بخشی از مقاله
چکیده :
در طراحی و فرآیند بهبودکیفیت محیط، ارتقای کیفیت بصری عرصههای عمومی شهر، به منظور ارتقای کیفیت حضور مردم از جایگاه والایی برخوردار است، چراکه شکل و منظرشهرها در معرض دید مستمر مردم قرار دارد و بیش ازهرچیز دیگر از طریق دید، بر روحیه مردم تأثیر می گذارد. امروزه مبحث منظر شهری از یک سو، و کیفیت زندگی شهروندان از سویی دیگر، از مسائل بسیار مهم زندگی درشهرها محسوب می شود. عوامل و عناصرمختلفی میتوانند در زمینه ارتقای کیفیت بالاخص شهروندان، در زندگی شهری اثرگذار باشد.
لذا ضمن بررسی این مفاهیم و تعاریف مربوط آنها، به روش کتاب خانهای به تحلیل جایگاه این مفاهیم در متون تخصصی معماری پرداخته و سپس معیارهای گردآوری شده را در نمونه موردی خود بررسی مینماییم. از نتایج این پژوهش، به شاخصهایی برای بررسی نظر شهری، جهت ارزیابی میزان کیفیت زندگی، دست مییابیم. تا به کمک آن بتوان فضاهای مطلوب شهری را شناسایی و میزان مطلوبیت آن ها را تیین نماییم.
-1 مقدمه
شهرهای جدید با مشکلات متفاوتی مواجه میباشند .از طرفی فضاهای عمومی شهری در آنها بدون هیچگونه بار فرهنگی و اجتماعی به حیات خود ادامه می دهند و این امرباعث تشدید بحران هویت و عدم سرزندگی در آنها شده است. امروزه تأمین نشاط و سرزندگی شهری به یکی از دغدغه های اصلی نظامهای مدیریت شهری به ویژه درکشورهای توسعه یافته تبدیل شده است.
برنامه ریزی و طراحی شهری باشناخت معیارهای مرتبط در ارتقای منظر شهری و مداخلات اصولی درمحیط میتواند به خلق مناظرشهری موفق کمک کند همچنین عدم توجه به معیارهای مذکورممکن است فضای شهری را که از نظرطراحی و هزینه صرف شده، در حد بالایی قرار داشته باشد به مکانی غیراجتماعی ناآشنا و بعضاً مخوف تبدیل کندکه در شهروندان ایجاددافعه میکند - الیاس زاده، - 6:1390؟ پرداختن به محیط ونحوه تاثیر گذاری برآن، ازدغدغه های اصلی اندیشمندان عرصه های مختلف است. دردهه های اخیربسیاری ازایشان درپی کشف چگونگی ارتقای کیفیت محیط درفضاهای شهری به پژوهش پرداخته ونظریه هایی را دراین باب مطرح کرده اند.
-2 پیشینه تحقیق:
در مورد کیفیت و منظر شهری تحقیقات گستردهای صورت پذیرفته است. از جمله این تحقیقات میتوان به پژوهش گوردن کالن در کتاب گزیده منظر شهری که به فارسی نیز ترجمه شده است اشاره کرد که منظر شهری را هنر یکپارچگی بخشیدن بصری و ساختاری به مجموعه ساختمانها، خیابانها و مکانهایی است که محیط شهری را میسازد میداند. - کالن، - 1387 مسعود متولی در مقالهای با عنوان بررسی و سنجش کیفیت زیبایی در منظر شهری بر اساس مفهوم دیدهای متوالی با استخراج شاخصها و عناصر کیفیت زیبایی منظر شهری در دیدهای متوالی داراباد تهران به ارائه الگوهای برای ارتقا کیفیت منظر شهر پرداخته است. - متولی، - 139-123 :1389و...
