بخشی از مقاله
چکیده
تفکرواندیشه یکی ازاساسی ترین مواهبی است که در دین اسلام از آن یاد شده است. تفکر به ویژه تفکر انتقادی خود به خود رشد نمی یابد بلکه ضروری است که به صورت نظری و عملی تدریس شود. در این مقاله به ضرورت واهمیت تفکر انتقادی پرداخته شده است و ضمن پرداختن به چگونگی آموزش تفکر انتقادی به ویژگی های افراد منتقد وراه های رسیدن به تفکر انتقادی و... اشاره شده است جدای از این مباحث به جایگاه تفکر انتقادی در قرآن و بیانات امام علی - ع - درباب تفکر انتقادی پرداخته شده است،و می توان گفت که آیاآموزش تفکر انتقادی باانواع روش های دیالکتیک و داستان و بازی و... می تواند برای دانش آموزان ابتدایی موثر و مفید خواهد بود یا خیر؟
مقدمه:
انسان دارای قدرت تفکر واندیشه است وتفکر محور اصلی شناخت.تفکر زمانی شکل می گیرد که با موقعیتی روبه رو شود واین موقعیت به راه های نیاز داشته باشد. ماهیت تفکر، شناخت وکسب معرفت است. این نیروی خدادادی باید رشدپیدا کند واز دیدگاه عرفا وعلمای اسلام»تفکر اعظم عبادات واهم معاملات تماشای جمال محبوب است.« از دیدگاه روانشناسی بایدانسان با مسئله یا موقعیت یا محرکی روبه رو شود وذهن خود را با آن درگیر کند تا بتواند راه حلی پیدا کند.
یکی از فعالیت های مهم و مورد نیاز آموزش وپرورش، تقویت وگسترش آزادی اندیشه و تفکراست. اولین نقطه شروع تفکر فرضیه سازی است و برای ایجاد این مهارت باید موقعیت های آموزشی به وجود آورد. - نصرت االله قاسمی فر، 1383، ص7 وص - 8 شاگردان معمولاً می دانند که چگونه فکر کنند و بیاموزند اما نه به آن اندازه که در توان آن ها است.
بنابراین هدف عمده آموزش باید وادار کردن آن ها به تفکر باشد. اولین مسئولیت استاد دراین مورد این است که شاگردان را از مرحله به یاد سپاری مطالب به مرحله تفکر وحل مشکلات سوق دهد. از آن جا که یکی از هدفهای اصلی تعلیم و تربیت، پرورش شیوه تفکر انتقادی در افراد است. در امرآموزش بایست ضمن تقویت روحیه انتقاد پذیری، در استادان، روحیه انتقاد کردن وزمینه بررسی و تحقیق در شاگردان به وجود آورد.
سرانجام تاکید براین است که شاگردان باید با پشت سرگذاشتن فرآیند های فکری شکل ، تفکر انتقادی را فعالانه تمرین کنند. مهارتهای تفکر انتقادی در یک محیط بحث و تبادل فکری وحل مسئله به بهترین شکل توسعه می یابد. شاگردان صرفاً از طریق گوش دادن به سخنرانی استاد درباره تفکر انتقادی مطلب چندان نمی آموزند بلکه روش های خاصی وجود دارد که در تحقیق اشاره می شود. - چت مایزز، 1374،ص - 1
ضرورت آموزش تفکر انتقادی
1 تفکر انتقادی یکی از ابعاد وجود انسان است و پرورش آن سبب رشد آدمی می شود.
2 تفکر انتقادی منطبق با ویژگی های عقلانی انسان مانند کنجکاوی و ترقی طلبی است.
3 کاربردی کردن یادگیری یا یادگیری براساس خود یادگیرنده انجام می شود.
4 متناسب با ویژگی های عصر فراصنعتی وتغییر وتحول فزاینده ی آن است.
5 برگرفته از اهداف- اساسی تعلیم و تربیت است. - هاشمیان نژاد، - 1380
6 آموزش تفکر انتقادی به دانش آموزان باعث تصحیح کردن توانایی تفسیر، پیش بینی ، تشریح وکنترل رفتار است.
