بخشی از مقاله
چکیده
اهمیت موضوع معافیت متصدی حمل و نقل در حقوق ایران و کنوانسیون C.M.R از این جهت است که به موجب هر دو منبع میزان مسئولیت متصدی حمل و نقل در سطح بالایی است بطوری که تئوری مبتنی بر تقصیر منتفی است بلکه مبانی مربوط به فرض مسئولیت، تقصیر قراردادی و غیره در حقوق ایران و نظریاتی مشابه حقوق ایران در کنوانسیون C.M.R مطرح است که نظریه حداکثر مراقبت نیز در کنوانسیون C.M.R را باید به آن افزود بنابراین با توجه به مسئولیت بالا، مخاطب مترصد این است که چه اموری می تواند متصدی را از مسئولیت معاف کند.
درخصوص معافیت باید گفته شود حقوق ایران و کنوانسیون در بعضی از شرایط و مصادیق دارای مشابهت هستند که همانا علت خارجی غیرقابل پیش بینی، غیرقابل دفع است مانند حوادث طبیعی، انقلاب، شورش و غیره ولی در کنوانسیون یک نوع دفاع خاص دیگری برای متصدی مطرح است که در حقوق ایران جایگاه ندارد و آن همانا مخاطرات خاصی است که در کنوانسیون بعضی از موارد از قبیل بسته بندی ناقص، بارگیری و تخلیه از سوی صاحب کالا، حمل حیوانات و کافی نبودن علائم روی بسته ها و مواردی از این قبیل اماره ای به نفع متصدی ایجاد می کند که چنانچه صاحب کالا بتواند خلاف اماره را به اثبات برساند متصدی مسئول شناخته می شود در غیر این صورت متصدی از مسئولیت مبرا می گردد.
مقدمه
مبنای مسئولیت متصدی حمل و نقل جاده ای کالا در حقوق ایران و کنوانسیون C.M.R - کنوانسیون قرارداد حمل و نقل بین المللی کالا از طریق جاده - مبتنی بر نظریه تقصیر نیست بلکه مبتنی بر نظریاتی از قبیل فرض مسئولیت، تقصیر قراردادی و غیره در حقوق ایران و نظریاتی مشابه حقوق ایران در کنوانسیون C.M.R است البته نظریه حداکثر مراقبت نیز در کنوانسیون C.M.R باید به آن افزود.
به همین دلیل هرگاه متصدی حمل و نقل درصدد معاف کردن خود از مسئولیت می باشد مدعی محسوب می شود و باید دلایل معافیت خود را ابراز نماید. بدیهی است هرگاه مبنای مسئولیت در حقوق ایران و کنوانسیون C.M.R مبتنی بر نظریه تقصیر می بود در این صورت اگر خواهان تقصیر خوانده - متعهد - را اثبات کند، در این صورت مسئولیت بر متعهد مترتب می گردد در غیر این صورت از مسئولیت مبرا می شود و در چنین وضعیتی نوبت به دفاع متعهد - متصدی حمل و نقل - نمی رسد.
حال وقتی متصدی حمل و نقل در مقام خوانده موظف است که در مقام دفاع خود را از مسئولیت معاف کند بنابراین بایستی در این تحقیق اولاً شرایط معافیت را تبیین کنیم و همچنین مصادیق معافیت را هم احصاء کنیم تا مشخص گردد که متصدی چگونه با این دو موضوع می تواند خود را معاف کند به همین جهت بخش اول را به شرایط معافیت و بخش دوم را به مصادیق معافیت اختصاص می دهیم.
بخش اول: بررسی شرایط معافیت متصدی حمل و نقل جاده ای کالا در حقوق ایران و کنوانسیون C.M.R
به منظور بررسی شرایط معافیت بایستی ابتدا به عناوین لیک معافیت و سپس مشخصاً به شرایط آن بپردازیم.
