بخشی از مقاله
چکیده
شاگردان امام هادیعلیهالسلام بویژه شاگردان نخبه آن حضرت با نقل احادیث آن بزرگوار در دانشهای عقائد، فقه، علوم قرآنی و تفسیر و اخلاق و نیز تصنیف صدها کتاب در دانشهای مزبور که آکنده از احادیث آن امام همامعلیهالسلام بود سعی بلیغی در حفظ و نشر معارف آسمانی اهل بیتعلیهالسلام نمودند. ایشان با پاسخگویی به شبهات فرقههای منحرفی چون زیدیه، واقفه و غلات افزون بر صیانت از عقائد شیعیان، تلاش وافری نمودند تا ایشان خلأ دسترسی به امامشان را از طریق وکالت آن حضرت کمتر احساس کنند.
واژگان کلیدی: امام هادیعلیهالسلام، شاگردان امام هادیعلیهالسلام، اصحاب امام هادیعلیهالسلام، راویان امام هادیعلیهالسلام، اهل بیتعلیهالسلام.
-1 طرح مسأله
خلفای عباسی میدانستند که مهدی موعود عجلااللهفرجهالشریف از خاندان پاک حضرت ختمی مرتبتصلیااللهعلیهوآله است و طبق اخبار واصله احتمال میدادند که آن حضرت از نسل امام هادیعلیهالسلام و عسکریعلیهالسلام باشد. لذا به شدت مراقب وضعیت زندگی آن حضرت بودند. این امرموجب ایجاد تضییقاتی بیش از امامان پیشین برای آن دو بزرگوار گردید. موضوع دیگری که موجب نگرانی خلفای عباسی گردید، محبوبیت فوق العاده آن بزگوار در بین مسلمانان بویژه شیعیان بود.با توجه به وظایف خطیر امام هادیعلیهالسلام در تداوم بخشی به خط هدایتگری اجداد طاهرینش بویژه آمادهسازی شیعیان برای مواجهه با غیبت امام وپیشوای معصوم خود برای یک پژوهشگر به طور طبیعی این پرسش مطرح میگردد که آن بزرگوار چگونه توانست به چنین وظایف خطیری قیام نماید؟ در این میان نقش شاگردان امام هادیعلیهالسلام چه بوده و ایشان در حفظ و نشر علوم و معارف آن حضرتعلیهالسلام چه نقشی را ایفا نمودند؟
-2 تجلیل از دانش و دانشمند
امام عسکریعلیهالسلام از امام هادیعلیهالسلام در تبیین جایگاه رفیع دانشمندان و فرهیختگان شیعه نقل میکند: اگر پس از غیبت قائم آل محمد صلیااللهعلیهوآله از عالمان کسی نمیماند که به سوی خدا دعوت و راهنمایی کند و باحجج الهی از دینش دفاع کند و بندگان ناتوان خدا را از دام های ابلیس و سرکشان و نواصب برهاند، همه از دین خدا برمیگشتند... ولی ایشان زمام دلهای شیعیان ناتوان را - در دریای توفانی جهل و ظلم - همچون ناخدای سکان دار کشتی، در دست دارند. ایشان نزد خدای سبحان، برترین منزل را دارند.« - طبرسی، 1416ق، ج - 502 :2امام عسکریعلیهالسلام در جای دیگری فرمود: »روزی یکی از فقهای شیعه که با یک ناصبی، بحث و با دلیل بر او فائق آمده بود، نزد امام هادی علیهالسلام آمد.
