بخشی از مقاله
خلاصه
Chenopodium botrys از خانواده Chenopodiaceae و یکی از گیاهان داروئی مهم در دنیا و ایران است، که دارای مقادیر قابل توجهی روغن های اسانسی می باشد. مواد موثره این گیاه استفاده فراوانی در طب و در صنایع داروئی، آرایشی و بهداشتی می شود. در این پژوهش، ترکیب های شیمیایی و مقدار اسانس اندام هوایی گیاه Chenopodium botrys جمع آوری شده از شهرستان ابهر مورد بررسی قرار گرفت.
نمونه ها پس از جمع آوری و خشک شدن، به روش تقطیر با آب، بوسیله دستگاه کلونجر اسانس گیری شد و برای شناسایی ترکیب های تشکیل دهنده و مقدار اسانس هر ترکیب از دستگاه های GC و GC/Mass استفاده شد. در این تحقیق ترکیبات متشکله در اسانس موجود در اندام هوایی گیاه Chenopodium botrys شامل 50 ماده شناسایی شده که عمده آنها عبارتند از: المول استات 11/08 - درصد - ، بتا-مایرسن 7/89 - درصد - ، المول 7/17 - درصد - ،اینتر مدول- نئو 6/87 - درصد - ، سلینا-11،-3 دی ان- -6 آلفا - ال 6/19 - درصد - ، گاما- کادینن 5/16 - درصد - و ژرماکرن دی- -4 ال 4/6 - درصد - .
.1 مقدمه
گیاه مورد بررسی در این تحقیق با نام علمی Chenopodium botrys از خانواده چنوپودیاسه - - Chenopodiaceae است . جنس Chenopodium به تیره Chenopodiaceae تعلق دارد، که بیش از 120 گونه گیاه یکساله از این جنس در دنیا شناسایی شده است. چندگونه از این جنس مانند C. album، C. rubrum، C. anthelminthicum، C. hybridum و C. valvaria موجود می باشد.[ 1]
گیاه چنوپودیوم بوتریس - - Chenopodium botrys گیاهی علفی است، که به صورت یکساله و دارای ساقه و شاخه های راست و به ارتفاع 15 تا 60 سانتی متر و به صورت بوته ای می روید. از ویژگی های آن این است که برگهایی با بریدگی های عمیق و به رنگ سبز مایل به زرد با دمبرگی دراز دارد و گلهای آن به رنگ سبز مایل به زرد به صورت خوشه دراز در کناره برگهاست. دانه اش تقریبا کروی و صاف است.
در کلیه قسمتهای این گیاه بوی نافذ استشمام می گردد و اگر شاخه گلدار و یا ساقه گلدار آن در بین انگشتان فشرده شود، به علت آزاد شدن اسانس، بوی آن به طور محسوس حس خواهد شد. گیاه درمنه ترکی با نام علمی Chenopodium botrys جزو گیاهان خودرو بوده و گاهی در مزارع چغندر و .... استان خراسان می روید. این گیاه علاوه بر ایران در قسمتهای جنوبی کشورهای اروپایی، شوروی، عربستان، قزاقستان و آمریکای شمالی می روید.[2]
در شوروی سابق به عنوان داروهای ضد اسپاسم، سرما خوردگی، میگرن، گلو درد، دندان درد، بیماری های پوستی و .... کاربرد دارند .[3] گیاه Chenopodium botrys دارای آلکالوئید، فلانوئید و اسیدهای چرب می باشد 5]و.[4 در بررسی بر روی اسانس گیاه Chenopodium botrys جمع آوری شده از دو نقطه مختلف ایران مانند خلخال و تهران 44 ترکیب شناسایی گردید که ترکیبات اصلی آنها شامل: کامفور 25/7 - درصد و 16/5درصد - و المول 13/4 - درصد و 14درصد - و آلفا- کادینول 11/6 - درصد و 8/2 درصد - بودند.[6]
همچنین در بررسی دیگر بر روی اسانس گیاه Chenopodium botrys جمع آوری شده از کاشمر 29 ترکیب شناسایی گردید که ترکیبات اصلی آنها شامل: آلفا- اویدسیمول 15/2 - درصد - و اپی- آلفا- مورولول 11/1 - درصد - و کوبنول 10/2 - درصد - بودند.[7] امروزه استفاده از کروماتوگرافی گازی جفت شده با طیف نگار جرمی - GC-MS - ، به عنوان یک روش مطمئن برای جداسازی، شناسایی و تعیین درصد ترکیب های شیمیایی، اسانس های فرار با منشا طبیعی و سنتزی می باشد. هدف این تحقیق جداسازی و شناسایی ترکیبات شیمیایی در اسانس تهیه شده از این گیاه بوده است.