-3 مبانی تحقیق
مقاله حاضردربحث ادبیات موضوع ازسه بخش به شرح زیرتشکیل شده است: -1-3 سیمای شهر -1-1-3 مقدمه اهمیت منظر شهری از آن روست که کلیت شهر را به مثابه یک"متن" آشکار میسازد و امکان"قرائت "و" خوانش" این متن رافراهم میآورد "منظر شهری"به عنوان مفهومی پویا قادراست، درانطباق باتحولات پارادایماتیک طراحی شهری نقش ووظایف نوینی برخودپذیردو انتظارات جدیدی را پاسخگو باشد.
- گلکار،. - 162:1390 -2-1-3 چیستی منظر شهر منظوراز منظر شهری عبارت است ازتمام آنچه در سطوح افقی و عمودی شهر دیده میشودو در مرحله نخست، درک محیط شهری بدون هیچگونه واکنش ذهنی و به عبارت دیگر همچون عکسبرداری صرف ذهن میباشد - مرکزتحقیقات ساختمان ومسکن - . علیخانی منظر شهررا برآیند مجموعه ادراکات محسوس و ذهنیت انسان از محیط میداند. - الیاس زاده مقدم،. - 13-6 :1390 فضاهای شهری بخشی از فضاهای باز و عمومی شهرها هستند که به نوعی تبلور ماهیت زندگی جمعی میباشند.
یعنی جایی که شهروندان درآن حضور دارند. "فضای شهری صحنهای است که داستان زندگی جمعی درآن گشوده میشود" - کار،. - 1992 فضایی که به همه مردم اجازه میدهد به آن دسترسی داشته باشند و در آن فعالیت کنند. »دراین فضا فرصت آن وجود دارد که برخی مرزهای اجتماعی شکسته و برخوردهای از پیش تدوین نیافته به وقوع پیوندند وافراد در یک محیط اجتماعی جدید باهم اختلاط یابند - «لینچ،. - 109:1374 شرط اساسی یک فضای عمومی، که فضای شهری تلقی شوداین است که درآن تعامل وتقابل اجتماعی صورت گیرد. - پاکزاد، . - 81:1382
-3-1-3 هستی منظر شهر هنگامی که واردشهر شده و میگوییم»این جا«، جهانی سرشار از امکانات بر رویمان گشوده می شود، هنوزگزینشی صورت نگرفته، اما جهانی که دراین جا گردآوری شده، خواسته هایمان رابه خود ملهم ساخته واتخاذ تصمیمی قاطع را جویا می شود. سخن کان را به خاطر آوریم که میگوید: »شهر مکانی است که پسر بچه ای خردسال هنگام گام برداشتن در آن به احتمال زیاد چیزی را خواهد دید که با وی از آن چه خواستار انجام دادنش در تمامی دوره زندگی خود میباشد سخن میگوید.« پس شهر مکانی است که در آن دیدار صورت میپذیرد. این جا آدمیان برای انکشاف جهان دیگران گردهم می آیند.
این جا »هستم« به آیینهای تبدیل میشود که هرآنچه هست را درخودگرفته وپس ازبازتاب عرضه میدارد. درشهر تمامی چیزها یکدیگر را آیینهوار نمایانیده و از تداخل بازتابهایشان تصاویری گوناگون حادث میگردد که میتوان هستی خودرا حول آنها بنا نمود.پس دیداروگزینش رامیباید ابعاد وجودی شهر به شمار آورد - شولتز،. - 109-77 :1394 از بررسی رابطه میان منظر شهری و انسان میتوان نتیجه گرفت که منظر شهری یک "سیستم" است که ازتلفیق سه زیرسیستم"سیمای عینی شهر"، "سیمای ذهنی شهر"و "سیمای ذهنی- ارزیابانه شهر"شکل میگیرد. تنها از تعامل میان این سه زیرسیستم است که مفهوم منظرشهری به مثابه یک کلیت شکل میگیرد - گلکار،. - 165:1390
-4-1-3 مولفه های منظرشهری فضاهای شهری مانند هرپدیده دیگری دارای سه مولفه فرم،عملکرد و معنا می باشد.
