بخشی از مقاله
مقدمه
شناخت پتانسیل های اقلیمی، به عنوان بستر فعالیت های انسانی، پایه و اساس غالب برنامه ریزی های محیطی و آمایش سرزمین را تشکیل می دهد؛ چنانچه تضمین توفیق کامل غالب برنامه ریزی های توسعه شهری، عمرانی، سکونتگاهی، معماری و جهانگردی هنگامی به دست می آید که با شناخت آب و هوا و استفاده از توان های گوناگون آن همراه باشد.
یکی از عوامل مؤثر بر زندگی، آسایش و سلامتی انسان، شرایط جوی و اقلیمی است که امروزه در قالب شاخه ای مطالعه از علم با عنوان زیست اقلیم انسانی مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد - محمدی،. - 73 :1387 بیوکلیماتولوژی، علم مطالعه و ارزیابی تأثیر آب و هوا بر روی موجودات زنده اعم از گیاهان، جانوران و انسان است.
با توجه به این گرایش منظور از شرایط آسایش، مجموعه شرایطی است که از نظر حرارتی برای80 درصد از افراد مناسب باشد؛ یا به عبارت دیگر انسان در آن شرایط احساس گرما و سرما نکند. حالت خنثی بودن حرارتی نیز شرایطی است که ارگانیسم انسانی می تواند بیلان حرارتی خود را به بهترین شکل موجود حفظ کند، بدون اینکه دچار کمبود یا مازاد انرژی شود. در شکل گیری شرایط آسایش انسان از دیدگاه اقلیمی چهار عنصر دما، باد، رطوبت و تابش نقش عمده ای دارند.
در این عناصر دما و رطوبت تأثیر بیشتری در سلامت و راحتی انسان دارند و به همین دلیل بیشتر مدل ها و شاخص های سنجش آسایش انسان بر این دو عنصر استوار شده است. طی سال های اخیر روش ها و مدل های گوناگونی برای شناخت و درجه تأثیر عناصر اقلیمی بر روی ارگانیسم انسان ابداع شده است و در مورد سنجش شرایط آسایش و راحتی انسان پژوهش های متعددی انجام شده است. قدیمی ترین مطالعات شامل مطالعه مدل اولگی است که در دهه ی شصت با ارائه ی نمودار زیست اقلیمی به تعیین نقش جداگانه و مشخص عوامل پرداخت. او بر اساس آزمایش ها و محاسباتی که در چهار منطقه مختلف اقلیمی آمریکا انجام داد، نتیجه گرفت که نیاز به ظرفیت و مقاومت حرارتی مناطق یکسان نیست. در همین دهه گیونی نمودار بیو کلیمایی را ارائه کرد.
تقسیم بندی بیوکلیمایی را مطرح کرد و طی آزمایشهای متعددی که روی انسان انجام داد، حاصل آن را به صورت نمودار ارائه کرد. - هونام2، - 1967 نیز با استفاده از شاخص دمای مؤثر، آسایش اقلیمی شهر »آلیس اسپرینگز » را مورد مطالعه قرار داد و مشاهده کرد که قسمت قابل توجهی از فصل گرم سال در این شهر از لحاظ آسایش اقلیمی نامساعد است
به منظور تعیین شاخص های قابل اطمینان برای حفاظت از فشارهای حرارتی در نیجریه، شاخص های مختلف از جمله شاخص ماهانی، اوانز، نمودار زیست اقلیم و حرارت مؤثر را با هم مقایسه کردند - موریلون-گالوز ، - 2004 اطلس بیوکلیمای انسانی مکزیکو را با تحلیل داده های اقلیمی دوره 1951-1980م. و براساس شاخص های الگی و گیونی تهیه کردند.
- بودن و گراب ، - 2005 نیز به بررسی آسایش حرارتی در پنج شهر تونس از دو منطقه پرداختند. آنها در تحقیق خود از حدود 200 نفر در خصوص شرایط زندگی طبیعی خود در محیط کار و محل زندگی در هر ماه از یک سال سوال کرده و نتایج آن را با شاخص های آسایش حرارتی مقایسه کردند. نتایج مطالعه نشان دهنده وجود ارتباط معنی دار بین شرایط آسایش حرارتی اعلام شده با شاخص های آسایش حرارتی بوده است.