در صدر مجلس بالش بزرگی نهاده بودند و امام کنار آن نشسته بود و در خدمتش بسیاری از علویان و بنی هاشم حضور داشتند. حضرت تا آن فقیه را دید از جا برخاست و احترام شایانی به او نمود و وی را درصدر مجلس بر آن بالش نشاند. این رفتار حضرت بر بزرگان مجلس گران آمد. علویان حرمت امام را نگه داشتند و سکوت اختیار کردند ولی یکی از بزرگان هاشمیان به اعتراض گفت: »ای فرزند رسول خدا! آیا این گونه یک فرد عادی را بر بزرگان بنی هاشم از فرزندان ابوطالب و عباس بن عبدالمطلب مقدم می دارید؟! حضرت پاسخ فرمود: »بپرهیزید از این که در صف قومی باشید که خداوند در نکوهش آنها فرموده است: - المتر الی الذین اوتوا نصیباً من الکتاب یدعون الی کتاب االله لیحکم بینهم ثم یتولی فریق منهم و هم معرضون - - آل عمران» - 23 /آیا به داوری کتاب خدای سبحان رضا میدهی؟
« عرض کردند: آری! حضرت پرسید: »آیا خدای سبحان نمی فرماید: »یا ایها الذین آمنوا اذا قیل لکم تفسحوا فی المجالس فافسحوا یفسح االله لکم و اذا قیل انشزوا فانشزوا، یرفع االله الذین آمنوا منکم و الذین اوتوا العلم درجات« - مجادله: آیه - 11 / بنابراین، خداوند نمی پسندد، مگر آن که عالم مؤمن بر مؤمن غیر عالم برتری یابد. چنان که نمیپسندد که غیر مؤمن بر مؤمن مقدم شود به من بگویید: آیا خداوند فرمود: رتبه عالمان را برحسب درجات بالا میبرد؟ یا فرمود: رتبه کسانی را که - فقط - شرافت نسبی دارند بالا میبرد؟ آیا خداوند نمی فرماید: »هل یستوی الذین یعلمون والذین لایعلمون« پس چرا از احترام من به این فقیه که خداوند او را والا مقام کرده ناراحتید؟! همانا این مؤمن آن مرد ناصبی را با براهین و حجج الهی که خداوند به او آموخته، شکست داد و این، از هر شرافت نسبی برایش بهتر است.« - طبرسی، 1386ق، ج - 259 :2
-3 پرورش شاگردان نخبه
براساس گزارش شیخ طوسی، شمار شاگردان پیشوای دهمعلیهالسلام متجاوز از180 نفر است - طوسی، 1380 ق: - 438-429 که در میان آنان چهرههای برجسته علمی فراوانی دیده میشود. احتمالا شمار یاران امام هادیعلیهالسلام فراتر از چیزی است که در منابع رجالی امامیه بیان شده است. و چه بسا شخصیتهای دیگری نیز بودهاند که به دلیل فشارشرایط ناامن سیاسی، نامشان در این منابع نیامده است.شاگردان امام هادیعلیهالسلام از نظر علمی، دارای درجات مختلفی اند. عده ای از آنان تنها به نقل روایات میپرداختند. بی تردید کلیه کتب حدیث شیعه در عصر ائمهعلیهمالسلام از طریق اصحاب امام هادیعلیهالسلام به دست بزرگانی چونمحمدون ثلاث رسیده است و بخشی از رونق مکتبهای حدیثی امامیه در آن روزگار، مرهون تلاشهای اصحاب امام هادیعلیهالسلام است. دستهای دیگر از شاگردان امام هادیعلیهالسلام افزون بر نقل روایات، به تصنیف کتاب در علوم گوناگون اسلامی مبادرت میکردند. دراین جا به خدمات علمی برخی از شاگردان برجسته امام هادیعلیهالسلام که صاحب کتاب بودند، میپردازیم:
-1-3 احمد بن ابراهیم بن اسماعیل بن حمدون
این دانشمند بزرگ یکی از پرورشیافتگان ویژه امام هادی و عسکریعلیهماالسلام است. وی سرآمد اهل لغت و پیشتار آنها بوده است - نجاشی، 1408 ق، ج. - 237 :1 پیشروان این دانش، مانند ابوعباس و احمد بن یحیی الشیبانی معروف به ثعلب نحوی، دست پرورده او بودند. وی دارای تألیفاتی در جغرافیا است و در فنون ادبی و شعر مهارت داشته است. افزون بر این وی راوی حدیث و فتوی بوده است.
