مقاله شناسایی ریسک های مهم پروژه های BOT بر مبنای یک مدل جدید

بخشی از مقاله

چکیده - روش های ابتکار عمل امور مالی خصوصی - - PFI چارچوبی را به کشورهایی ارائه می دهد که فاقد منابع مالی وبودجه های کافی برای توسعه پروژه های زیر بنایی بزرگ ومهم هستند . پروژه های ساخت – عملکرد – انتقال - - BOT تنوع و تغییر این روش های تهیه وتدارک را نشان می دهند . موفقیت این پروژه ها به موافقت با پروژه بویژه مدیریت ریسک در طول کل چرخه بستگی دارد.

این مقاله به مدیریت ریسک برای انجام یک پروژه موفق BOT با معرفی فهرست جدیدی از ریسک های کامل وجامع وطرح طبقه بندی براساس دو معیار کمک می کند که این دو معیار عبارتند از : ماهیت ومنبع اصلی شان. هر یک از این معیارها چند طبقه وگروه را تشکیل می دهند که صراحتاً ارائه داده شده اند و موردبحث قرار گرفته اند.

این طبقه بندی می تواند ریسک ها را به مراحل بعدی فرآیند توسعه مدل ارزیابی ریسک بر مبنا فازی BOT بوده اند که ارائه شده اند وبطور خلاصه مورد بحث قرار می گیرند. رویکرد کلی ، ارزیابی ریسک ودرک پروژه های BOT را ساده می کند وسهولت می بخشد وچارچوب ریسک واضح وروشنی را ارائه می دهد که برای تحلیل گران ریسک در پاسخ به تقاضاها وخواسته هایشان قابل فهم می باشند.

-1 مقدمه

روش تدارک ساخت -عملکرد - انتقال و واگذاری - - BOT برای پروژه های ساخت یکی از طرح های متفاوت به منظور توسعه زیر ساخت ها و زیر بناهای عمومی با مشارکت بخش های خصوصی ودولتی است : به دلایل زیر دولت طرح BOT راانتخاب می کند : - 1 کمبود منابع مالی وبودجه ، - 2 صنعت ساخت و ساز داخلی مجهز شده وسازماندهی شده ، - 3 تجربه و تخصص کم نیروهای کار داخلی برای انواع ساخت پروژه های ساخت وساز و - 4 تکمیل سریع تر وعملیات پروژه . تمام این محدودیت ها با موفقیت تحت طرح توسعه پروژه BOT از بین رفته اند ، چرا که طراحان پروژه - صاحبان امتیاز - یافته ها وریسک های تکنیکی وتجاری را برای توسعه وعملکرد وبهره برداری پروژه برعهده گرفته اند. وقتیکه پروژه به دولت واگذار می شود.

صاحب امتیاز پروژه را تا پایان مدت زمان از قبل تعریف شده کاملً کنترل می کند . که به آن مدت ودوره امتیاز می گویند. صاحب امتیاز در قبال همه ریسک های مرتبط به پروژه در طول مدت امتیاز تعهد می دهد که این یک مسئله مهم نگران کننده برای تمام پروژه های درگیر مثل پیمانکاران، حامیان مالی ودولت بوده است. یک پروژه BOT در ارزیابی ریسک اولیه مناسب توسط صاحب امتیاز بالقوه به موفقیت می رسد که با استدلال برای تصمیم درباره رفتن ونرفتن ارائه می شود. ارزیابی ریسک ؛ افزایش بودجه ، درخواست ضمانت نامه ها یا تضمین ها وسودآوری سرمایه گذاری را برای صاحب امتیاز ودر نهایت توسعه یا عدم توسعه پروژه تعیین می کند.

ابزارهای زیاد برای ارزیابی ریسک وتکنیک ها وروش های برای پروژه های BOT وجود دارند. هر چند آنها از چندین محدودیت رنج برده وناراحت هستند که از قابلیت کاربرد و اجرا کامل تمام موارد جلوگیری می کند. مثال هایی از این محدودیت ها در روش های ارزیابی ریسک انواع خاص پروژه یا مراحل خاص فرآیند توسعه پروژه BOT آورده شده است وبر آنها متمرکز شده اند.

روش مدل سازی توسعه یافت ودر اینجا تلاش شده تا بر این محدودیت ها با معرفی 86 ریسک و روابط متقابل شان غلبه شود که امکان دارد در هر مورد پروژه BOT رخ دهد. برای اولین بار طرح طبقه بندی جدید این ریسک ها براساس طبیعت ومنبع اصلی این ریسک ها بطور همزمان به تصویب رسید و اتخاذ وانتخاب شد. این طبقه بندی به تخصیص ریسک به مراحل چرخه زندگی وعمر پروژه ومدل سازی روابط متقابل با متدلوژی مبتنی بر تئوری فازی کمک می کند. محصول نهایی وآخرین تولید یک ابزار ارزیابی ریسک بوده است که قابلیت کاربرد کلی وقابل فهم بودن آنرا توسط تحلیل گران ریسک نشان می دهد و به پیمانکار در تصمیم به آیا اینکه آنرا وارد پروژه BOT ارائه شده کند یا نکند کمک می کند.

