بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر حاصل تحلیل همدیدي بارش 27 اکتبر تا 2 نوامبر 2015 به وجود آورنده سیلاب در استانهاي غرب کشور می-باشد. به همین منظور از دو پایگاه داده محیطی و جو بالا استفاده گردیده است؛ دادههاي محیطی شامل بارش روزانه 27 اکتبر تا 2 نوامبر 2015 که از سازمان هواشناسی اخذ گردیده و دادههاي جو بالا از طول غربی 10 تا 120 درجه شرقی و 0 تا 80 درجه عرض شمالی براي روز از تارنماي استخراج گردید است. جهت بررسی همدید این بارش از نقشههاي میانگین تراز سطح دریا - برحسب هکتوپاسکال - ، ارتفاع ژئوپتانسیل، وزش رطوبتی، تابع شار همگرایی رطوبتی، تابع جبههزایی و مراکز رخ داد رود بادها براي روز آغاز بارش - 27 اکتبر - ، اوج بارش - 30 اکتبر - و افت بارش - 2 نوامبر - استفاده گردیده است.
نتایج پژوهش نشان داد که عامل اصلی ایجاد بارش در منطقه موردمطالعه، تشکیل الگوي بندالی از نوع دوقطبی در تراز میانی جو بود که سبب دوشاخه شدن جریانات غربی گردیده است. شاخه جنوبی جریانات غربی به سمت جنوب کشیده شده و درنتیجه سبب دسترسی بیشتر به منابع رطوبتی جنوبی کشور شده است. در تراز میانه جو منطقه مورد مطالعاتی در نیمه شرقی فرود بلند ناشی از الگوي بندال قرارگرفته بنابراین در محل موردنظر ناپایداري وجود دارد. الگوي بندال سبب ریزش هواي سرد عرض شمالی و هواي گرم عرضهاي جنوبی بهطرف منطقه موردمطالعه شده و درنتیجه در محل برخورد این دو تودههوا ناپیوستگی جبههاي تشکیلشده است. نقشه همگرایی شار رطوبت نشان داد که تأثیر منابع آبی جنوب کشور و دریاي مدیترانه در تأمین رطوبت منطقه موردنظر بسیار چشمگیر است.
-1 مقدمه
تغییرات شدید آب و هوایی در قالب گرم شدن کلی جهان، منجر به تغییر الگوهاي دما و بارش و پدید آمدن ناهنجاريهاي اقلیمی در اغلب نقاط جهان شده است . در این راستا فعالیتهاي انسانی مانند تخریب جنگلها و چراي مراتع توسط دام، موجب از بین رفتن پوشش گیاهی مناطق جنگلی، مراتع و کاهش ظرفیت پذیرش آب این مناطق شده است. لذا با اندك بارشی حجم وسیعی از روان آب ایجادشده و تبدیل به سیل میگردد]١.[ وقوع بارشهاي با شدت زیاد، بهطوريکه میزان آن از ظرفیت نفوذ خاك بیشتر باشد، موجب ایجاد رواناب و بروز سیل میشود ]٢.[ از دیدگاه اقلیمشناسی، هرگاه میزان بارش - عامل اقلیمی - به حدي باشد که سبب سرریزشدن آب از مجراي اصلی خود و طغیان رودخانه شود، سیل اتفاق افتاده است.
بنابراین، عوامل اقلیمی - رگبارهاي بارش - عامل اصلی سیل است]٣.[ منطقه غرب ایران به دلیل دارا بودن کوهستان ها، ناحیه مناسبی براي تشدید و گسترش بارندگی و گاهی جاري شدن سیل مساعد میباشد زیرا اثرات کوهستان ها درگیرش رطوبت هوا، نقش مهمی را در افزایش ریزشهاي جوي ایفا میکند]٤.[ در ارتباط با تحلیل سینوپتیکی بارشها و سیلابها مطالعاتی در کشورهاي خارجی و ایران به انجام رسیده همچون: کاهانا - - 2002 در بررسی الگوهاي سینوپتیکی، سیل را در محدوده صحراي نقب بررسی کرده و به مطالعه 52 مورد سیل پرداخته و نتایج پژوهش حاکی از آن است که در 37 مورد سیلهاي به وقوع پیوسته دو الگو وجود دارد.