7 علاوه براینکه معلمان به ابزار و استراتژی های مناسبی برای آموزش نیاز دارند مهارتهای تفکر انتقادی می تواند دربالا بردن کیفیت آموزش وارائه راهکاربرای معلمان مفید باشد.
8 در جهت پرورش وتربیت افرادو شهروندانی مولد و منتقد که با ارزیابی خویش، بیشترین موفقیت در زندگی فردی واجتماعی بدست می آورند. - محمودی، بی تا، ص - 5 تعریف تفکرانتقادی در ابتدا به توضیح جداگانه دو واژه تفکر وانتقاد ی پرداخته می شود. دانشمندان برای واژه تفکر چندین تعریف را دانسته اند که به مواردی اشاره می شود. »فکر نیروی نقادی است و فکر متعالی کنشی است که به کمک دو قوه فهم و شعور، پدیده ها را به هم پیوند می دهد.« کانت - قاسمی فر، 1383، ص - 26 »فکر عبارت است از نیروی ادراک کننده ای که کثرت را به وحدت باز می گرداند.« دو بیران - همان ص - 26
»فکر عبارت است از حرکت عقل از معلوم به مجهول« سبزواری - همان ص - 26 واژه نقد در زبان فارسی به معنی جداکردن سره از ناسره، تمیز دادن خوب از بد و آشکار کردن محاسن ومعایب سخن است. ویکی از توانایی های فکری که دانش آموزان باید در مدارس کسب کنند این است که شنیده ها، خوانده ها، اندیشه ها، واعتقادهای مختلفی را که در زندگی با آن ها روبه رو می شوند ارزشیابی کنند درباره آن ها تصمیم های منطقی بگیرند. این توانائی ارزنده تفکر انتقادی - تفکر نقادانه - نام دارد.
»امروزه تفکر انتقادی به طور فزاینده ای مورد توجه قرار گرفته است، زیرا ما همواره با مقدار زیادی از اطلاعات گمراه کننده، تبلیغات تجاری، وسایر انواع تبلیغات روبه رو می شویم که باید آن ها را سبک و سنگین کنیم و سره را از ناصره جدا سازیم« - راگن و کاوچاک - - سیف، 1391، ص - 404 »تفکر انتقادی عبارت است از توانایی تجسم، بازنمایی اشیاء رویدادها در حافظه وانجام عملیات روی این بازنمایی ها، مساله گشایی ذهنما در مقایسه با مساله گشایی از طریق دستکاری عملی« » تفکر انتقادی، عبارت است از بررسی و ارزیابی تغییر، اصلاح ودوباره سازی یک مساله - « همان ص - 45 تفکر انتقادی، عبارت است از توانایی تحلیل اطلاعات و تجارب به کمک عقل و منطق، بینش و شناخت دیویی - همان ص - 45 »تفکر انتقادی براساس حل مساله، عبارت است از فرآیند تعیین مساله، جمع آوری اطلاعات، فرضیه سازی، آزمون فرضیه ها، ارزشیابی، تصمیم گیری.
دراین روش، مسائل تجزیه وتحلیل وبا تاکید براستدلال های درست از نادرست مشخص می شود - همان ص - 46 ودر آخر ارمرود - - 2002 تعریف کامل تری از تفکر انتقادی به دست می دهد: تفکر انتقادی یعنی داوری درباره، صحیت، اعتبار و ارزش اطلاعات و استدلال ها ارائه شده. - سیف ،1391،ص - 404 برای فهم بهتر تعاریف و اصطلاحات به مثال هایی در زیر اشاره می شود وقتی که در یک آگهی تبلیغات تجاری گفته می شود که از هر 100 دندانپزشک 99 نفر نوع خاصی از خمیر داندان را توصیه می کنند که دارای تفکر انتقادی باشد باید به سوال هایی که در ادامه گفته می شود را بقرای خود مطرح کند. »
