بخشی از مقاله
چکیده
کنترل عمق چاههای کشاورزی به عنوان یکی از راهکارهای پیشنهادی وزارت نیرو در راستای تامین آب شرب و صنعت در دشتها می باشد. آنچه مسلم است نسل حاضر اجازه برداشت کل منابع آبی موجود را ندارد؛ در غیر اینصورت نسل های بعد برای تأمین آب شرب نیز با مشکل مواجه خواهند بود. لذا توقف یا کنترل میزان جابجایی و کفشکنی چاهها، امری ضروری میباشد.
در مطالعه حاضر سعی شده است با توجه به آمار و اطلاعات موجود دشت ممنوعه بوشکان مورد بررسی قرا ر گیرد . ابتدا جمعیت و مصرف سرانه متناسب با جمعیت در افق طرح 25 ساله محاسبه شد و با توجه به مطالعات هیدروژئولوژی، عمق سنگ کف و ضریب آبدهی ویژه آبخوان محاسبه و حجم آب قابل استفاده در مصرف شرب و بهداشت و صنعت موجود در مساحتی از دشت که از نظر کیفی آب مشکلی ندارد، به ازای سطوح آب مختلف به عنوان سطح بالایی برآورد گردید و در نهایت با مقایسه احجام برآورد گردیده با احجام محاسبه شده بر اساس مصرف سرانه و جمعیت و همچنین عمق چاههای بهرهبرداری موجود، حداکثر عمق ممکن برای چاههای بهرهبرداری با مصرف کشاورزی در مناطق مختلف دشت محاسبه گردید.
.1 مقدمه
توسعه پایدار هر منطقه، در صورتی به دست می آید که برنامه ریزی های انجام شده در آن، متناسب با شرایط طبیعی و غیرطبیعی حاکم بر آن منطقه و استعدادهای موجود در آن باشد. در کشور ما که جزء مناطق خشک جهان محسوب می شود برای رسیدن به توسعه پایدار نیازمند برنامه ریزی بر اساس استعدادهای موجود می باشیم ولی متأسفانه به دلیل گسترش بیش از حد بخش کشاورزی، در اکثر بخش های کشور مشکل کم آبی ایجاد شده است.
همچنین استفاده از آب زیرزمینی در بخش کشاورزی نسبت به نیاز سایر بخش ها - شرب و صنعت و بهداشت - بسیار بالا است به طوری که بیش از 80 آبهای زیرزمینی استحصال شده به مصرف کشاورزی می رسند. محور قراردادن بخش کشاورزی بدون توجه به میزان آب در دسترس، موجب اعمال فشار بیش از حد به منابع آب زیرزمینی کشور شده است به طوری که بسیاری از دشتهای کشور حالت ممنوعه و بحرانی پیدا کردهاند.
اکنون که به دلایل گفته شده تأمین آب کشاورزی بخصوص از منابع زیرزمینی با مشکل مواجه شده است، جابجایی و کف شکنی چاه های موجود به عنوان تنها راه حل جهت تأمین آب مورد نیاز بخش کشاورزی مطرح می باشد. اما این جابجایی و کفشکنی چاهها باید تا کجا ادامه یابد؟ آیا می توان تمام منابع آب زیرزمینی ایجاد شده در طی دوران های زمین شناسی را جهت کشاورزی استحصال نمود و آیا اینگونه بهرهبرداری از منابع آب زیرزمینی، موجب توسعه پایدار کشور خواهد شد؟
آنچه مسلم است نسل حاضر اجازه برداشت کل منابع آبی موجود را ندارد؛ در غیر اینصورت نسل های بعد برای تأمین آب شرب نیز با مشکل مواجه خواهند بود. لذا توقف یا کنترل میزان جابجایی و کفشکنی چاهها، امری ضروری میباشد.
در مطالعه حاضر سعی شده است با توجه به آمار و اطلاعات موجود و دستورالعمل تعیین سقف کفشکنی چاهها در دشتهای ممنوعه که تحت عنوان طرح تعادل بخشی، تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب در مدیریت منابع آب زیرزمینی توسط وزارت نیرو ابلاغ شده است، شرایط حاکم در دشت ممنوعه بوشکان مورد بررسی قرار گیرد.
-2-1کلیات منطقه مطالعاتی
دشت بوشکان یکی از دشتهای محدوده مطالعاتی بوشکان استان بوشهر میباشد. محدوده مطالعاتی بوشکان دارای مساحت 1364کیلومترمربع بوده که حدود 132 کیلومترمربع آنرا دشت بوشکان و 78 کیلومتر مربع آنرا دشت خرمایک و حدود 1154 کیلومترمربع آنرا ارتفاعات تشکیل داده است.
مناطق مسکونی دشت بوشکان شامل شهر بوشکان و تعدادی روستا از جمله شلدان، امامزاده، اسکان میباشند. متوسط ارتفاع این محدوده 769 متر بوده، بلندترین نقطه حوضه 1700 متر و خروجی حوضه 499/5 متر از سطح دریا ارتفاع داشته و این محدوده از نظر اقلیمی، منطقهای گرم و نیمه خشک میباشد.دشت بوشکان بخشی از محدوده مطالعاتی بوشکان است که در بخش جنوب غربی سیستم چینخورده زاگرس قرار دارد. واحدهای زمینشناسی محدوده مطالعاتی بوشکان بختیاری، آغاجاری، میشان، گوری، گچساران، آسماری، آسماری-جهرم، پابده-گورپی، گروه بنگستان، داریان، گدوان-فهلیان و سری هرمز می باشد.
