مقاله شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر بر موفقیت بنگاه های کوچک و متوسط در استان فارس

بخشی از مقاله

چکیده:

نگاهی به فعالیت بنگاه های کوچک و متوسط در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، بیانگر نوعی ارتباط تنگاتنگ و مؤثر میان پیشرفت اقتصادی-اجتماعی این کشورها و توسعه این بنگاه هاست. در این میان، همواره موفقیت دغدغه اصلی کارآفرینان در این بنگاه ها بوده است . بر این اساس، پژوهش حاضر درصدد اولویت بندی عوامل موفقیت بنگاه های کوچک و متوسط می باشد. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش گردآوری داده ها، توصیفی-پیمایشی بوده، حجم جامعه 3859 کارکن و 376 مدیر شرکتهای کوچک و متوسط واقع در شهرک های صنعتی استان فارس می باشد. لذا حجم کلی نمونه براساس جدول مورگان برای مدیران 181 و برای کارکنان 351 مورد می باشد. جهت تجزیه و تحلیل یافته ها از نرمافزار لیزرل استفاده شده است. مدل مورد استفاده در این پژوهش مدل علت و معلولی عملکرد سازمانی برک و لتوین بوده که شامل دوازده مولفه است. در پایان، نتایج نشان می دهد که محیط خارجی بعنوان مهم ترین عامل از نظر مدیران، و نیازهای شغلی و مهارت های فردی بعنوان مهم ترین عامل موثر در موفقیت بنگاه، از سوی کارکنان شناسایی شده اند.

واژگان کلیدی: موفقیت؛ عوامل موفقیت؛ بنگاه کوچک و متوسط؛ مدیریت تحول سازمانی

مقدمه

تحولات اخیر و بویژه فشارهای جمعیتی، نوآوری های لحظه به لحظه، پیچیده تر شدن فرایند های مدیریتی و تصمیم گیری، نیاز به تصمیم گیری های آنی و ضروری و تجارب حاصل از فعالیت های بنگاه های خرد و متوسط، اهمیت این بنگاه ها را نمایان می سازد. بنگاه های اقتصادی کوچک و متوسط در ایجاد اشتغال، و فراهم کردن بستر مناسب برای نوآوری و افزایش صادرات نقش مهمی دارند. همچنین بنگاه های کوچک و متوسط عامل جذب و اشتغال بخش عظیمی از جمعیت کشورها و آموزش نیروی کار ماهر هستند - سعید پور، . - 1391 نقش و اهمیت 2SMEها در انتقال ساختار اقتصادی هیچ کشوری از جمله کشورمان، پوشیده و نامفهوم نیست. بنابراین امروزه پرداختن به شرایط و عوامل مختلف و متنوعی که موجب افزایش راندمان و بهره وری امور و فعالیت های مختلف در سازمان های دولتی و خصوصی شده، از چنان اهمیتی برخوردار گردیده است که توجه بسیاری از صاحب نظران علم مدیریت را به خود معطوف ساخته است - شفیعی ، . - 1389

لزوم توجه به عوامل موثر بر موفقیت مدیران کارآفرین، دست اندر کاران و برنامه ریزان را بر آن می دارد که شناسایی دقیقی از آن ها به عمل آورند و زمینه و بستر مناسب را برای اقدامات عملی ایجاد نمایند.هدف اصلی این پژوهش شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر در موفقیت بنگاه های کوچک و متوسط می باشد. بعلاوه، در پژوهش حاضر نقش رهبری، محیط خارجی، فرهنگ سازمانی، ماموریت و استراتژی بنگاه، اقدامات مدیریت، سیستم های سازمانی، ساختار، جو واحد کاری، ارزش ها و نیازهای فردی، انگیزش، کارها و نقش های فردی و عملکرد فردی و سازمانی، به عنوان عوامل موثر در موفقیت بنگاه های کوچک و متوسط بررسی می گردد.

پیشینه پژوهش

یداللهی و آقاجانی - - 1388 در پژوهشی با عنوان "شناسایی عوامل داخلی موثر بر عملکرد شرکت های کوچک و متوسط و ارائه مدلی اثر بخش" ضمن ارائه مدلی یکپارچه از عوامل استراتژیک داخلی موثر بر عملکرد شرکت های کوچک، عوامل مدیرتی، منابع انسانی، ساختار سازمانی، سیستم های سازمانی، بازاریابی و فروش، فناوری اطلاعات، تحقیق و توسعه، استراتژی های شرکت، تولید و عملیات و منابع مالی سازمان را به عنوان عوامل موثر در موفقیت شناسایی نمودند. در تحقیق دیگری که صادقی - - 1390 بر روی عوامل موثر بر موفقیت کسب و کارهای حوزه فناوری های برتر انجام داده است، سه عامل سیاست ها و قوانین کسب و کار در کشور، فناوری و ویژگی های کارآفرین به ترتیب به عنوان مهم ترین عوامل اثرگذار بر موفقیت کسب و کارهای کوچک و متوسط حوزه فناوری های برتر اولویت بندی شدند.

دباغ کاشانی - - 1390در پژوهشی با عنوان " شناسایی عوامل موفقیت در چارچوب پیاده سازی مدیریت فرایندهای کسب و کار در سازمان های ایرانی" ، ضمن بررسی عوامل داخلی و خارجی گوناگون ، عوامل و زیر عوامل موفقیت مدیریت سازمان و فرایندها را به دسته های -1 استراتژی، -2 فرهنگ سازمانی، -3 رهبری، -4 ارتباطات و آگاهی و -5 متولوژی تقسیم نموده است. ماتزلر و همکاران - 1389 - در تحقیق خود به دنبال یافتن این سوال که " چه چیز به عملکرد بالا منجر می شود؟" به شناسایی عوامل موفقیت ماندگار شرکت ها پرداخته اند، عوامل خلاقانه ی عملکرد در این پژوهش شامل: فرهنگ کارآفرینانه، بازارگرایی ، گرایش مدیر ارشد به خلاقیت، قوت فرهنگ سازمان ، شایستگی های هسته ای، مدیریت بر مبنای شایستگی ، موقعیت بازار و موفقیت نوآوری می باشند.

بر اساس یافته های این پژوهش، اگرچه شبکه ی عوامل موفقیت و ارتباط آن ها پیچیده است اما شرکتی که از این فاکتورها درشکل گیری استراتژی ها و تعیین اولویت هایش استفاده نماید با احتمال بیش تری موفقیت را تجربه و از ماندگاری درازمدت تری برخوردار می گردد. پی سی گوش و همکاران در پژوهشی با عنوان " عوامل کلیدی موفقیت، توانایی های مشخص و فشارهای استراتژیک در SMEهای سنگاپور" عملکرد مطلوب بنگاه های برتر را ناشی از پویایی و تعداد محدودی از عوامل کلیدی موفقیت که عموما برای تمام این دست شرکت های موفق در جهان مشترک است، می دانند.

پویایی های استراتژیک و اجزای ویژه ی آن ها شامل این موارد می باشد : -1 تیم مدیریتی متعهد، حامی و قوی -2 رهبری مقتدر ، آینده نگرو توانا -3 اتخاذ روند استراتژیک صحیح - 4 توانایی شناسایی و تمرکز بر بازار - 5 توانایی توسعه و حفظ قابلیت ها -6 ارتباط خوب مشتری و ارباب رجوع. در پژوهشی با نام " به سوی یک مدل جدیدی از موفقیت و عملکرد در SMEها" ، که سیمسون و همکاران - 2012 - نقاط کلیدی موفقیت را با مرتبط ساختن تعریف موفقیت و عملکرد به ویژگی های محیط کسب و کار، ویژگی های صاحب - مدیر - و ویژگی های کسب و کار شناسایی کرده اند. تحقیق چیتیساورن و سایرین هم - - 1389 با عنوان " عوامل موثر در موفقیت کسب و کار بنگاه های کوچک و متوسط تایلند" مهم ترین عوامل موثر در موفقیت SMEهای کشور تایلند را مشتری و بازار، روش انجام کسب و کار، منابع و امور مالی، و محیط خارجی می دانند.

مبانی نظری

پدیده جهانی شدن و لزوم ایجاد تحرک، انعطاف و سرعت در تصمیم گیری در مناسبات تجاری و اقتصادی جایگاه ویژه ای را برای موسسات کوچک و متوسط در سطح جهان فراهم ساخته است. - صدر نیا، میراسدی، وروانی، - 1388 به گونه ای که تقریبا همه کشورها سعی در توسعه این صنایع در ساختار صنعتی خود دارند و این صنایع نقش قابل ملاحظه ای را در اقتصاد آنان ایفا می کند. - زیودار، قاسمی، - 1390اما نکته حائز اهمیت این است که تنها ایجاد شرایط راه اندازی بنگاه های کوچک و متوسط نمی تواند سهم چندانی را در پیشبرد توسعه ی مادام اقتصاد کشورها داشته باشد و در این بین چالش موفقیت، همواره مهم ترین چالش پیش روی صنایع کوچک و متوسط بوده است.

در ایران با وجود اینکه قریب 92 درصد بنگاه های اقتصادی کشور را واحد های کوچک و متوسط تشکیل می دهند، ولی این صنایع، سهم اندکی در ارزش افزوده و اشتغال کشور دارند، ضمن اینکه واحدهای صنعتی راکد و نیمه تمام بسیاری در کشور به چشم می خورد. - عرفانب، اسدی، - 1391بنابراین، همان طور که این واحدها نقش مهم و اساسی در توسعه ی اقتصادی کشورها ایفا می کنند، به همین صورت، زمانی که شکست می خورند، می توانند نقش منفی در اقتصاد داشته باشند. بر این اساس یک راه مناسب جهت حل این معضل،شناسایی عوامل موفقیت موجود در مدل های موفقیت سازمان ها و بررسی نقش این عوامل در توفیق آن دسته از صنایع کوچک و متوسطی است که بعنوان بنگاه های موفق به فعالیت خود ادامه می دهند.