-2 هنر و نوآوری

تلاش های بسیاری در صدد شناسایی ، طبقه بندی و تخصیص ریسک ها به نحوه قابل قبول جهانی یکی از پروژه های BOT صورت گرفته است . بعنوان مثال اگنالانا [1] ، آکینتوی وهمکارانش [2] کاروئینپورنپاتانا و میناتو [3] ، سالزمن ومحمد [4] ، وانگ وهمکارانش [5] ، کوماراسوی وزانگ [6] وتوماس وهمکارانش [ 7] تعداد زیادی از ریسک های مرتبط به پروژه های BOT وچند روش را برای این ریسک ها پیشنهاد داده اند . مطالعه تطبیقی این تلاش ها نشان میدهد که :

-1 یک وفاق در میان کارشناسان ومتخصصین با تجربه برخی از ریسک ها در این نوع پروژه های ساخت وساز وجود دارد، هر چند بسیاری از ریسک های دیگری وجود دارند که به ا از یک مورد به مورددیگر در نظر گرفته می شوند که این روش را اجرا نمی کنند و فهرست ریسک ناقص است وبرای هر مورد پروژه قابل کاربرد واجرا نمی باشد .

-2دو روش غالب برای طبقه بندی ریسک های BOT  وجود دارد، بعنوان مثال براساس معیار طبیعت و ماهیت ریسک ها - مثلاً معیار مالی - یا براساس معیار زمان وقوع بالقوه در چرخه و عمر و زندگی . هر چند عوامل مختلفی در میان کارشناسان برای تعریف ماهیت ریسک ها و مراحل چرخه زندگی این ریسک هایی وجودی دارد که ممکن است رخ دهد.

ملاحظات فوق نشان میدهد که عدم وجود ونبود یک روش ورویکرد یکنواخت برای ریسک های BOT که از تصویب واتخاذ فهرست ریسک جامع و طرح طبقه بندی جلوگیری می کند ممکن است در تمام موارد این پروژه ها قابل کاربرد واجرا باشد.  بخشی از این مقاله فهرستی از ریسک ها و خارج طبقه بندی جدید پروژه های BOT را برای پر کردن این فاصله و شکاف ارائه داده است . اهمیت ونوآوری یدرصد تلاش قرار گرفته است تا :

-1جامعیت فهرستی از ریسک ها شامل 86 ریسک شناسایی ومشخص کند که برای انواع پروژه های BOT قابل اجراء می باشد.

-2طبقه بندی این ریسک ها را بر طبق دو مجموعه مختلف معیار ها مثل طبیعت و منابع از اصل ومنشاء یا مبداء انجام دهد. نتیجه این تلا ش، ایجاد چارچوب ریسک کامل برای پروژه های BOT است که برای کل چرخه عمر قابل کاربرد واجرا می باشد و جهت پیشرفت وتوسعه مدل ارزیابی ریسک براساس تئوری فازی به کاربرده می شود - در اینجا به دلیل محدودیت وکم بودن فضا نشان داده نشده است - .

-3 فرآیند توسعه مدل :

شکل 1 فرآیند    توسعه مدل ارزیابی ریسک BOT را نشان می دهد. فرآیند    توسعه پنج فرآیند  را ارائه می دهد که به دو مرحله تقسیم می شود. شناسایی ، طبقه ریسک و فرایندهای تخصیص که بخشی از مرحله 1 هستند، در حالیکه طراحی ریسک ها روابط متقابل دارند و برای ارزیابی ریسک مدل سازی می شوند که قسمت هایی از مرحله 2 هستند . مرحله واسطه و بینابینی شامل ارزیابی اعتبار نتایج مرحله اولیه اهداف این تحقیق می شوند . یک پرسشنامه برای تخصیص مقادیر به توابع عضویت و نسل قوانین مدل ارزیابی ریسک فازی استفاده شد.