-2×بحث و بررسی
در این مطالعه هدف نهایی از طرح تعیین سقف کفشکنی چاههای بهرهبرداری - بخصوص چاههای کشاورزی - میباشد. در مطالعه حاضر با توجه به دستورالعمل ابلاغ شده، ابتدا جمعیت شهرها و روستاهای موجود در منطقه با استفاده از آمار موجود برای دوره 25 ساله محاسبه گردید. سپس مصرف سرانه متناسب با جمعیت در سالهای مختلف محاسبه شد و در نهایت حجم آب مورد نیاز شرب و صنعت در سالهای مختلف محاسبه گردید.
از طرف دیگر با توجه به هدف نهایی طرح که باقی ماندن آب مورد نیاز شرب و صنعت دوره طرح در آبخوان میباشد، به بررسی کیفیت آب زیرزمینی در این دشت پرداخته شد. بر اساس نتایج آنالیز نمونه های گرفته شده از منابع آب زیرزمینی، مساحتی از دشت که منابع آب زیرزمینی موجود در آن قابلیت استفاده جهت شرب و بهداشت در طی دوره طرح را دارند مشخص گردید. این بدان معنی است که برای تأمین آب شرب و صنعت مورد نیاز مراکز مسکونی موجود در کل دشت، باید چاه هایی در این بخش حفر کرد و از این منطقه به کل دشت خط انتقال احداث نمود و در واقع همین بخش است که عمق چاههای کشاورزی در آن باید محدود شود تا امکان ذخیره آب مورد نیاز دوره طرح در آن مهیا باشد.
در مرحله بعد با استفاده از مطالعات قبلی انجام شده و نتایج بررسیهای ژئوفیزیک و هیدروژئولوژیک، سنگ کف آبخوان آبرفتی و حجم آب قابل استفاده در مصرف شرب و بهداشت و صنعت موجود در مساحتی از دشت که از نظر کیفی آب مشکلی ندارد، به ازای سطوح آب مختلف به عنوان سطح بالایی برآورد گردید و در نهایت با مقایسه احجام برآورد گردیده با احجام محاسبه شده بر اساس مصرف سرانه و جمعیت و همچنین عمق چاههای بهرهبرداری موجود، حداکثر عمق ممکن برای چاههای بهرهبرداری با مصرف کشاورزی در مناطق مختلف دشت محاسبه گردید.
-1-2مطالعات جمعیت
مطالعات جمعیت شناختی، گذشته از آن که زمینه بررسی مسائل اجتماعی در دانشهای دیگر محسوب میشود، خود نیز با گسترش دامنه مطالعاتی خویش، به شناخت مسائل و مشکلات اقتصادی اجتماعی جامعه یاری میرساند. دادههای جمعیتی و قانونمندیهایی که میان مسائل اجتماعی از یک سو و مختصات جمعیتی از سوی دیگر وجود دارد، در برنامهریزیهای اقتصادی و اجتماعی به مثابه نخستین گامهای مطالعاتی نقش مهمی دارند و بدون در دست داشتن آنها امکان اجرای موفقیت آمیز برنامهها غیرممکن است.
به طور کلی می توان گفت در مباحث اجتماعی و اقتصادی، عامل جمعیت رکن اساسی به حساب میآید. در کشور ما نیز عامل جمعیت در هر برنامه توسعه پس از برنامه توسعه قبلی در استقرار و تعیین معیارها مورد نظر بوده و هست به خصوص که اکنون با انجام گرفتن چندین سرشماری، دادههای لازم برای استقرار و اجرای برنامههای جمعیتی فراهم شده است. به منظور تعیین میزان آب مورد نیاز شرب و صنعت در سالهای آتی یکی از عمدهترین الزامات، پیشبینی جمعیت آینده منطقه می باشد. در همین راستا، در مطالعه حاضر، وضعیت جمعیتی محدوده طرح مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
-1-1-2پیشبینی جمعیت در محدوده مطالعاتی تا سال 1410
با مقایسه مقادیر برآورد شده نرخ رشد جمعیت محدوده طرح بر اساس گزینههای مختلف، مشاهده میشود که محاسبات بر اساس رشد متوسط گذشته دهستان بوشکان با استفاده از سرشماریهای صورت گرفته توسط مرکز بهداشت بعلت عدم دسترسی به آمار و اطلاعات بلندمدت مرتبط با جمعیت و نیز باتوجه به بالا بودن ضریب 2/8 درصد با توجه به آمار و اطلاعات موجود، نتایج مربوط به آمار مسکن و نفوس در محدوده مطالعاتی بوشکان به منظور تخمین جمعیت محدوده مورد نظر پیشنهاد شدهاست.
-2-2 مصارف سرانه کل در دورههای مختلف طرح
در کشور ما هنوز استفاده مطلوب از آب - مدیریت مصرف - به شکل یک فرهنگ جایگاه خاص خود را پیدا نکرده است و اقداماتیکه تاکنون در کشور در ارتباط با تامین آب شهرها - از جمله محدوده مطالعاتی بوشکان - انجام دهش عمدتاً در زمینه مدیریت تولید بوده است و مدیریت مصرف کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
متوسط سرانه کل از مجموع میزان سرانه مصارف خانگی، عمومی، تجاری و صنعتی، فضای سبز و تلفات آب بدست میآید که در این گزارش از روشهای کاپن، روش خطی و همچنین برآورد سرانه خانگی با درنظر گرفتن اثر سیاستهای مدیریت مصرف - به عنوان روش منتخب - استفاده شده است.
نتایج مربوط به متوسط سرانه کل محدوده مطالعاتی طرح به تفکیک انواع مصارف با استفاده از روش منتخب که نتیجه در نظر گرفتن سیاستهای مدیریت مصرف است برای دوره های 5 ساله از سال مبنا - 1390 - تا پایان افق طرح - سال - 1410 محاسبه و در جدول - 1 - آمده است.
