بخشی از مقاله
چکیده :
از آنجا که فرهنگ از شبکه به هم پیچیده ای از ارزش ها، باورها و اعتقادات انسانها تشکیل شده است ودارای خصلت تغییر پذیری است لذا بایستی این موضوع را مد نظر قرار دهیم که هیچ کدام از معیارهای فرهنگی به خودی خود به وجود نیامده اند. یکی از ارکان برنامه سازی و متولیان فرهنگسازی، سازمانهای فرهنگی مردم پایه هستند که نقش بسزایی در زمینه ایجاد فرهنگ مثبت در بستر جامعه ایفا می کنند. این تحقیق به منظور کمک به تصمیم گران اینگونه سازمانها جهت برنامه ریزی بهینه و جامع در امور فرهنگی می باشد.در این تحقیق با استفاده از روش دلفی مؤلفه ها و شاخصهای مدل برنامه ریزی فرهنگی مورد ارزشیابی متخصصان قرار گرفته است.
جامعه آماری این مطالعه، صاحبنظران و خبرگان در حوزه فرهنگ، برنامه ریزی فرهنگی و جنگ نرم در سازمانهای فرهنگی، آموزش و پرورش و دانشگاه ها و مراکز علمی بوده اند که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند خوشه ای، 150 نفر انتخاب شده اند و مورد سؤال قرار گرفته اند. نتایج توصیفی و تحلیلی تحقیق نشان می دهد مهمترین مؤلفه های مدل برنامه ریزی فرهنگی شامل تدوین اهداف فرهنگی، تحلیل محیطی، تدوین راهبردهای فرهنگی، تدوین برنامه های عملیاتی پایش وارزشیابی است. علاوه بر این استفاده از آزمونهای تحلیلی نشان میدهد این مؤلفه ها ارتباط معنادار و تأثیر و تأثر متقابل با یکدیگر دارند و 100 درصد تغییرات متغییر برنامه ریزی فرهنگی را تبیین می کند.
واژهای کلیدی: جنگ نرم و فرهنگ، برنامه ریزی فرهنگی، سیاست فرهنگی ، تقابل فرهنگی
.1 مقدمه
برنامه ریزی فرهنگی تلاشی آگاهانه برای تغییر نگرش ها، اعتقادات، آداب و رسوم، ارز شها وهنجارهای نسبتاً پایدار و بادوام جامعه، مطابق خواست و الگوی ذهنی برنامه ریز می باشد. برنامه ریزی فرهنگی می تواند امکان به کارگیری دقیقتر مدیریت ها، سازما نها و طراحی اقدا مها و فعالیتهای فرهنگی متناسب با اهداف و اولویتها را فراهم آورد و در دستیابی به آرمانهای فرهنگی جامعه امری مهم و ضروری محسوب می شود .اصولا برنامه ریزی بر اساس این فرض پذیرفته شده انجام می شود که امکانات و منابع ما محدود است و بهره گیری همراه با روزمرگی از منابع و امکانات محدود، صدمات جبران ناپذیری به بار خواهد آورد؛ لذا امروزه برنامه ریزی فرهنگی، غیرقابل انکار و شاخصی برای تفکیک کشورهای پیشرفته ازغیر پیشرفته در این عصر سریع و پرشتاب تحولات گوناگون به شمار می رود.
جوامعی نظیر جامعه ما که مرحله گذر را طی می کنند و تحولات سریع و ناهمگون و نابرابر را تجربه می کنند ، همزمان احتیاج به نظم وتغییرات همگون و جهت دار را دارند .جوامع و به تبع آنها ، سازمانهای گوناگون از جمله سازمانها ی فرهنگی برای رهایی از این وضعیت و استفاده از ظرفیتها و فرصتها، متناسب با وضعیت موجود از شیوه های خاصی دربرنامه ریزی استفاده می کنند . استفاده از این روشها در دوره ها ی مختلف، متفاوت ولی رو به تکامل بوده است. جامعه پویا در برخورد با پاسخ های نوین فرهنگی جوابهای قانع کننده ای دارد و شرط رسیدن به جامعه پویا این است که دست اندرکاران فعالیتهای اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بتوانند از نظام برنامه ریزی متناسب با وضعیت موجود و مطلوب خود سود ببرند.راهبرد فرهنگی سازمانهای فرهنگی و مردم نهاد به اهداف، نیازها و وضعیت محیطی آنها بستگی دارد.