.2 مواد و روش ها
1,2 جمع آوری گیاه و روش اسانس گیری
اندام های هوایی گیاه Chenopodium botrys در خرداد ماه 1395از شهرستان ابهر جمع آوری گردید. شناسایی گیاه توسط گروه فارماکوگنوزی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی انجام پذیرفت. پس از انتقال گیاه به آزمایشگاه شیمی واحد یادگار امام خمینی - ره - شهرری و خشک کردن، مقدار 90 گرم از آن خرد شده و در دستگاه کلونجر با روش تقطیر با آب به مدت 3-4 ساعت اسانس گیری شد. سپس با استفاده از سولفات سدیم خشک، آبگیری شد و در یک شیشه درپوش دار و تیره و دور از نور نگهداری گردید. و در نهایت جهت تزریق به دستگاه کروماتوگرافی گازی متصل به طیف نگار جرمی بکار برده شد.
2,2 تفکیک و شناسایی مواد متشکله اسانس ها 30 mm
برای تفکیک و شناسایی مواد موجود در اسانس این گیاه، از دستگاه GC و GC/Mass استفاده گردید. شناسایی اجزا اسانس با استفاده از بانک اطلاعات جرمی، زمان بازداری، محاسبه اندیس کواتس، مطالعه طیفهای جرمی هر یک از اجزای اسانس ها و مقایسه آنها با طیفهای مرجع انجام شد. جهت محاسبه اندیس کواتس از هیدرو کربن های اشباع خطی به عنوان استاندارد استفاده گردید. همچنین درصد نسبی اجزا متشکله اسانس ها با توجه به سطح زیر منحنی پیک های کروماتوگرام مربوط به اجزا تشکیل دهنده اسانس ها محاسبه و ارائه گردید.[8 -10]
.3 مشخصات دستگاه GC
اسانس ها پس از تهیه توسط دستگاه GC با مشخصات شیمادزو 15A مجهز به تزریق 250 - Split/splitless درجه سانتی گراد - و دتکتور 250 - FID درجه سانتی گراد - جداسازی شدند. گاز حامل 1 - N2 میلی لیتر بر دقیقه - و ستون موئین - Capillary - از نوع DB-5 استفاده شده که دارای مشخصات به طول 30 متر و قطر 0/25 میلی متر و ضخامت فیلم0/25 میکرومتر بود. ستون به مدت 1 دقیقه در دمای 60 درجه سانتی گراد نگه داشته شده و بعد با گرادیان حرارتی 5 درجه سانتی گراد در هر دقیقه، تا دمای 250 درجه سانتی گراد رسانده شده و در دمای 250 درجه به مدت 10 دقیقه نگهداری گردید.
.4 مشخصات دستگاه GC/Mass
از دستگاه TRACE MS با ستون DB-5 که دارای مشخصات به طول 30 متر و قطر 0/25 میلی متر و ضخامت 0/25 میکرو متر استفاده شد. دمای ستون به مدت 1 دقیقه در 60 درجه سانتی گراد نگهداری شده و با برنامه گرادیان حرارتی 5 درجه سانتی گراد در هر دقیقه تا دمای 250 درجه سانتی گراد گرم شد و به مدت 10 دقیقه در دمای 250 درجه سانتی گراد نگهداری گردید. گاز حامل هلیم بود 1 - میلی لیتر بر دقیقه - و MS در70 الکترون ولت بدست آمد.
.5 نتایج و بحث 1,5 آنالیز و شناسایی عناصر موجود در اندام هوایی گیاه
اندام هوایی گیاه Chenopodium botrys دارای 0/38 درصد اسانس به رنگ سبز متمایل به زرد با بوی مطبوع می باشد. همچنین چگالی اسانس گیاه 0/88 گرم بر سانتی متر مکعب است. در اثر تزریق اسانس حاصل از اندام هوایی این گیاه به دستگاه کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف نگار جرمی، اجزا متشکله اسانس ها جداسازی شدند.
در شکل شماره 1 کروماتوگرام گازی مربوط به اسانس گیاه Chenopodium botrys مشاهده می گردد. در جدول شماره 1 عمده ترکیبات مهم شناسایی شده به همراه درصد و اندیس بازاداری کواتس آنها گزارش شده است. در طی این بررسی 50 ترکیب از گیاه Chenopodium botrys جمع آوری شده از شهرستان ابهر مورد شناسایی قرار گرفت، که از بین آنها المول استات 11/08 - درصد - ، بتا - مایرسن 7/89 - درصد - ، المول 7/17 - درصد - ، اینتر مدول- نئو 6/87 - درصد - ، سلینا- 3، -11 دی ان- -6 آلفا- ال 6/19 - درصد - ، گاما- کادینن 5/16 - درصد - و ژرماکرن دی- -4 ال 4/6 - درصد - ترکیبات عمده موجود در اسانس را شامل می شود.
