بخشی از مقاله
چکیده
هر این مقاله به دنبال آن است که باتوجه به تحقیقات انجام شده درخصوص وضعیت موجودتربیت عاطفی درمدارس وبا نظربه شاخص های برگرفته ازمنابع موجود به آسیب شناسی تربیت عاطفی دانش آموزان درنظام آموزش رسمی کشوربپردازد.دراین مقاله ابتدا با استفاده ازروش فراتحلیل و اسنادی ،مجموعه ای ازتحقیقات انجام گرفته درعرصه تربیت عاطفی درآموزش وپرورش مورد بررسی قرار گرفته و سپس با استفاده از روش تحلیلی-استنتاجی تلاش گردیده است با بررسی متون مربوطه،شاخص هایی جهت نقد وضعیت موجود استخراج گردد و در پایان جهت اصلاح و بهبود کمی و کیفی روند تربیت عاطفی دانش آموزان در نظام آموزش رسمی کشور در مقاطع مختلف تحصیلی،با عنایت به مشکلات و آسیب های مطرح شده ،راهکارهایی جهت نزدیکتر شدن به وضعیت مطلوب در پنج محور رویکرد وبرنامه ریزی،اهداف،محتوا،روش ومعلم مورد نظرقرارگرفته است.
.1 مقدمه:
از دیر باز اساس دغدغه فکری انسان موضوع تعلیم و تربیت و روشهای دستیابی به آن بوده و همواره در تمامی ادوار این امر توجه آدمی را به سوی خود معطوف نموده است. اهمیت موضوع تا به آن حد میباشد که پیامبران و اولیای آنان به عنوان هادیان جوامع همواره سرچشمه سعادت ورستگاری بشر را در این عرصه جستجو کرده اند. چنانکه قرآن کریم پیامبر اسلام - ص - را به عنوان معلم و مربی بشر معرفی نموده است:
یینَ رَسُولًا مّنهُم>> یَتلُو عَلَیهِم آیتِهِ وَیزَکیهِم وَیُعَلمُهُمُ الکِتابَ والحِکمَهَواومن قَبلُکانُ لَفِی ضَلَال مُبینٍ - <<جمعه.آیه. - 2 اساسا حفظ دین به عنوان زیر بنای اعتقادی جامعه و تداوم فرهنگ دینی مستلزم توجه به کیفیت تعلیم وتربیت است: چرا که تربیت واقعی و همه جانبه انسان وقتی حاصل می گردد که آدمی مطابق دستور های دینی در زندگی رفتار کند .
نهاد خانواده به عنوان اولین کانونی که کودکان در آن پرورش می یابند .نقش اساسی در امر تربیت دینی دارد: از سوی دیگر در عرصه اجتماعی کشور نهادهای آموزشی از آنجایی که ارتباط نزدیک ,زنده ومتداوم و منظمی با مخاطبان خود دارند که خیل عظیمی از کودکان ,نوجوانان و جوانان را در بر می گیرد. جایگاه مهمی در تعلیم و تربیت افراد دارند و در کنار آن سایر نهاد های دیگر اجتماعی نیزمسوولیت اهتمام به امر تربیت دینی آحاد مردم را عهده دار می باشند . بنابراین به نظر می آید تربیت انسان های مهذب و هم جهت و هماهنگ با معیار های اسلام یکی از اهداف و وظایف اساسی در نظام جمهوری اسلامی محسوب می گردد .
از سوی دیگر در بررسی های به عمل آمده در زمینه آموزش دینی و کیفیت آن,می توان گفت وضع موجود در مدارس از جهات مختلف و به علل گوناگون از جمله برنامه های درسی,نیروی انسانی و امکانات,رضایت بخش نبوده است؛چنانچه در تحقیقات انجام شده ,دانش آموزان احساس دلزدگی نسبت به درس نشان داده اند
ناصر باهنر می نویسد:»تجربیات موجود وتحقیقات انجام شده در مدارس,نشانگر آن است که مسئله آموزش دینی از وضعیت مطلوبی برخوردار نبوده,گاه با تاثیرات معکوسی نیز همراه گردیده است«
علی سادئی در ششمین همایش جایگاه تربیت می گوید؛...»به عبارتبهتر پیام سمینار ها, کنفرانس ها و اجلاس های متعدد توسط نهاد ها و مراکز آموزشی و فرهنگی کشور در سال های اخیر ,نشانه هایی از احساس خطر و افزایش ضریب آسیب پذیری دینی و مذهبی در نسل نو می باشد.و قاسم کریمی در هفتمین همایش جایگاه تربیت می گوید ...»:همگان به وضوح دریافته اندکه نسل های تحت تعلیم فاقد ویژگی ها,اندیشه ها و رفتار های دینی ,اخلاقی,سیاسی,اجتماعی و انقلابی مورد نظر هستند.
