بخشی از مقاله
چکیده
اثرات زیست محیطی انسان بر کره زمین در زمینه های مختلفی قابل بررسی می باشد. رشد جمعیت، شتاب توسعه و مصرف گرایی، افزایش توان فناوری و تغییر سبک زندگی بشر به عنوان یکی از ویژگی های جهان معاصر، هر یک تبعات و خساراتی را بر محیط زیست تحمیل می کنند. یکی از زمینه هایی که اهمیت زیادی را در کره زمین دارد ، انتشار گاز دی اکسید کربن توسط فعالیتهای مختلف بشری است. اثرات انتشار این گاز به عنوان یکی از گازهای گلخانه ای یکی از عوامل تخریب در محیط زیست و تغییر اقلیم است. همگام با رشد فزاینده تخریب محیط زیست، شاخص هایی همانند جاپای بوم شناختی و ردپای کربن به منظور بر آورد میزان خسارات وارده و شدت و سرعت بهره برداری از این منابع به کار گرفته شدند که در تحقیق حاضر به بررسی و معرفی این دو شاخص برای رسیدن به توسعه پایدار پرداخته خواهد شد.
کلمات کلیدی: ردپای کربن؛ شاخص زیست محیطی؛ پایداری؛ جاپای بوم شناختی.
-1 مقدمه
توسعه پایدار به معنای تامین نیازهای نسل کنونی بدون به مخاطره انداختن ظرفیت های نسل آتی در برآوردنیازهایشان می باشد . - WCED,1987 - ناپایداری توسعه جوامع بشری در دو قرن اخیر و پیامدهای زیانبار آن که تابعی از متغیرهای جمعیت و سرانه و الگوی مصرف است، توجه به اصل پایداری را هر چه بیشتر مورد تایید قرار می دهد. با توجه به گزارش ارائه شده توسط آژانس بین المللی انرژی - 2013 - مبنی بر اینکه ایران در سال 2012 در بین 200 کشور ، هشتمین کشور انتشار دهنده گاز دی اکسید کربن در جهان بوده است - نمودار - 1، بررسی میزان کربن منتشر شده در راستای تامین تقاضای نهایی داخلی کشور اهمیت ویژه ای می یابد.
بررسی مطالعات گذشته نشان می دهد که جاپای بوم شناختی1میتواند چارچوب مناسبی برای سنجش و ارزیابی آثار زیست محیطی در راستای توسعه ی پایدار باشد - دینگ و بنی هاشمی، 2017؛ سرایی و زارعی، 1390، مؤمنی و همکاران،. - 1395 استفاده از روش های مختلف محاسبه ی رد پای کربن2 نیز می تواند به عنوان یک روش مناسب، ما را درجهت نیل به اهداف توسعه پایدار یاری رساند که در این زمینه نیز تحقیقات متعددی در داخل و خارج از کشور به انجام رسیده است. - اندایش و همکاران، 1395؛ کی و همکاران، 2017؛ رادو و همکاران، 2013 ؛ دیاز و همکاران. - 2012 لذا با توجه به مقدمه ی ارائه شده و اهمیت موضوع توسعه پایدار از جنبه های مختلف، سعی بر آن شدهاست که در این پژوهش ضمن معرفی و توضیح مختصر دو شاخص مهم زیست محیطی برای رسیدن به توسعه پایدار ، راهکارهای پیشنهادی برای کاهش انتشار کربن نیز ارائه شود.
-2 مواد و روش ها
در تحقیق حاضر بر اساس مطالعات اینترنتی به بررسی و معرفی دو شاخص مهم زیست محیطی - جاپایاکولوژیکی و ردپای کربن - و راهکارهایی برای رسیدن به توسعه پایدار از طریق کاهش انتشار کربن پرداخته خواهد شد.
