد - علیه السلام - پرداخته است، گامی کوچک و ابتدایی، اما بدیع و راهگشا در این خصوص است.
در این بررسی ابتدا به اقتصاد مقاومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری، اهمیت و ضرورت اقتصاد مقاومتی، جایگاه نهاد اقتصاد از منظر اسلام پرداخته شده. و در ادامه به حیات اقتصادی در زمان امام سجاد، و نگاهی به سیره ی اقتصادی امام سجاد در امور اقتصادی توجه شده است. در پایان نیز راهکار هایی در جهت نهادینه سازی فرهنگ جهاد اقتصادی مد نظر معصومین به ویژه امام سجاد - ع - و رهبر معظم انقلاب آورده شده است. کار جهاد گونه، تعهد ملی و عزم جدی، حسن تدبیر و تصمیم گیری به موقع، از جمله عوامل مهمی در پیشبرد مولفه های اصلی اقتصاد مقاومتی به حساب می آیند.
مقدمه:
نگاه اسلام به دنیا، مانند برخی ادیان دیگر بدبینانه نیست و هیچ گاه آن را شر نمی انگارد و حتی رهبانیت را هم جایز نمی شمارد. اگرچه اسلام حب دنیا را مذموم می شمارد و آن را منشأ بیشتر گناهان و مفاسد می داند، سعادت و خوشبختی و رفاه دنیوی را نفی نمی کند. ائمه علیهم السلام در جایگاه مهم ترین اسلام شناسان در میان مسلمانان و حجت های خدا در میان شیعیان، پشتوانه ی نظری این دیدگاه را تأمین کرده اند. در نظر آنان سعادت اخروی، از سعادت دنیوی جدا نست: من لا معاش له لا معاد له؛ » هرکس از تأمین معاش دنیوی خود عاجز باشد، از کسب سعادت اخروی نیز عاجز خواهد بود…
سیره ی ائمه علیهم السلام نیز نشان دهنده ی زندگی افرادی پر تلاش است که همواره علاوه بر تأمین مخارج خود و خانواده شان، معیشت شمار فراوانی از افراد جامعه را نیز تأمین می کرده اند و زندگی آنان همراه با تعالی معنوی، از لحاظ مادی هم یک اعتدال منطقی داشته و همیشه به دور از افراط ها و تفریط ها بوده است. به این ترتیب آنها خود شغل هایی مولد و تأثیرگذار در جامعه داشته اند. از سوی دیگر آموزه های ایشان همواره راهگشای پیروانشان بوده است تا آنان هم در سایه ی این تعالیم بتوانند یک زندگی راحت و معقول و تقریباً مرفه داشته باشند.
ائمه ی اهل بیت علیهم السلام همواره به شیعیان توصیه می کردند که شغل های آبرودار و مولد داشته باشند تا بتوانند با عزت و احترام در جامعه زندگی کنند. آنان مردم را به جلب رضایت و اعتماد دیگران در داد و ستد سفارش می کردند که این هم در سایه ی رعایت حدود و موازین شرعی و عدل و انصاف میسر بوده است. وجدان کاری، هم یکی دیگر از مسائل مورد تأکید ائمه علیهم السلام است. امیرمؤمنان علیه السلام می فرماید: قیمه کل امریء ما یحسنه؛ - ماوردی، ابولحسن، ص » - 35 قیمت هر کس به کاری است که او آن را به خوبی انجام می دهد.
« امامان شیعه علیهم السلام از پیامبر اکرم صلی االله علیه و آله و سلم نقل کرده اند: ان االله یحب عبداً اذا عمل عملاً احکمه؛ » خداوند دوست دارد وقتی بنده اش کاری می کند، آن را با دقت و استواری انجام دهد - .«عاملی، محمد بن حسن، ص - 883 در پرتو این راهنمایی ها همواره شیعیان از فعالان عرصه های اقتصادی در جامعه بودند. شاهد این مطلب رفاه حال شیعیان در عصر ائمه علیهم السلام است.
فعالیت هایی که شیعیان در عرصه های سیاسی، فرهنگی و حتی نظامی داشتند، بدون پشتوانه ی قوی اقتصادی ممکن نبوده است؛ اما آنان امور داخلی خود را بدون حمایت دولت اداره می کردند. یکی از آن فعالیت ها نگارش کتاب های فراوانی است که مستلزم تهیه ی کاغذ و ابزارهای نگارش بوده است؛ آن هم در روزگاری که چنین ابزارهایی نایاب و گران بوده اند و تهیه ی آنها به توان اقتصادی بالایی نیاز داشته است.
از سوی دیگر شیعیان در عصر ائمه علیهم السلام گرایشی به زهد منفی نداشتند و تصوف در میان آنها هیچ رونقی نداشت؛ زیرا ائمه علیهم السلام آنان را از ترک دنیا و زهد منفی نهی می کردند. در نظر آنان زهد مساوی با ترک دنیا نبود؛ بلکه تنها حب دنیا عامل گناه شمرده می شد. امیرمؤمنان علیه السلام از جوانی مشغول کار و تلاش برای کسب روزی حلال بود و هیچ گاه آن را برای خود عار نمی دانست؛ او حتی برای به دست آوردن مخارج زندگی، به کار در باغ های دیگران می پرداخت. ابونعیم اصفهانی می گوید: » علی علیه السلام هرگاه به تنگنای معیشت گرفتار می شد، از مردم دوری می گزید و به کسب و تلاش می پرداخت.«
آن حضرت در اوایل هجرت تنگ دست تر بود و زمینی نداشت تا در آن کار کند، به مقاطعه کاری روی آورد. گزارش هایی از این گونه فعالیت های ایشان در کتاب های سیره نقل شده است؛ ابن شهر آشوب به چند طریق از محمد بن کعب قرظی نقل می کند: امیرمؤمنان آثار گرسنگی را در چهره ی رسول خدا مشاهده کرد. پوستی برداشت، میان آن را گرد کرد و در گردنش داخل کرد و در گردنش داخل کرد و میان آن را به لیف خرما بر کمر خود محکم کرد. او خود نیز به شدت گرسنه بود. مردی را دید که با چرخ از چاه آب بیرون می کشید. به او گفت: آیا به ازای هر دلو آب، یک خرما می دهی؟ مرد گفت: آری. علی برای او از چاه آب بیرون کشید، به قدری که دست هایش از خرما پر شد. آن گاه دلو را رها کرد و خرماها را نزد پیامبر آورد. - همان -
پیشینه پژوهش:
در زمینه ی دیدگاه اقتصادی امامان شیعه و نگاه ائمه ی اطهار به مسآله اقتصاد پژوهش هایی صورت گرفته است از جمله، محرمی، غلامحسین - - 1390 که نقش امامان شیعه در بنیان گذاری اقتصاد اسلامی را مورد بررسی قرار داده است. همچنین مقاله ای در مورد سیره ی اقتصادی امامان معصوم به نگارش در امده است که نگاه امامان معصوم به اقتصاد را شرح و تفسیر می کند. در مقاله ای دیگر - - 1390 نیز جهاد اقتصادی را از نگاه امامان معصوم مورد مطالعه قرار داده است. اما کار پژوهشی که به صورت جداگانه اقتصاد مقاومتی را از دیدگاه ائمه ی اطهار و یا جهاد اقتصادی را از دیدگاه ائمه ی اطهار مورد مطالعه قرار دهد، وجود ندارد و یا تعداد آن ها بسیار اندک می باشد.
اقتصاد مقاومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری:
چندین سال است که مقام معظم رهبری در پیام تبریک نوروزی خود، با برشمردن نکات مهم رخدادها و تحول های سال که سپری شده است، متناسب با شرایط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، سال نو را نام گذاری می فرمایند. به فرموده ی معظم له، این نام گذاری، انتخابی نمادین نیست. از این رو نباید به حرکتی نمادین در جامعه تبدیل شود، بلکه این نام گذاری راهبردی برای جامعه و جلب توجه نخبگان جامعه به این موضوع است.
در چند سال اخیر و با شدت یافتن تحریم های یک جانبه و غیرانسانی غرب علیه جمهوری اسلامی ایران با هدف متوقف کردن برنامه های صلح آمیز هسته ای ایران، واژه ی جدید » اقتصاد مقاومتی « به ادبیات اقتصادی کشور اضافه و به فراخور حال و روز اقتصاد کشورمان مورد بحث قرار گرفته است. این واژه اولین بار در دیدار کارآفرینان با مقام معظم رهبری در شهریور سال 1389 مطرح گردید. در همین دیدار، مقام معظم رهبری » اقتصاد مقاومتی « را معنا و مفهومی از کارآفرینی معرفی و برای نیاز اساسی کشور به کارآفرینی نیز دو دلیل » فشار اقتصادی دشمنان « و » آمادگی کشور برایی جهش « را معرفی نمودند.1