این مدل کل ریسک ایجاد شده توسط ریسک ها وروابط متقابل را در مراحل فرعی - کل 23 ریسک - مراحل چرخه عمر پروژه - BOT کل 6مرحله - ارزیابی می کند. سپس رابطه بین چند مرحله فرعی را درچرخه عمر برای ارزیابی کل ریسک پروژه در نظر می گیرد. بنابراین مراحل چرخه عمر ومراحل جانبی وفرعی مسیر انتشار ریسک را در این روش مدل سازی ریسک تشکیل می دهند. یک پارامتر مهم این است که چرخه عمر در ارتباط با حضور صاحب امتیاز در نظر گرفته می شود، یعنی اینکه چرخه عمر از آماده کردن حامی مالی برای فرآیند یا مناقصه با انتقال و واگذاری پروژه به دولت اندازه گرفته می شود.

فرآیند تخصیص ریسک ها به مراحل فرعی وجانبی چرخه عمر پروژه BOT براساس فرضیه مدت زمان رویداد هر ریسکی بوده است که باید قابل انتظار باشد . بنابراین ریسک هایی وجود دارند که به بیش از یک فاز ومرحله درون مرحله مشابه یا بیشتر از یک مرحله تخصیص داده می شوند. فرایندتخصیص ریسک نیز توسط پاسخ های کارشناسان به پرسشنامه معتبر می شود.

-4 فرآیند شناسایی ریسک

شناسایی ریسک های پروژه های BOT براساس عوامل زیر هستند :

-1بررسی گسترده ادبیات :

الف - پروژه های BOT

ب - انواع دیگر زیر ساخت های تأمین امور مالی عمومی پروژه های مشارکت - بعنوان مثال ساخت - مالکیت - کار وعملکرد ، طراحی - ساخت امور مالی ، عملکرد وبهره برداری وغیره - پروژه های ساخت وساز بین المللی ، ویژگی های مشترک وقابل ملاحظه کاربرد انواع مشابه پروژه ها با نوع BOT مقایسه می شود و بنابراین اطلاعات بیشتری درباره دلایل گسترش بازبینی ادبیات متعلق به مورد پروژه های BOT وجود داشتند.

-2بازبینی پروژه های خاص BOT باتوجه به : الف - قرارداد امتیاز وقراردادهای مرتبط دیگر ، ب - ساختار سازمانی صاحب امتیاز در طی پیشرفت وعملیات پروژه وروابط با پیمانکاران زیر دست و عادی ج - ریسکهای رخ داده وکاهش آنها از طریق معیارها واقدامات خاص در طول توسعه وعملیات بهره برداری پروژه .

-3 تجزیه وتحلیل مالکیت براساس مقایسه ها واستنتاج داده ها و اطلاعات قابل دسترسی. مجموعه ریسک های تشکیل شده تحت بررسی و بازبینی قرار گرفتند. وقوع ورخداد این ترکیبات، وقوع خطرات مربوطه ومتناظر را نیز نشان می دهد. بنابراین فرآیند شناسایی شامل دو ریسک و ترکیبات آن و کل 86 ریسک و 374 ریسک تشکیل دهنده با عرضه فهرست آن می شود که از جامع ترین ریسک ها بوده است و تحلیلی برای آنالیز ریسک پروژه های BOT به شمار می رود.

-5 فرآیند طبقه بندی ریسک

مانطوره که قبلاً گفته شد، ریسک پروژه های BOT طبقه بندی می شود ، هر چند این منعکس کننده کانپستها و مفاهیم نتیجه گیری های مختلف بوده است که از لحاظ جهانی قابل قبول نمی باشد . به غیر از طبیعت یا ماهیت وزمان بندی وقوع معیارها که در حال ذکر بیان شده اند، بسیاری از مجموعه معیارهای دیگر برای طبقه بندی ریسک مانند کاهش اقدامات ریسک استفاده می شوند و یا معیارهای سیتماتیک ونظامند از جمله ریسک های داخلی وخارجی خاص به پروژه برای یک پروژه ساخت وس از به کار برده شده اند.

مشاهده ونکته ضروری این بوده است که این روش ها بر بعد وجنبه خاص متمرکز می شوند که به عنوان معیاری برای طبقه بندی استفاده شده است ، این معیار ماهیت ریسک وزمان بندی رویداد یا کاهش اقدامات به کار برده شده و.... می باشد. این مسئله جوانب دیگری را در نظر می گیرد که ممکن است از اهمیت قابل توجهی برخوردار باشد. روش طبقه بندی 86 ریسک شناسایی شده و دومعیار مختلف را برای طبقه بندی ریسک ها با هم ترکیب می کند.

-1بر طبق منبع اصل ومنشاء در زمینه و بافتار پروژه

-2بر طبق ماهیت آنها.

بنابراین هنگامیکه ریسک به صورت یک متغییر در ارزیابی ریسک معرفی می شود، بطور همزمان بیش از یک نما وجنبه تحمل می شود - مثلاً ماهیت ومنبع اصل ومنشاء - ، در نتیجه دقت ارزیابی رابالا می برد.