از جمله اهداف و اولویتهای فعلی در این سازمانها در عرصه فرهنگی مصون سازی کیفی مخاطبان درمقابله با جنگ نرم است . جنگ نرم در پی از پای درآوردن اندیشه و تفکر جامعه هدف می باشد تا حلقههای فکری و فرهنگی آن را سست کند و با بمباران خبری و تبلیغاتی در نظام سیاسی اجتماعی حاکم، تزلزل و بیثباتی را تزریق کند .از سوی دیگرسرمایه گذا ری گسترده و بهره گیری دشمن از تمام امکانات در فضای جنگ نرم برای تغییر بنیانهای فکری و فرهنگی و تغییر سبک زندگی بویژه در حوزه جوانان و نوجوانان، موقعیت محیطی خاصی را به وجود می آورد که اقتضائات ویژه ای در برنامه ریزی فرهنگی را می طلبد که از جمله آنها بهره گیری از مدل های برنامه ریزی متناسب با موقعیت پیش رو است.
برنامه ریزی فرهنگی ملاک تصمیم گیری های اجرایی فرهنگ است به همین دلیل مدلی که برای تصمیم گیری فرهنگی به وجود می آوریم دارای اهمیت بسیار است چون برنامه ریزی فرهنگی جزء تصمیم های کلان محسوب میشود . برای ایجاد یک مدل فرهنگی باید به سوالاتی در باره آن از جمله : آیا فرهنگ جزئی از اجزا جامعه است ؟ تغییر و تحولات فرهنگی چگونه باید صورت گیرد ؟ مولفه های فرهنگی چیست ؟ و غیره پاسخ دهیم تا به کمک آنها مدل فرهنگی روشنی جهت برنامه ریزی صحیح داشته باشیم و این برنامه ریزی قابلیت ارزیابی ، امکان مدیریت و تصمیم گیری و کنترل را بالا برد .
اگرچه فعالیتهای پژوهشی و تحقیقات متعددی در حوز ه ها ی فرهنگی انجام شده است، پرداختن به مدل برنامه ریزی فرهنگی با تأکید بر سازمانهای فرهنگی مردم پایه بایستی بیشتر مورد توجه قرار گیرد تا از این طریق چالشها و دغدغه های احتمالی در در رویارویی با اهداف پیچیده دشمن در عرصه فرهنگی کاهش یابد . در همین راستا این تحقیق به دنبال دستیابی به یک مدل برنامه ریزی فرهنگی در سازمانها ی مردم نهاد می باشد.
.2 مبانی نظری و پیشینه پژوهش
در این تحقیق ، پیشینه مهمترین پژوهشها در مورد مد ل های مرتبط با حوزه جنگ نرم وبرنامه ریزی فرهنگی مورد توجه و بهره برداری قرار گرفته که از جمله عبارت است از:مدل آگاهی فرهنگی و مدیریت توقعات - دی واندرلی، . - 85 :1389مدل برنامه ریزی راهبردی فرهنگی تدوین شده در شورای عالی انقلاب - نگاهداری . - 55:1386 مدل قدرت نرم بسیج با توجه به رویکرد نظریه سیستمی - باقری، . - 253: 1389مدل توسعه منابع فرهنگی برن استین، مدل فرهنگی فیلاردی و مدل فرهنگی برودی - چاوش باشی، . - 195 - 197 : 1390
.3روش تحقیق
این تحقیق از نظر هدف، کاربردی است؛ چون به دنبال عرضه مدل برنامه ریزی فرهنگی برای سازمانهای فرهنگی مردم پایه است؛ از نظر طرح تحقیق آینده نگر است تا از این طریق بتواند کمکی راهبردی به مسئولا ن و مدیران برنامه ریزی فرهنگی کند؛ در واقع نتایج این نوع تحقیقات به تصمیم گیری مناسب کمک می کند. روش این تحقیق، توصیفی - تحلیلی از نوع پیمایشی است .در مطالعات توصیفی، محقق به توصیف واقعیتها و ویژگیهای پدیده یا جامعه ای معین به صورتی منظم و دقیق همراه با تحلیل نظام مند وضعیت فعلی می پردازد و ارتباط ابعاد، مؤلفه ها و شاخصهای مرتبط را مشخص می کند.در این تحقیق از شیوه دلفی برای تدوین و ارزیابی مؤلفه ها و شاخصهای مدل برنامه ریزی فرهنگی استفاده شد ه است؛ لذا با استفاده از پرسشنامه نیمه سازمان یافته در رفت و برگشت چند مرحله ای برای دستیابی به همه نظر یات خبرگان در حوزه فرهنگ، جنگ نرم و برنامه ریزی فرهنگی، اطلاعات لازم جمع آوری شده است.