بنابر این,این مقاله دنبال آن است که با توجه به تحقیقات انجام شده در خصوص وضعیت موجودتربیت دینی در مدارس و با نظر به شاخص های برگرفته از آمزه های دینی - اعم از قرآن و سنت - , به آسیب شناسی تربیت دینی دانش آموزان در نظام آموزشی رسمی کشور بپردازد و سپس راهکارهایی را جهت نزدیک شدن به وضعیت مطلوب ارائه نماید
مفهوم تربیت
تربیت عبارت است از زمینه سازی برای کمک کردن به متربی جهت شکوفا سازی قابلیت ها و توانش های درونی اش1 امروزه ,مربیان و فیلسوفان تعلیم و تربیت می گویند که کمک کردن باید در سه شاخه بینش ها,2گرایشها و انگیزش ها3 و رفتار ها4انجام شود. مربی با ارائه بینش خاص, با تقویت بعد از انگیزش و گرایشی ,و سر انجام با تصحیح جهت دهی عمل ,به متربی کمک می کندتا استعدادها و قابلیت هایش را شکوفا سازد و در جهت کمال مطلق حرکت کند . بنابراین در تربیت ,بحث هدایت و فراهم آوری زمینه های مساعد برای متربی مطرح است , نه ایجاد یک امر بدون زمینه که در واقع نوعی تحمیل یا وارد سازی زور مدارانه باشد.
برای آنکه جریان هدایت گری در جهت مطلوب صورت گیرد , نیاز به معیار ها و شاخص های دقیق و شفاف می باشد,بدین منظور در ادامه تعدادی از شاخص ها با نظر به سه مشخصه امر تربیت یعنی معرفت ,انتخاب و عمل با استناد به آموز های دینی بیان می گردد.
-1شاخص های تربیت عاطفی
-1-1معرفت و بصیرت
ییکی از محور های اساسی در امر تربیت , توجه به شاخص معرفت و بصیرت می باشد, معرفت و بصیرت به معنای نوعی آگاهی عمیق و گسترده است که نتیجه آن ایجاد پیوند بین انسان و واقعیت مورد نظر می باشد.در قرآن کریم نیز این شاخص مورد تصریح جَاء کُم بَصَآئرُمِنقرارَبّکُمگرفتهاست:فَمَن» أبصَرَ فَلِنَفسِهِ وِمَن عَمِی فَعَلَیهَا؛به راستی بینش هایی از نزد برایتان آمده است , پس هر کس در پرتو آن بینا شود , به سود خود چننین کرده است و هر کس کوری ورزد به زیان خود عمل کرده است « - انعام, آیه . - 104
در اهمیت و لزوم کسب معرفت برای رشد انسان ,همین بس که اگر آدمی علم و آگاهی نداشته باشد نمی تواند تکالیف الهی را بشناسد تا اطاعت از آنها تن در دهد.کسی که از دانش تهی باشد ,چگونه می تواند به هدف حیات خویش دست یابد تا در آن مسیر گام بردارد. پیامبر اکرم - ص - در این خصوص می فرمایند : لیس» الاعمی یعمی بصره انّما الا عمی من تعمی بصیرته؛کور آن نیست که چشم او کور است ,بلکه کور آن است که بصیرتش کور است
پیامبر اکرم - ص - از سوی خداوند مامور می شود صریحاً اعلام کند که حرکت او و پیروانش بر مبنای بصیرت و روشن بینی است:قُل اُدعُو الِی اللّه عَلَی بَصِیرَّهٍ آنَا وَمَنِ آَتَبَعَنی - «یوسف ,ایه . - 108
بنابر این یکی از شاخص هایی که در امر تربیت دینی باید از سوی مربیان مورد توجه قرار گیرد ,ارتقای سطح معرفتی و بینشی خود و سپس اقدام نه امر تربیت دینی متربیان ,با توجه به این شاخص می باشد ؛چرا که اگر به دنبال آن هستند که باور و اعتقادی در متربیان ایجاد کنند که عمیقا در وجود آنان رسوخ نماید ,لازمه آن معرفت بخشی متربیان است تا با تکیه بر معرفت ایجاد شده ,جنبشی در عزم آنان جهت انتخاب گری و التزام عملی فراهم آید.
بنابراین برای تحقق امر تربیت دینی , این شاخص از دو سو ضرورت می یابد؛از یک سو از آن جهت که اقدام به امر تربیت دینی ,بدون دستیابی مربی به معرفت و بصیرت در ضمینه اهداف ,مبانی,اصول , شاخص ها , محتوی , روش ها و مراحل تربیت دینی امکان پذیر نمی باشد و از سوی دیگر ,لازمه التزام عملی متربیان به محتوی تربیت دینی ,دستیابی آنان به معرفت و بصیرت لازم در ضمینه اعتقادات , احکام و اخلاق و ارزش ها می باشد که این امر نیز نیازمند بهره گیری از بینش های مناسب ارائه شده از سوی مربی است.