-1-4-1-3 فرم: ظاهر، ساختار، چگونگی ونحوه رشد محتوا وتجسس و بیان - کاگان، - 1981 جنبه قابل احساس، تظاهرحسی و واضح وبیرونی یک پدیده است - پاکزاد، . - 99-96 :1382
-2-4-1-3 عملکرد: خاصیتی ازپدیده که جوابگوی بخشی از نیازهاست، فایده یک پدیده - پاکزاد، . - 99-96 :1382 -3-4-1-3 هرچند تعریف دقیقی ازمعنی نمیتوان به دست داد، ولی دراینجابه تعریفی ساده ازآن بسنده میکنیم. لینچ معنی راخاصیتی ازمحیط میداندکه میتواند فردرا به دیگرجنبههای زندگی مرتبط سازد. - لینچ، - 1376
-5-1-3عوامل کالبدی تشکیل دهنده منظرشهر همانطورکه گفته شد، تصویرهرمحیط شهری رامیتوان به سه جزءتجزیه کرد: علائم مشخصه، بافت و معنی. بر این نکته وقوف داریم که این سه جزء همواره پیوسته با یکدیگر در سیمای شهر جلوهگر میشوند؛ سیمای شهر را، بر مبنای عوامل جسمی شهر، براساس تقسیم بندی لینچ میتوان بر اساس پنج عامل استوار دانست: »راه«، »لبه» «محله«، »گره« و »نشانه.«
» -1-5-1-3راه«عاملی است که معمولاً با استفاده از آن، حرکت بالفعل به بالقوه میسر میگردد. از این رو، »راه« ممکن است خیابان باشد، پیاده رو باشد.در امتداد »راه« ها است که عوامل محیطهای گوناگون قرار میگیرند و با یکدیگر بستگی و ارتباط مییابند - لینچ، . - 1374
» -2-5-1-3لبه« عاملی خطی است که به دیده ی ناظربا »راه« تفاوت دارد. مرزبین دوقسمت، شکافی درامتداد طول. »لبه«هاعواملی جانبی هستند ونه محورهای توازن وتقارن. »لبه« نیز مانند »راه« عاملی خطی است؛ معمولاً اما نه همیشه، مرز ما بین دو قسمت متفاوت است - لینچ، . - 1374
» -3-5-1-3محله«ها قسمتهائی ازشهرهستندکه دستکم میان- اندازه یا بزرگ باشند. باید واجددو بعد باشندتاناظراحساس کند واردآن شده است. خصوصیاتی که سیما وپیکرمحلهای رامشخص میکنند عوامل خاص آن محله هستند، که ممکن است اجزای بیشمار ومتنوع داشته باشند: بافت محله، فضایآن، فرم آن، اجزاء آن، نمادها، نوع ساختمان ها، نوع استفاده ازساختمانها، فعالیتها، ساکنین محله، درجهی نو و یا کهنگی محله و وضع پست و بلند زمین - لینچ ،. - 1374 محله کوچکترین واحدی است که بعد از خانه در سطح شهر عمل میکند، از نظر فضایی واحدی مشخص است و محدوده های آن تنها به وسیله ساکنان آن درک و مشخص می شود.
حسین شکویی جغرافیدان شهری نیز معتقد است محله از تجمع، بهم پیوستگی کم یا زیاد، معاشرت نزدیک، روابط محکم همسایگی و اتحاد غیر رسمی میان گروهی از مردم به وجود آمده است - شکویی،. - 49:1372 از لحاظ جامعه شناسی شهری، محله های شهری به مفهوم واحدهای اجتماعی حقیقی هستند که تاحدی به صورت اتفاقی و ناخودآگاه به وجود آمده اند و با گذشت زمان توانسته اند شکل و قالب ثابت و پایداری به خود بگیرند و حریم معینی برای خود تعریف کنند. در حقیقت این محله ها از مجموعه افرادی با ویژگیهای اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و بخصوص اقتصادی مشابه تشکیل می شود که به واسطه نوعی همبستگی و روابط متقابل جمعی به وجود می آیند.
» -4-5-1-3گره«ها نقاطی حساس درشهرهستندکه ناظرمیتواند به درون آن ها وارد شود و کانون هایی که مبدأ ومقصدحرکت اورا بوجودمیآورند. »