در این پرسشنامه مؤلفه ها و شاخصها ی مدل برنامه ریزی فرهنگی تدوین شده و در معرض ارزشیابی خبرگان قرار گرفته است و از آنان خواسته شده تا در مورد آنها اظهار نظر کنندپاسخ. افرادمورد مطالعه به پرسش ها، ارزشیابی نسبتاً خوبی از دیدگا ه ها، نگرشها، نیازها و با ورهای آنان نسبت به موضوع مورد مطالعه فراهم آورده است.برای تجزیه و تحلیل اطلاعات گردآوری شده از روشهای توصیفی و استنباطی استفاده شده است برای این منظور داده ها پس از ورود به رایانه با نرم افزار آماریSPSS ، و آزمونهای آماری، متناسب با سؤالات تحقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است . برای رتبه بندی شاخصها از آزمون فریدمن و برای ممیزی مدل و تعیین رتبه مؤلفه ها، روش تحلیل مسیر مورد استفاده قرار گرفته است .
.4 مفهوم شناسی
.1,4 فرهنگ
فرهنگ از جمله مفاهیمی است که گستردگی و تعدد معنایی دارد. در برخی منابع به 250 تا 300 تعریف برای فرهنگ اشاره شده استدر. محاور ه های روزمره در اروپای غربی معمولاً آنچه از فرهنگ در تصور می آید ، کارها واقدامات ذهنی و بویژه فعالیتهای هنری است لذا فرهنگ واژه ای دانسته می شود کهاساساً توصیف کننده موسیقی، ادبیات، مجسمه سازی، تئاتر و سینماست . در این معنا تصور این است که فرهنگ اقدام های ظریفی است که هر شخص فرهنگی با آنها درگیر است درصورتیکه در فرهنگ ایرانی بیشتر با ویژگیهای شخص تحصیکرده و یا آموزش دیده مترادف است و از سالها قبل با نهاد آموزش و پرورش پیوند خورده است .
در پیشینه طولانی فرهنگ در بیشتر متون به »فر « و» هنگ « اشاره شده است. » فر « به معنی » جلو «، » بالا «، » بر «، » پیش« و...آمده است به عنوان اسم نیز آن را » شکوه «، »درخشندگی «، » بزرگی « و... معنا کرده اند . » هنگ «نیز از ریشه اوستایی »ثنگ « به معنی » کشیدن «، » زور «، » قدرت« و... گرفته شده است.از دیر باز مفاهیم هر چند گوناگونی از فرهنگ که با یکدیگر پیوستگی دارند ، وجود داشته است که بازگشت همه به فضائل انسانی قابل کسب از طریق آموزش و دانش اندوزی است یکی. از اولین تعاریف نسبتاً جامع از فرهنگ را ادوارد بی تیلور در سال 1871 میلادی عرضه کرده است . این مردم شناس انگلیسی اعتقاد داشت فرهنگ کلیت درهم تنیده ای است از دانش، دین، هنر، قانون، اخلاقیات، آداب و رسوم و هر گونه توانایی و عادتی که آدمی به عنوان عضو جامعه به دست می آورد.