1-2 جا پای اکولوژیکی - EF -
این شاخص که اولین بار توسط واکرنال و رس در 1996 مطرح گردید، مشخص می کند که چه مساحتی از اراضی دارای قابلیت تولید ماده زنده با استفاده از فن آوری رایج، برای تامین نیازهای مصرفی یک نفر و دفع ضایعات وی لازم است. واحد این شاخص، هکتار به ازای هر نفر می باشد. یکی از ویژگیهای بارز شاخص جاپای بوم شناختی، قابلیت اندازه گیری کمی و مقایسه ای آن از یک فرد گرفته تا یک خانواده ، شهر ، کشور ، منطقه وبالاخره کل کره زمین می باشد. رویکرد جا پای بومشناختی، اینک بهطور گستردهای در سراسر جهان، بهعنوان یک شاخص سنجش زیستمحیطی برای پایداری بهکار میرود.این شاخص همچنین، میتواند در ارزیابی و مدیریت در بهکارگیری مناسب منابع در اقتصاد نیز مورد استفاده قرار گیرد.
از این شاخص ، برای بررسی و جستوجوی شیوههای زندگی پایدار فردی، در الگوی مصرف کالا و خدمات، در مدیریت سازمانها، بخشهای صنعتی، مناطق ونواحی نیز استفاده میشود. تحلیل جا پای بومشناختی همچنین شیوهای است که برای تعیین میزان مصرف نسبی منابع بهمنظور ارتقای آگاهی، آموزشی، راجع به هر نوع مصرف منابع موجود و گاهی راهاندازی، شروع و تغییر الگوونحوه مصرف بهکار گرفته میشود. با اندازهگیری و سنجش جا پای بومشناختی یک جمعیت میتوانیم عبور ازحد مجاز مصرف منابع را با دقت بیشتری ارزیابی و مهار کنیم. جا پای بوم شناختی را می توان با ظرفیت زیستی3زمین مقایسه کرد. شکل - 2 - روند تغییرات جای پای بوم شناختی و ظرفیت برد کره زمین طی دوره 1960 الی2010 را نشان می دهد .
1-1-2 مزایای استفاده از شاخص جاپای اکولوژیکی
•آسان شدن مقایسه نواحی برای بارگذاری اکولوژیک به دلیل استفاده از واحد اندازه گیری یکسان در سطح جهانی
•امکان استفاده از این شاخص در همه سطوح و بخش های فعالیتی
•نمایش ظرفیت زیستی
2-1-2 معایب شاخص جا پای اکولوژیکی
•تاکید بیشتر روی مسائل کمی و توجه کم به مسائل کیفی
•نادیده گرفتن تغییر فناوری و منابع زیرزمینی
•دقیق نبودن آن در سطح ملی و منطقه ای به دلیل کمبود اطلاعات در سطح ملی و منطقه ای
2-2 ردپای کربن - - CF
ردپای کربن، به عنوان مقیاسی از مقدار کل خروجی دی اکسید کربن - CO2 - و متانول - CH4 - مربوط به یک جمعیت، سیستم یا فعالیت معین با در نظر گرفتن همه منابع، فرونشینها، ذخیرهشدنها در محدود زمانی و مکانی آن جمعیت، آن سیستم یا فعالیت بیان می شود. اصطلاح ردپای کربن در واقع از اصطلاح "ردپای بومشناختی "منشا میگیرد که در دهه 1990 به کار گرفته شد اما ردپای کربنی اختصاصیتر از ردپای بومشناختی است، زیرا به طور مستقیم میزان خروجی گازهای عامل تغییرات آب و هوایی به جو را اندازه میگیرد. گازهای گلخانهای ازطریق فعالیتهای مربوط به حمل و نقل، پاک کردن زمین و تولید مواد غذایی، سوخت،کالاهای ساختهشده، مواد،چوب، جادهها، ساختمانها و خدمات وارد جو زمین میشوند و برای سادگی اغلب بر حسب میزان دیاکسیدکربن یا معادل دی اکسید کربن سایر گازهای گلخانهای گزارش میشوند. برای رسیدن به توسعه پایدار ، نیاز به اقداماتی هم درسطح سیستمی وهم درسطح فردی است، ولی افراد اقدامات بسیار زیادی می توانند درکاهش ردپایکربن و رسیدن به سلامت و پایداری انجام دهند که در زیر به آن ها اشاره می شود:
