مقاله شناسایی و رتبه‌بندی نیازهای شغلی و اجتماعی نخبگان برای پیشرفت کشور

بخشی از مقاله

چکیده:

کشورهای در حال توسعه، توان حفظ نخبگان خود را برای پیشرفت ندارند. مجموعهای از عوامل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در این کشورها، موجب گریز آنها از موطن شان میشود. مدیریت استعدادها در بعد جهانی بسیار پیچیده میشود. هر کشوری با چالشهایی برای مدیریت استعدادها مواجه است. هدف تحقیق شناسایی و رتبهبندی نیازهای شغلی و اجتماعی نخبگان در کشور است. تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش، تلفیقی - کمی و کیفی - است. جامعه آماری شامل یک گروه 15تا 25 نفره خبره از خبرگان این حوزه،که جهت تایید روایی نیازهای شغلی و اجتماعی گردآوری شده به روش تحلیل محتوا از نظرات آن ها استفاده شد.

و نمونه آماری بخش کمی 354 نفر از نخبگان و استعدادهای برتر با گروه دانشجویان برتر بود. در بخش میدانی از روش پرسش نامه های برای گردآوری داده ها استفاده شد به این صورت که عوامل شناسایی شده در مبانی نظری به روش تحلیل محتوی شناسایی و در اختیار خبرگان قرار گرفت، و پس از شناسایی 24 نیاز شغلی و اجتماعی نخبگان در کشور با استفاده از تکنیک تاپسیس به رتبه بندی این نیازها پرداخته شد. با توجه به نتایج اولویت نخبگان برای پیشرفت به ترتیب رتبه: وجود فرصتهای شغلی مناسب با رشتهها و تخصصهای افراد، انطباق تخصص با شغل و امنیت شغلی، نادیده گرفتن روابط در انتسابها، ارتقای کیفیت زندگی نخبگان و دانشجویان، حفظ رفاه، آسایش، آرامش و شأن انسانی نخبگان از سوی دولت.

واژگان کلیدی: پیشرفت ،استعدادبرتر، نخبگان، نیازهای شغلی، نیازهای اجتماعی، سهولت رفع نیاز، حداقل هزینه رفع نیاز

مقدمه

سرمایه انسانی در فضای رقابتی امروز جهان مهمترین و با ارزشترین سرمایه کشورهاست. از اینرو شناسایی، جذب، بهکارگیری، توسعه، رشد و جایگزینی این سرمایه در این فضا مهمترین تصمیم و تخصص سیاستگذاران شناخته میشود. تفاوت در منابع موجود، مزیتها، بازار، فرهنگ و ارزشهای کشورها باعث میشود تا رقابت در این فضا و طراحی الگوی مدیریتی متناسب بسیار پیچیده و دشوار باشد.ایران بر آن است که با اجرای برنامه چهارم توسعه و رسیدن به اهداف چشم انداز بیست ساله، جامعهای مبتنی بر دانایی و کشوری توسعه یافته ایجاد کند. در این میان، کشور بیش از هر چیز به پرورش سرمایههای فکری توانا نیاز دارد، نیروهایی که بتوانند در سطح منطقه و جهان رقابت کنند. دستاوردهای علمی و فنی و رشد و گسترش تولید علم جهانی، ما را برای ساختن کشوری توسعه یافته امیدوار ساختهاند - فرتوکزاده و اشراقی، . - 1387

مطابق سند راهبردی کشور در امور نخبگان - مصوب 248 جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی در مهرماه - 1391، نخبه به فردی برجسته و کارآمد اطلاق می شود که در خلق و گسترش علم، فناوری، هنر، ادب، فرهنگ و مدیریت کشور در چارچوب ارزشهای اسامی اثرگذاری بارز داشته باشد و همچنین فعالیتهای وی بر پایه هوش، خلاقیت، انگیزه و توانمندیهای ذاتی از یکسو و خبرگی، تخصص و توانمندیهای اکتسابی از سوی دیگر، موجب سرعت بخشیدن به پیشرفت و اعتلای کشور شود.3نخبگان به معنای بخش برگزیدهای از یک جامعه است که از نظر قابلیتها یا تواناییها برتر از بقیه جامعه دانسته میشود. در جامعهشناسی و فلسفه سیاسی به گروه کوچکی از مردم گفته میشود که با قرار گرفتن در رأس »هرم منزلت اجتماعی« و »امتیازات«، کنترل سهم نابرابر بزرگی از قدرت سیاسی و یا ثروت را در اختیار دارند - قلی زاده، . - 1389

مهاجرت نخبگان، تنها دامن کشورهای در حال توسعه را نگرفته، بلکه در کشورهای توسعه یافته نیز مساله ای به نام مهاجرت متخصصان وجود دارد که نمونه آن مهاجرت نخبگان از کانادا به کشور آمریکاست. اما پدیده فرار مغزها که به خروج وسیع متخصصان و اندیشمندان یک کشور اشاره دارد، برای کشور مبداء بار ارزشیاش منفی است و مذموم تلقی میشود و این مسأله زمانی به عنوان یک معضل اجتماعی مطرح میشود که کشور مهاجر فرست از فقدان چنین افرادی در رنج و کمبود باشد - طالبی زیدی و رضایی، . - 1388چالش مهمتری که در کشور ایران وجود دارد این واقعیت است که از دانایی، توانایی، مهارت و تجربه بسیاری از نخبگان علمی حاضر و ساکن در ایران، بههنگام و بهینه استفاده نمیشود؛ واقعیتی که شاید بتوان از آن بهعنوان هدررفت نخبگان علمی تعبیر نمود.