ولی در کل چهار الگوي سینوپتیکی سبب ایجاد سیلها بزرگشده است]٥.[ لی و همکاران - - 2008 یک رویداد بارش سنگین 18 روزه در کره جنوبی را بهمنظور شناسایی الگوهاي همدید و چگونگی پیدایش این رویدادها طولانیمدت را موردبررسی قراردادند]٦.[ کارلالیما و همکاران - 2009 - ضمن بررسی رویدادهاي بارش سنگین در تابستانهاي گرم و مرطوب در جنوب شرقی برزیل نشان دادند که این رویدادها اکثراً ناشی از دو نوع آشفتگی جوي بوده بهطوريکه 53 درصد از رویدادها در جبهه سرد و 48 درصد دیگر در منطقه همگرایی آتلانتیک جنوبی رخداده است]٧.[ بنی واهب - 1386 - به بررسی الگوهاي سینوپتیکی وقوع بارشهاي سیلآساي تابستانه در خراسان شمالی و رضوي طی سالهاي 1380-1381 پرداخته و مشخص شد که از 18 سیل موردبررسی 8 مورد مربوط به پرفشار دریاي خزر و جریانهاي شمالی 5 مورد مربوط به تراف سطوح فوقانی جو، 2 درصد کمفشار دشت کویر و 3 مورد ناشی از تلفیق رودباد جنب قطبی و جنب حاره میباشد]١.[
مسعودیان - - 1387 در مطالعهاي جهت شناسایی شرایط همدید همراه با بارشهاي ابرسنگین ایران، به این نتیجه رسید که در پدید آمدن بارشهاي ابرسنگین یکروزه ایران، دو الگوي گردشی نقش دارند. در الگوي اول با استقرار یک پرفشاري بر روي دریاي سیاه و گسترش فرود خلیجفارس مشخص میشود و الگوي دوم همراه با شکلگیري فرودي بر روي عراق و ورود زبانه پرفشار سیبري- سیاه به درون ایران همراه است]٨.[ رضایی بنفشه و همکاران - - 1393 به تحلیل همدید بارشهاي سنگین پهنه شمال غرب ایران با تأکید بر الگوهاي ضخامت جوي پرداخته و نتایج نشان داد که در رخ داد بارشها چهار الگوي گردشی ضخامت مؤثر بوده است. در تحلیل الگوها مشخص گردید که الگوي گردشی شماره 2، بیشتر بارشها را توجیه میکند.[9]
حلبیان و حسینعلی پور جزي - - 1394 در تحلیل سینوپتیکی مخاطرات اقلیمی در جنوب غرب ایران مطالعه موردي بارشهاي سنگین سیل زا در آذر 1391 از رویکرد محیطی به گردشی استفاده کرده و یافتهها نشان داد که در روز وقوع سیل بر روي شرق مدیترانه فرود عمیقی قرارگرفته و منطقه موردمطالعه در نیمه شرقی فرود قرار دارد و نقش دریاي مدیترانه، خلیجفارس، دریاي سرخ و دریاي عرب در تقویت این بارش سیل زا بسیار چشمگیر است]١٠.[ در این پژوهش بهصورت موردي به بررسی و واکاوي همدید بارش شدید و فراگیر در تاریخ 1394/8/5 تا 1394/8/11 شمسی -2015/10/27 - 2015/11/2 میلادي - در غرب کشور - استانهاي ایلام، لرستان و همدان - پرداخته شده است. هدف اصلی از این پژوهش شناسایی الگوهاي همدید مؤثر در زمان وقوع سیل بوده ازاینرو در این مطالعه جهت بررسی همدید روز شروع بارش - 1394/8/5 - ، اوج بارش - 1394/8/8 - و اتمام بارش - 94/8/11 - انتخابشده است.
-2 مواد و روشها
دو رویکرد در اقلیمشناسی همدید وجود دارد این دو رویکرد را میتوان گردشی به محیطی و محیطی به گردشی نامید. تفاوت این دو رویکرد با یکدیگر درروشی است که الگوهاي گردشی و محیط سطحی را با یکدیگر مرتبط میسازد. در رویکرد گردشی به محیطی، دادههاي محیطی بر اساس الگوهاي گردشی ارزیابی میشوند ولی در رویکرد محیطی به گردشی الگوهاي گردشی باید معیارهایی که بر اساس متغیرهاي محیطی تعیین میشود را تأمین کنند]١١.[ در تحقیق حاضر از رویکرد محیطی به گردشی استفادهشده دلیل انتخاب این رویکرد این است که تغییرات زمانی و مکانی بارش بسیار شدیدتر از سایر متغیرهاي اقلیمی است درنتیجه رویکرد گردشی به محیطی اغلب در تبیین ریزشهاي جوي موفق نمیشود. درواقع انتخاب این رویکرد به محقق امکان میدهد تا تنها بر روي بارش و درنتیجه تیپهاي همدید متمرکز شود که با پدیده بارش در ارتباط هستند]١١.[
-1-2 داده ها
دادههاي مورداستفاده در این تحقیق شامل دادههاي بارش روزانه - دادهها محیطی - 2015/10/27 تا 2015/11/2 میلادي معادل 1394/8/5 تا 1394/8/11 شمسی میباشد که از سازمان هواشناسی اخذ گردیده است - جدول . - 1 دادههاي جو بالا در مختصات 10 درجه غربی تا 120 درجه طول شرقی و صفرتا 80 درجه عرض شمالی براي زمان شروع بارش - - 2015/10/27، اوج بارش - 2015/10/30 - و افت بارش - - 2015/11/2 از 1پایگاه دادههاي جوي مرکز پیشیابی اقلیم وابسته به اداره جوي و اقیانوسشناسی ایالاتمتحده برداشتهشده است.
جهت تهیهاي نقشههاي همدید از نرمافزار 2گردس و امکانات برنامهنویسی در این نرمافزار نقشههاي فشار سطح دریا، ارتفاع ژئوپتانسیل ، تاوایی، وزش رطوبتی، شار همگرایی رطوبتی، مراکز جبههزایی و مراکز رودبادها در ترازهاي 1000 - ، 850، 700، 500، 200 هکتوپاسکال - تهیه گردیده است. منطقه موردمطالعه شامل استانهاي لرستان، ایلان و همدان میباشد. موقعیت جغرافیایی آنها از 32 درجه تا 36 درجه عرض شمالی و 46 درجه تا 50 درجه طول شرقی است - شکل . - 1
-3 بحث و یافته ها
در روز 27 اکتبر بیشترین بارش مربوط به ایستگاه کوهدشت با مقدار 31/8 میلیمتر میباشد این در حالی است در روز 28 اکتبر بارشی با مقدار66/4 میلیمتردر استان ایلام گزارششده است. شهرستان الشتر با مقدار 45/4 میلیمتر بارش داراي بیشینه بارش در روز 29 اکتبر هست. در روزهاي 30 و 31 اکتبر بیشترین بارشها در ایستگاههاي ایلام رخداده است.