کسب و کار های کوچک و متوسط نویسندگان مختلف،تعاریف متفاوتی از مفهوم کسب و کار دارند.در واژه نامه آکسفورد، کسب و کار به معنی خرید و فروش و تجارت آمده است.به زبان ساده، کسب و کار عبارت است از حالتی از مشغولیت، و به طور عام شامل فعالیت هایی است که تولید و خرید کالاها و خدمات با هدف فروش آن ها به منظور کسب سود، در بر می گیرد. - مقدس ابرده، - 1391 لغت "صنایع کوچک و متوسط" توسط اکثر نویسندگان بصورت مبهم مطرح شده و نمی توان تعریف مشخصی ارائه کرد، - آنالوئی، کرمی - 1389 بعلاوه اگرچه بنگاه های کوچک و متوسط در کشورهای مختلف جهان دارای شباهت های بسیاری هستند، با وجود این نمی توان تعریف واحد و یکسانی از آن ها بدست آورد، هر کشور با توجه به شرایط خاص خود تعریفی از این کسب و کار ها ارائه کرده است. - صادقی - 1391

در ایران نیز وزارت خانه هایی چون جهاد کشاورزی و تعاون و رفاه اجتماعی و همچنین موسسات اقتصادی و آماری فعال در کشور حسب نیاز تعاریف گوناگونی از مفهوم صنایع کوچک و متوسط نموده اند. در این پژوهش، بر اساس استعلام به عمل آمده از سازمان صنایع کوچک و متوسط استان فارس، بنگاه های کوچک و متوسط به بنگاه هایی اطلاق می گردد که دارای 149 نفر کارکن و کم تر می باشند.اصولا در بیش تر کشورهای توسعه یافته جهان، اتخاذ سیاست های مربوط به حمایت از بنگاه های کوچک و متوسط به منظور کاهش فقر و ایجاد اشتغال، از مهم ترین اولویت های توسعه ی دولت ها محسوب می شود. - سبزی علی آبادی، رنانی، - 1389

در ایران اهمیت صنایع کوچک از سال 1347 شمسی به بعد رو به رشد بوده و در برنامه های سوم وچهارم توسعه اقتصادی کشور نیز توسعه ی صنایع کوچک و متوسط مد نظر بوده - صادقی - 1391 فراهم سازی بستر مناسب جهت رشد و توسعه صنایع کوچک و متوسط در دستور کار دولت های پس انقلاب اسلامی قرار داشته است. - زنجانی، - 1388 در حال حاضر، سرمایه گذاری در بیش تر استان های کشور به سمت بنگاه های کوچک و متوسط سوق داده شده است، - امین بیدبختی، - 1389 اما تنها فراهم آوردن امکان ایجاد بنگاه های کوچک و متوسط کافی نبوده بلکه همان طور که در بخش های پیشتر اشاره شد، شناسایی عوامل موفقیت این بنگاه ها به جهت توسعه هر چه بهتر آن ها و تبدیل شدن به بنگاه هایی با نرخ رشد و ارزش افزوده ی بالا لازم به نظر می رسد.

موفقیت کسب و کارهای کوچک و متوسط

در سال های اخیر تعاریف مختلفی در زمینه اثربخشی سازمانی ارائه شده است بر اساس این تعاریف معیار موفقیت شامل مواردی از قبیل معیارهای مالی، رضایت مشتری، روابط داخلی بنگاه و آموزش و رشد می باشد. - اعلمی میلانی، - 1389بر این اساس ، اثربخشی یک مفهوم کلی دارد که آن بصورت ضمنی در برگیرنده ی تعداد زیادی از متغیرهاست. مفهوم موفقیت بر اساس اهداف مترتب با هر پژوهشی متفاوت است. مورفی 51 - 1996 - 1 مقاله منتشرشده را مورد بررسی و بازبینی قرار داده و بدین نتیجه دست یافت که اکثر معیارهای موفقیت با یکی از هشت بعد عملکردی ذیل در ارتباط بوده اند: بازده، اندازه، ترقی، نقدینگی، موفقیت/شکست، سهم از بازار و نسبت بدهی به دارایی خالص. - عرفانی، اسدی، - 1391

مورفی با مطالعه تحقیقات پیشین دریافت که بیش تر مقالات از تنها یک معیار استفاده کرده اند و پیشنهاد کرد که در صورت امکان از ارزیابی کارایی چندبعدی استفاده گردد. - صادقی، - 1390 از آنجا که پژوهش حاضر با حمایت شرکت شهرک های صنعتی استان فارس صورت پذیرفته است و این سازمان زیر مجموعهی وزارت صنعت، معدن و تجارت می باشد، به منظور شناسایی بنگاه های موفق از شاخص های مورد پذیرش این وزارتخانه استفاده شده است و شرکت های کوچک و متوسطی که بر اساس پرسشنامه ی سنجش بنگاه برتر این سازمان، بعنوان شرکت های موفق تلقی شده اند ، برای شناسایی عوامل موفقیت، مورد بررسی پژوهشگر قرار گرفتند.