- توی ، - 2007 به مطالعه و تعیین آسایش بیوکلیماتیک در شهر ارزروم در سه منطقه شهری، روستایی و شهری جنگلی ترکیه پرداختند و نتیجه گرفتندکه مناطق شهری جنگلی سازگاری بیشتری با شاخص آسایش حرارتی مورد استفاده دارد. مطالعات انجام شده در زمینه ارزیابی اقلیم زیستی کشور دارای تنوع موضوعی خاص است و می توان آنها را به سه دسته تقسیم نمود.
بخشی از این مطالعات به ارزیابی اقلیم زیستی محض پرداخته و شرایط راحتی انسان را در ایام مختلف سال در مناطق مورد مطالعه خود تبیین نموده اند؛ مانند: - کاویانی، - 1372:32، - جهانبخش، - 1377:68، - پاینده، - 1384:73، - ذوالفقاری، - 1386:129، - محمدی و سعیدی، - 1387:45 و - محمودی، . - 1387:44 - ناظم السادات و مجنونی هریس، - 1387:71 به بررسی میزان راحتی انسان در شرایط اقلیمی مختلف در شهرهای شیراز و بندرعباس پرداختند و بیان نمودند که دمای ظاهری شیراز به دلیل رطوبت نسبی کم، پایین تر از دمای مشاهده شده این شهر قرار میگیرد و تا اندازه ای در احساس رضامندی هوا در این شهر مؤثر است.
خطر وقوع گرمازدگی، آفتابزدگی، انقباض حرارتی عضلات و تحلیل رفتگی حرارتی به ترتیب در شهرهای بندرعباس و شیراز در روزها و ماه های گرم تابستان، بخصوص در روزهای مربوط به ماه های تیر و مرداد بیشتر است. تعیین دمای ظاهری بیشینه روزانه در این شهرها مشخص کرد که به دلیل بالا بودن دما، در ساعات گرم روز تنش گرمایی به صورت جدی سلامت مردم را تهدید می کند. طیف دیگری از مطالعات انجام گرفته در رابطه با معماری و ساختمان است مانند: - رازجویان، - 1375، - موحدی و عساکره، - 23 :1370، - نجار سلیقه، - 1383:144، - خوشحال، - 173 :1385 و - شاه بختی و شفیعی، - 59 : 1389 اینگونه مطالعات به ارزیابی زیست اقلیم ساختمان از طریق شاخص هایی مانند ماهانی، گیونی، ترجونگ و ... پرداخته اند
ضمن بررسی تاثیر عناصر اقلیمی در معماری شهر لالی یافت که آسایش حرارتی در لالی در طی بیشتر شب ها مناسب بوده ولی در بیشتر ماههای سال آسایش حرارتی در روز مناسب نیست. بهترین جهت قرارگیری ساختمان ها جهت شمالی- جنوبی با کشیدگی شرقی- غربی است. فاصله گذاری بین ساختمان ها بافت فشرده و متراکم و اندازه بازشوها در اندازه کوچک مناسبتر است. دیوارهای داخل و خارجی و بامها، باید از مصالح سنگین ساخته شوند تا زمان تاخیر این مصالح بیشتر از 8 ساعت باشد. گروه دیگری از مطالعات نیز به بررسی اقلیم زیستی کشور در رابطه با فعالیت گردشگری پرداخته اند مانند: - بذرپاش، - 1387:94، - ساری صراف، - 1389:63، - فرج زاده و احمد آبادی، - 1389:32
از آنجا که قوچان در مسیر مشهد مقدس قرار دارد که یکی از قطب های بزرگ گردشگری محسوب می شود، در پژوهش حاضر سعی شده است تا ضمن بهره گیری از معتبرترین مدل های تجربی، شرایط اقلیم زیستی قوچان را از نظر کیفیت حرارتی و آثار فیزیولوژیکی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و الگوی مناسبی به منظور تعیین درجه آسایش - راحتی - ، یا عدم آسایش در منطقه مورد مطالعه در طول ماهها و فصول مختلف برای برنامه ریزی گردشگری ارائه گردد