.-2-1تفکر و تعقل
فکر ,تلاش و پوشش است که به هنگام مواجهه انسان با مسائل ,در وی جریان می یابد و با توجه با ویژگی های تفکر در آدمی ,باید این پویش بی وقفه اندیشه آدمی را هدایت کرد که این امر در واقع بیانگر شاخص تعقل است,که در زبان عرب عقل به معنای بند وبازداری است , که در قرآن کریم مفهوم خاصی برای آن در دو سطح شناخت و عمل به کار رفته است
در سطح شناخت ؛عقل ورزی به آن است که افراد,تلاشهای شناختی خویش را به نحوی تحت ضبط و کنترل در آورند که از کجروی در اندیشه مصون بماند و در نتیجه آن به شناخت یا بازشناسی امر مورد نظر راه یابند که سه عامل در بازداری شناخت از کجروی ,نقش عمده دارند : ارزیابی کفایت ادله , برخورداری از علم و کنترل حب و بغض.
در سطح علم ؛عقل ورزی به معنای علمی است سنجیده که توسط بازداری های برخاسته برخاسته از تامل , کنترل می شود و چون افراد به کمک شناخت هایی که به دست آورده اند به تامل درباره عمل خود می پردازند , بنابراین عقل ورزی در مقام عمل به معنای پوییدن در پرتو شناخت هاست
بنابراین اساس پذیرش دین ,تفکر و تعقل است که اگر توسط مربیان ومتربیان مورد توجه قرار نگیرد ,ریشه ها و بنیه اصلی تدین , دچار تزلزل و سستی خواهد گشت.
-3-1عزت نفس
با نظر به شاخص کرامت انسانی باید انسان مکرم را عزیز داشت و مایه های عزت نفس او را فراهم آورد . خداوند خود چنین می کند و خود را متکلف تدبیر و برآوردن عزت انسان می سازد و از این رو , یکی از اوصاف خداوند رب العزّه وااللهِ العِزَهُ وَرَسُولِهِ وَلِلمُومِنینَ : « - منافقون , آیه , - 8؛عرت در اصل به معنی صلابت حالت شکست ناپذیری است , آن حالتی در انسان است که نمی گذارد مغلوب کسی گردد و شکست بخورد
برای تامین عزت متربیان , باید احساس عزت را در آنان به وجود آورد تا مجالی برای تکوین احساس ذلت نماند. ظهور احساس عزت نیز در گرو آن است که انسان خود را قادر بر کاری بداند , پس لازم است که فرد خود را کار آمد ببیند و این نیز حاصل آن است که مربی با رفتاری کرامت آمیز , بستر های لازم را برای بروز توانایی های متربیان با حفظ عزت نفس آنان فراهم آورد ؛ بنابراین از آن جهت که متربیان به عنوان موجودات انسانی دارای عزت نفس هستند , مربی در امر تربیت دینی ,اول باید توجه داشته باشد که این انسانهای کریم و صاحب عزت , نیازمند به امر هدایت هستند تا کرامت و عزت آنان بروز و ظهور یابد و دوم آنکه امر هدایت گری آنان مستلزم پاسداشت کرامت و عزت نفس آنان است, در غیر این صورت برخلاف امر خداوند و پیامبر - ص - که خود اکرم و عزتمند بوده اند و توصیه به کرامت و عزت انسانی داشته اند ,عمل نموده است ؛در واقع اقدام به امر تربیت دینی بدون بدون توجه به شاخص های مورد نظر دین , نوعی بی توجهی و گاهی زیر سوال بردن اصل مسئله می باشد و قظعا منتج به عدم دستیهبی به هدف تربیت دینی خواهد گشت.
-4-1اعتدال
از آنجا که انسان همواره در معرض خطر افراط یا تفریط است ,شاخص اعتدال در امر تربیت دینی ,اهمیت فراوانی دارد .اساساً, شان عقل اعتدال است ؛یعنی انسان عاقل , انسانی معتدل است , اعتدال اصلی است که بر تمامی تعلیمات اسلام احاطه دارد ؛اعتدال در عقیده اعتدال در برنامه های اجتمایی , اعتدال در شیوه های اخلاقی . پیامبر اکرم - ص - که خود نمونه اعلای اعتدال ورزی بود , تاکید فراوان داشته اند که امتش به او تاسی جویند و از افراط و تفریط دوری کنند سیرت میانه روی اختیار کنند