گوی رقابت آینده را مدیرانی خواهند برد که بتوانند به طور اثربخش و نتیجه بخش با منابع انسانی خودارتباط برقرار کنند و جزء باهوش ترین افراد باشند. همچنین دانشمندان دریافته اند که یک مدیر و رهبر علاوه بر داشتن بهره هوشی - IQ - بالا باید دارای مشخصات دیگری همچون ریسک پذیری، مهارتهای اجتماعی، همدلی با دیگران، هدایت احساسات در جهت اهداف خاص برای تمرکز توجه و ایجاد انگیزه و توانایی تنظیم روابط با دیگران باشد. از آنجائیکه دانش قدرت است، سرمایههای دانش هر سازمانی موفقیت اجرایی آن را تعیین می کنند، از سوی دیگر نخبگان علمی یک جامعه بعلت استعدادهای بالقوه و بالفعل که در وجود آنها تجلی یافته است این وظیفه خطیر را برعهده دارند تا با اعمال مدیریت دانش باعث افزایش بهرهوری سیستم شوند. هنر مدیریت نخبگان، مدیریت دانش است. مدیریت دانش به این معناست که ما به تنهایی افراد را مدیریت نمیکنیم. بلکه بیشتر دانش است که آنها را اداره میکند - ارجنگ و عباچی زاده، . - 1390

کمبود نیروی انسانی متخصص باعث کندی در پیشرفت اقتصادی یک کشور میشود. یک کشور به هر اندازه هم که دارای منابع طبیعی فراوان و سرمایه کافی باشد، اگر فاقد نیروی انسانی لازم و در حد احتیاج باشد نمی تواند به برنامههای اساسی که برای روند توسعه لازم است، روی آورد. از این رو می توان مهاجرت مغزها را فاجعه ای بر ضد جریان توسعه تلقی کرد؛ به قول تئودور شولتز کلید توسعه اقتصادی، خود انسان است نه منابع آن - ارجنگ و عباچی زاده، . - 1390محققین به روشهای مختلف تلاش میکنند عوامل مؤثر بر تحرکات فیزیکی نخبگان و نیروهای دانشی را رصد کرده و به روشهای مستقیم و غیرمستقیم ضمن شناسایی این عوامل، نحوه تصمیمگیری و نوع تصمیمات مدیران این حوزه را تحت تأثیر قرار دهند.

کشف عوامل مؤثر بر این تحرکات و اتخاذ سیاستها و راهبردهای متناسب در راستای حفظ منافع و سرمایههای انسانی جوامع مهمترین دغدغه دانشمندان این حوزه است - اکسلرود و همکاران، . - 2001نظر به تأکید مقام معظم رهبری استفاده صحیح و مناسب از ظرفیتهای علمی نخبگان در راستای توسعه کشور و لزوم حرکت انقلابی در مسیر رفع موانع و مشکلات تولید دانش و جنبش نرم افزاری از اهمیت ویژهای برخوردار است؛ همچنین در سالهای اخیر موضوع تیزهوشان، استعدادهای درخشان و نخبگان مورد توجه مسئولان کشور قرار گرفته است. اما پژوهشهای طولی درباره این افراد در کشور صورت نگرفته است. با این تفاصیل پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به سؤال های ذیل می باشد:

1.رتبهبندی نیازهای شغلی و اجتماعی نخبگان در کشور به چه صورت است؟

2.راهکارهای مناسب برای رفع نیازهای شغلی و اجتماعی نخبگان در کشور چیست؟

پیشینه تجربی پژوهش

جمال عرف - 1392 - پژوهشی با عنوان احساس امنیت سیاسی و عوامل اجتماعی مرتبط با آن در میان نخبگان سیاسی انجام داد. نتایج مرحله اکتشافی و پیمایشی نشان داد که فرضیه اصلی تائید گردیده، بدین معنی که عوامل اجتماعی اعتماد متقابل، ارزشهای مشترک، نهادمندی سیاسی، تهدیدات سیاسی از طریق خود انگیختگی احساسی - متغیر واسط - با ضریب بتای استاندارد شده معادل 0/68 توانستند تغییرات متغیر وابسته را توضیح دهند؛ در عین حال در میان متغیرهای مستقل اعتماد متقابل بیشترین نقش را در احساس امنیت سیاسی؛ و تهدیدات سیاسی بیشترین نقش را در احساس ناامنی سیاسی دارند.