فصل اول: بررسی عناوین کلی معافیت
در مواد 227 و 229 قانون مدنی به دو عنوان اشاره کرده است که مقرر می دارد "متخلف از انجام تعهد وقتی محکوم به تأدیه خسارت می شود که نتواند ثابت نماید که عدم انجام به واسطه علت خارجی بوده است که نمی توان مربوط به او نمود." - ماده 227 ق.م - و "اگر متعهد به واسطه حادثه که دفع آن خارج از حیطه اقتدار اوست نتواند از عهده تعهد خود برآید محکوم به تأدیه خسارت نخواهد بود." - ماده 229 ق.م -
در ماده 386 قانون تجارت از حیث عناوین معافیت مقرر شده : " اگر مال التجاره تلف یا گم شود متصدی حمل و نقل مسئول قیمت آن خواهد بود مگر اینکه ثابت نماید تلف یا گم شدن مربوط به جنس خود مال التجاره یا مستند به تقصیر ارسال کننده یا مرسل الیه و یا ناشی از تعلماتی بوده که یکی از آنها داده اند و یا مربوط به حوادثی بوده که هیچ متصدی مواظبی نیز نمی توانست از آن جلوگیری نماید ..." بنابراین عناوین کلی که در این ماده آمده عبارتند از:
-1 جنس خود مال التجاره
-2 تقصیر ارسال کننده یا مرسل الیه کالا
-3 تعلیمات و دستورات ارسال کننده یا مرسل الیه کالا
-4 حوادثی که هیچ متصدی مواظبی نیز نمی تواند از آن جلوگیری نماید.
در کنوانسیون C.M.R برای متصدی حمل و نقل دو نوع دفاع مترتب است. یک نوع دفاع در صورت جمع شدن تمامی ارکان آن موجبات معافیت متصدی را فراهم می آورد که عناوین کلی آنها علاوه بر کالای خطرناک که در ماده 22 کنوانسیون آمده در ماده 17/2 نیز بیان شده است.
ماده 17/2 مقرر می دارد: "در صورتی که فقدان یا خسارت یا تأخیر به سبب عمل خلاف یا غفلت مدعی یا به موجب دستورهای داده شده توسط وی، غیر از دستورهایی که حمل کننده در انجام آن دچار اشتباه یا غفلت شده باشد یا به علت عیب ذاتی کالا و یا اوضاع و احوالی اجتناب ناپذیر که حمل کننده قادر به جلوگیری از آن نبوده حادث شود حمل کننده از مسئولیت مبرا خواهد بود."
ماده 18/1 مقرر می دارد: "مسئولیت اثبات اینکه فقدان، خسارت یا تأخیر در نتیجه یکی از عوامل مندرج در بند 2 ماده 17 حادث شده با حمل کننده خواهد بود."
بنابراین هرگاه بخواهیم عناوین کلی را در کنوانسیون به عنوان موارد معافیت نام ببریم عبارتند از:
-1 دستورات صاحب کالا
-2 عمل خلاف یا غفلت خواهان
-3 عیب ذاتی کالا -4 اوضاع و احوال اجتناب ناپذیر که حمل کننده قادر به جلوگیری از آن نبوده است.
باید توجه داشت که هرگاه مخاطرات ذاتی خاص ماده 17/4 نیز ایجاد شود متصدی می تواند با اثبات مخاطرات از طریق ایجاد اماره به نفع خود، خود را از مسئولیت معاف کند البته در این صورت صاحب کالا باید بتواند این اماره را رد نماید. ماده 17/4 کنوانسیون مقرر می دارد:
در صورتی که فقدان و خسارت از مخاطرات ذاتی خاص در یک یا چند مورد از موارد زیر حادث شود حمل کننده با رعایت بندهای 2 الی 5 ماده 18 از مسئولیت مبرا خواهد بود.
الف- استفاده از وسایل نقلیه روباز بدون پوشش در صورتی که با استفاده از چنین وسایلی به صراحت توافق شده در بارنامه قید شده باشد.
ب- بسته بندی نبودن یا وجود بسته بندی ناقص در مورد کالاهایی که در صورت نداشتن بسته بندی یا داشتن بسته بندی ناقص به دلیل طبیعتی که دارند متحمل ضایعات یا خسارات می شوند.
ج- کار تحویل و تحول، بارگیری، بارچینی یا تخلیه کالا به وسیله فرستنده یا گیرنده و یا شخصی که از طرف آنان به این کار گمارده شده، انجام شود.
د- طبیعت بعضی از کالاها که به ویژه تمام یا قسمتی از آنها را در معرض فقدان یا خسارت به خصوص به واسطه شکستگی، زنگ زدگی، پوسیدگی، خشکی، نشتی، نقصان معمولی، آفت یا بیدزدگی قرار می دهند.
ه- کافی یا کامل نبودن علائم و شماره های روی بسته ها.