از سوی دیگر میزان احساس امنیت سیاسی بین گروههای سیاسی متفاوت می باشد، بدین معنی که اصولگرایان به نسبت اصلاحطلبان احساس امنیت سیاسی بالاتری دارند، ولی ضریب احساس امنیت سیاسی آنها با گروه میانه - مستقل - یکسان است. لکن میزان احساس ناامنی سیاسی بین گروههای سیاسی متفاوت نمی باشد.پناهی - - 1391، در مقاله ای با عنوان عوامل مؤثر بر مهاجرت نخبگان از ایران، بهبررسی موضوع از منظر اعضای هیئت علمی دانشگاه تبریز پرداخته است. از تحلیل یافتههای به دست آمده از 80 نفر از پاس خدهنگان به پیمایش این محقق، وی عوامل مؤثر بر مهاجرت مغزها را در دو دسته عوامل دافعه و جاذبه طبقه بندی می نماید.

از میان عوامل دافعه، رایج ترین عوامل مهاجرت عبارت بودند از: فقدان آزادیهای مدنی، نارضایتی از وضعیت موجود، نادیده گرفتن یا کم توجهی به متخصصان، فقدان تسهیلات پژوهشی، محیط سیاسی، ارزش قائل نشدن برای دانش، بیکاری، فقدان امنیت شغلی و امیدهای پایین به آینده. در میان عوامل جاذبه، این محقق عوامل زیر را فهرست کرده است: حقوق بالاتر، احساس آزادی بیشتر، محترم شدن علم و دانش توسط حاکمان و مسئولان کشور، داشتن زندگی ذهنی و روحی توأم با صلح و آرامش، امیدواری بیشتر به آینده، اهمیت قائل شدن برای نخبگان در کشورهای توسعه یافته، اهمیت امنیت شغلی، آزادی اجتماعی و فرهنگی و منزلت اجتماعی بالاتر.

حمیدیا - 1388 - پژوهشی با عنوان آسیب شناسی نظام جذب و نگهداری نخبگان علمی کشور با رویکرد MCDM انجام داد. نتیجه آنکه با بررسی دقیق بیش از 3000 صفحه متن که در 30 سال گذشته در خصوص نخبگان و فرارمغزها به چاپ رسیده بود، مدلی شامل 144 مانع در قالب 24 مضمون اصلی و 7 مضمون سازماندهنده در خصوص مضمون فراگیر خروج نخبگان علمی طراحی گردید تا 34 مانع از میان 144 مانع شناسایی شده، که توسط خبرگان انتخاب گردیده بود در قالب پرسشنامهای الکترونیکی در اختیار بیش از 3000 نخبه علمی کشور قرار گیرد و نظرات نمونه از جامعه آماری اخذ گردد.

از میان 202 پاسخ دریافت شده، عوامل بر اساس دو شاخص »اقدام مورد نیاز جهت رفع مانع« و نیز »میزان اثرگذاری مانع بر عدم رضایت نخبگان« طبقهبندی و اولویت بندی گردید. در پایان مشخص گردید که مشکلات اقتصادی بیشترین میزان اثرگذاری بر عدم رضایت نخبگان را دارد در حالیکه فوریترین اقدامات بایستی در خصوص مشکلات فرهنگی و اجتماعی صورت پذیرد.ارشاد و حمایتخواه جهرمی - 1386 - ، پژوهشی با عنوان بررسی عوامل مؤثر بر تمایل به برونکوچی نخبگان علمی ایران - نظرسنجی از دانشجویان دوره تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران - ، انجام دادند.

یافتهها نشان میدهد نخبگان علمی مورد بررسی در این تحقیق »ارزیابی منفی از شرایط مختلف داخلی کشور اعم از اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و علمی دارند و ازطرفی دیگر نگرش آنها نسبت به شرایط حاکم در کشورهای پیشرفته بسیار مثبت است و این امر میتواند عامل مهمی در تقویت تمایل نخبگان علمی به برونکوچی از کشور باشد بهگونهای که بر اساس این پژوهش حدود 92,5 درصد از نخبگان علمی تمایل به برونکوچی از کشور دارند.بندیکت و اوکپیر - 2012 - 1، موضوع فرار مغزها و توسعه قاره آفریقا را مورد بررسی قرار دادند. هدف تحقیق آنها بررسی ماهیت و آثار فرار مغزها بر توسعه آفریقا و طرح و بررسی دقیق چشم اندازهای مثبت و عملی برای حفظ مغزها و نخبگانی که از آفریقا مهاجرت نمودند، بوده است.

در این مطالعه، آنها دلایل مهاجرت نخبگان علمی آفریقا را به عوامل جاذبه - مثل کیفیت بالای نظام آموزشی و جاذب ههای اقتصادی - و عوامل دافعه - مثل اشکالات در زیرساختهای نظام آموزشی - نسبت دادند.بنگ و میترا - 2011 - ، تحقیقی را با عنوان فرار مغزها و نهادهای حکمرانی انجام دادند. نتایج نشان دادمتغیرهای ثبات سیاسی دولت، شکل سرمایهگذاری و کیفیت بوروکراسی در کشورهای مبدأ به طور قابل توجهی بر جریان مهاجرت به آمریکا تأثیر دارد و موجب کاهش این جریان در طول دوره مورد مطالعه شده است. علاوه بر این تأثیر متغیرهایی نظیر حمایت از حقوق